Ci tədris ILI Fənn: Klinik psixologiya
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1)İndividual və kollektiv iradənin konfliktindən irəli gələn özü ilə ətraf arasındakı
- “məndən tələb
- “İntroyeksiyalı şəxs özünə başqalarına etmək istədiyini edir”.
- Koqnitiv nəzəriyyə biheviorizmdə xüsusi yer tutur, onun əsas müddəaları bunlardır
9
sərhədləri ilə məhdudlaşmışdır. O, həmçinin keçmişlə əlaqədar olan, eyni zamanda gələcəkdə davam edəcək səbəb əlaqə anlayışları və dəyərlər aləmində bu hüdudlardan kənarda qalan hər bir şey dərketmənin vacib stimulu, azadlığın mənbəyidir. Ekzistensializm baxımından azadlıq digərlərinin iradəsindən asılı olmayaraq qərar qəbul etmək imkanı ilə əlaqədardır. Insan həmişə seçim qarşısında durur və seçimini etdikdə, onu, özü olmaq imkanına yaxınlaşdıran şərtsiz qərar qəbul etmiş olur. Ekzistensionalizm insanın təkmilləşməsi yolunda duran çoxlu maneələri müəyyən etmişdir: 1)İndividual və kollektiv iradənin konfliktindən irəli gələn özü ilə ətraf arasındakı
Psixologiyanın öyrənilməsinə fəlsəfi mövqedən yanaşan ekzistensializmdən fərqli olaraq fenomenoloji cərəyan – geştalt psixologiya təbiət elmlərinin ümumi standartlarına sadiq olduğunu bəyan etmişdir. Maraqlıdır ki, psixologiya ilə əlaqələndirilən təbiət elmi fizika seçilmiºdir. Bu iºdə geştalt psixologiyanın banilərinin (M.Vertheymer, V.Keler, K.Koffka, K.Levin) görkəmli fiziklər M.Plank və A.Eynşteynlə şəxsi tanışlıqları az rol oynamamışdır. Ekzistensializm insanların öz varlıqlarını konkret zaman anında necə dərk etdiklərini izah etməyə çalışdığı zaman geştalt-psixoloqlar “insanlar onları əhatə edən aləmi necə qavrayırlar?” sualına cavab tapmağa cəhd edirlər. Öz qavrama nəzəriyyələrini geştaltçılar qavramanı sadə duyğu komponentlərinin məcmusu hesab edən nəzəriyyələrə qarşı qoyurdular. Yeni nəzəriyyə qavranılan obraza (geştalta) müstəqil və bütöv fenomen kimi baxmağı təklif edirdi. Geştalt-psixologiyada mərkəzi yeri “fiqur və fon” konsepsiyası tutur. Fiqur önə doğru qabaran bütöv bir törəmədir. O, fəzadan kontur vasitəsilə ayrılır ki, fon fiqurun arxasında fərqləri gah vazaya (güldan), gah da iki sifət kimi qavranıla bilən qoşa təsvirə bənzədir. İnsanlar informasiyanı elə qəbul edib mənimsəyirlər ki, şüurda mərkəzi yeri vacib və əhəmiyyətli amillər tutur, az əhəmiyyət kəsb edənlər isə arxa plana keçirlər. Beləliklə, biz fondan özümüz üçün aktual olanı seçirik və onu geştalta çeviririk. Bu proses fiqurun formalaşması və əvəzolunması xarakteri daşıyır. Onun konfiqurasiyası isə cari tələbatlardan irəli gəlir. Konkret tələbatla bağlı olmayan obyekt və hadisələr fonu təşkil edir. Tələbat ödənilən kimi geştalt tamamlanır, yəni öz əhəmiyyətini itirərək arxa plana keçir, öz yerini formalaşan yeni geştalta verir. Geştalt dağılmadan dəyişdirilə bilməz. Tələbat ödənilmədikdə geştalt tamamlanmamış qalır. Tamamlanmamış geştalt psixi proseslərə mənfi təsir göstərən bir sıra problemlərin mənbəyinə çevrilir. Geştaltın formalaşması ilə insayt anlayışı sıx bağlıdır. İnsayt intellektual məsələlərin həllində qəfləti aydınlaşma olub, ona müvafiq bütün uyğunlaşma reaksiyalarını dəyişdirmək xüsusiyyətinə malikdir. Bununla əlaqədar geştalt psixologiya şəxsiyyətin indiki identifikasiyasına mane olan 4 mexanizmi nəzərdən keçirir:
“Mən”inin harada qurtarıb özgəsinin “Mən”inin haradan başlandığını dərk etmir. O həmişə “mən” əvəzinə “biz” sözü işlədir, öz fikir və hisslərini özgələrindən zorla ayırır; Refrofleksiya – “Mən” və ətraf mühit arasındakı sərhədlərin “Mən”ə doğru yerdəyişməsidir. Belə pasiyent öz enerjisini kənara yönəltmək əvəzinə, özünə istiqamətləndirir. Məsələn, belə şəxs öz tələbatını ödəməyə çalışarkən əks-təsirlə qarşılaşırsa, özünə kənar obyekt kimi münasibət göstərməyə başlayır. Belə xəstələrin “məndən tələb olunur”, “mənə ar gəlir”, “mən borcluyam” və s. ifadələrinə tez-tez rast gəlmək olar. İntroyeksiya – Digər insanların əqidə və baxışlarını onlara tənqidi yanaşmaq və dəyişdirmək cəhdi göstərmədən olduğu kimi, əxz etməkdir. Nəticədə ətraf mühitlə olan sərhədlər “Mən”in içərilərinə doğru yerini dəyişir və insan öz şəxsiyyətini formalaşdıra bilmir. Əgər bir-biri ilə uyuşmayan baxışlar introyeksiya olunursa, pasiyent onları birləşdirmək üçün sanki özü “bir neçə yerə bölünür”.
10
aid etməkdir. Proyeksiya zamanı “Mən” ilə ətraf mühit arasındakı sərhəd dəqiq və aydın olsa da, kənara doğru yerini dəyişir. Belə olduqda şəxs münasib olmayan bütün cəhdlərini ətraf aləmə məxsus hesab edir. Geştalt terapiyanın banisi F.Periz göstərilən mexanizmləri aşağıdakı kimi təsvir edib: “İntroyeksiyalı şəxs özünə
məşhurlaşması bir neçə amillərlə izah olunur. Əvvəla, onun diqqət mərkəzində fərdin ətraf mühitə müntəzəm dəyişən münasibəti durur. İkincisi isə, biheviorizmin əsasında konkret məqsəd daşıyan ideya, empirik metod, əldə olunan məlumatların dəqiq təsbit edilməsi durur. Psixoterapiya metodikası kimi biheviorizm davranışın dəyişilməsinə yönələn bütün kompleks əməliyyatlarda iztirabların azalmasını və qarşılıqlı anlaşmanın yaxşılaşdırılmasını təklif edir. Bu, xəstəliyin spesifik amili araşdırılmadan edilir. Bu da öz növbəsində bihevioterapiyanın universallığını şərtləndirir. Biheviorizm nəzəriyyəsi dörd başlıca prisipə əsaslanır: 1) klassik kondissionalizm; 2) hal-hazırkı kondissionalizm; 3) sosial əlaqələr nəzəriyyəsi; 4) koqnitiv nəzəriyyə. Bu prinsiplərin hər biri müəyyən mərhələlərdə biheviorizmin inkişafına xidmət etmişdir. Buna görə də, ilk növbədə, tarixə müraciət edək. XIX əsrin sonlarında psixologiyada hakim sayılan subyektiv metodlar fərdi müşahidələrə əsaslanan obyektiv metodlarla əvəz olunmağa başlayır. Bu halda nə eksperimentatorun şəxsi təəssüratı, nə də sınanılanın özü haqda hesabatı nəzərə alınmır, yalnız sonuncunun obyektiv məlumatları əsas hesab edilir. Buna görə də, qeyd olunur ki, psixologiyanın predmeti təfəkkür yox, davranış olmalıdır. Əvvəllər belə hesab edilirdi ki, insanlar malik olduqları təfəkkürü ifadə edirlər. Əgər onu çağırarlarsa, o, səsə dönər, əgər maneəyə rast gələrlərdə, onu dəf edərlər. Biheviorizmin təşəkkül tapmasında Amerika psixoloqu Edvard Torndayk və rus fizioloqu İvan Petroviş Pavlovun adları dayanır. Taleyin hökmü ilə onlar özlərini heç vaxt biheviorist adlandırmamışlar. Torndayk (1874- 1949) öz eksperimentlərində “problemli yeşik”dənistifadə etmişdir. Təcrübə zamanı heyvanlar cölə çıxıb yemək götürmək üçün xüsusi düyməni basmalı idilər. Əvvəlcə heyvanlar çoxlu nizamsız hərəkətlər edərək, müxtəlif istiqamərdə qaçmağa başladılar, o vaxta qədər ki, onlardan birinin cəhdi uğurlu nəticələndi. Bundan sonra xaotik hərəkətlərin sayı azaldı, davranış isə müəyyən məqsədə yönəldilən xarakter şəklini aldı. “Cəhd, səhv və təsadüfi uğur” prinsipi situasiyanın dəyişməsilə yeni növ davranış formasının mümkünlüyünü göstərdi. Torndaykın “vəziyyət-reaksiya” layihəsi aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə olunurdu: 1) problemli vəziyyətin mövcudluğu; 2) Orqanizmin bütünlükdə ona qarşı durması; 3) Seçim axtarışında aktiv hərəkət; 4) Tapşırıq yolu ilə təlim. Koqnitiv nəzəriyyə biheviorizmdə xüsusi yer tutur, onun əsas müddəaları bunlardır: 1.
Təhsil prosesiidrakla, yəni əvvəlki təcrübə ilə bağlı olanı seçmək, kodlaşdırmaq, müqayisə etmək, daxili və xarici qıcıqlara qarşı cavab formalaşdırmaq üçün əvvəlcədən təyin edilmiş sxemlərin yaranması ilə əlaqədardır. 2.
Insan gözləyir ki, onun cavab reaksiyasının müəyyən nəticəsi olacaq və bu gözləmələr ətraf mühitdən gələn bütün siqnallarla əlaqələnir. Bu zaman bütün gözləmələrin səmərəliliyi şəxsin özünə inamından, nəticələri proqnozlaşdırmaq qabiliyyətindən asılıdır. 3.
Daxil olan siqnalların təhlili affekt və səbəbin yaranması baxımından birincili prosesdir. 4.
Müxtəlif stress amilləri müəyyən idrak sxemi yarada bilər ki, bu da öz növbəsində tipik məntiqi səhvlərlə bağlı ola bilər. Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|