Commitment without borde ers antisemitizmi Önleme ve Holokost Eğitimi Kılavuzu
Yüklə 27,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Talat Paşa’nın öldürüldüğü yerden sonra ikinci durağımız Osmanlı Yahudisi Behar ailesinin apartmanının önü. Burası ise web sitesinde şöyle anlatılmış
- Projenin web sitesinde bu nokta şu şekilde anlatılmış
| 87 DEĞERLENDİRME Türk-Alman-Yahudi-Ermeni Tarihine Yolculuk METİN Dr Esra Özyürek* Serin bir Ağustos günü Berlin’in Kant caddesinde Doğan Akhanlı ile buluşuyoruz. Bize Türk-Alman-Yahudi-Ermeni tarihinin kesişme noktalarını gösterecek. Hatıralar Caddesi adını verdiği bu geziyi 10 yıldır yapıyor farklı gruplara ama ilk defa bugün Türkçe yapacak. Erkenden gelmiş bizi kahvede bekliyor. Fazla reklamı yapılmadığı için katılımcılar, ben ve Türkiye’den KIgA’ya [Commitment without Borders] staj programı için gelmiş üç öğretmen. Galiba hepimiz aca- ba başka kimler gelecek diye meraklandığımız için, başka kimse gel- medi diye biraz hayal kırıklığına uğradık, ama olsun dedik. Tarih hak- kında konuşmaya başlamadan önce elbette hepimizin aklı daha üç hafta önce olmuş darbe kalkışmasında. Hepimizin kafası karışık. Ne oldu, ne olmadı hepimiz bildiklerimizin üstünden geçiyoruz, Türki- ye’den yeni gelen öğretmenlerden son haberleri almaya çalışıyoruz. Kahvelerimiz bittikten sonra tarih hakkında düşünmeye hazırız. Ben her şeyden önce Doğan’ın bu konularla nasıl ilgilenmeye başladığını merak ediyorum. Almanya’ya iltica ettikten sonra kısa süre sonra çocukları 9 ve 14 yaşındayken, aslında vaktinden önce, “Hayat Güzeldir” filmine götürdüğünü anlatıyor. Hem çocukları hem kendisi bu filmden çok etkilenmiş. Kendi deyimiyle 9 yaşında kızı şok geçirmiş. Ve ilk tepkilerinden birisi baba, iyi ki Alman değiliz demek olmuş. Kızının korkusu ve 9 yaşındaki aklıyla işin içinden sıyrıl- mak için bulduğu yolla yüzleşme arzusu Doğan için bir obsesyona dönüşmüş. Kendini dur durak bilmeden Almanya’nın Nazi tarihi hakkında öğrenirken bulmuş. Okumadığı kitap, ziyaret etmediği kamp kalmamış. Nazi ve Holokost tarihini öğrenirken Ermeni Soykırımı tarihini de daha derinden öğrenmek istemiş. Kızının, iyi ki Alman değiliz baba, çıkışına karşılık bu iki tarihin birlikte konuşabileceğini düşünmüş. Ancak, bu yakın zamana kadar hiç kolay olmadı dedi. Neden, deyin- ce, 1990lardan önce Türkiye’de büyümüş herkesin kolayca anlaya- bileceği ama başkalarının da kolayca anlayamayacağı bir metafor kullandı: Almanya’da Holokost eğitimi Türkiye’de Atatürk hakkında eğitim verilmesine benziyor. Türkiye’de Atatürk kültü üzerine bir ki- tap yazmış birisi olarak bu benzetmeye gülmeden edemedim, ama ne demek istediğini çok da iyi anladım. Doğan, Holokost ve Ermeni Soykırımı’nın yan yana düşünülebileceği pek çok projeye imza atmış. Kendi romanları zaten bunun çok çar- pıcı örnekleri. Bunun dışında Raphael Lemkin Kütüphanesi kurmuş. Bu bir raftan oluşan sembolik bir proje. Bu rafta Ermeni Soykırımı ve Holokost hakkında toplam 400 kitap yan yana duruyor. Elbette kütüphanenin adı Raphael Lemkin, çünkü kendisi bu iki soykırımı izlemiş ve “soykırım” kelimesini uluslararası hukuka bu iki katliamı izlerken edindiği izlenimler üzerinden kazandırmış. Bu kütüphaneyi Doğan NS Dokümantasyon Merkezi’ne bağışlamak istediğinde yeri- miz yok cevabıyla karşılaşmış. Bu tür tepkilerle çok karşılaşmış olan Doğan için asıl neden yer olmaması değil, Holokost’un yanına başka bir soykırımla ilgili bilgi ve belgeleri almayı istememekle ilgili. Holo- kost’u görelileştirmekle itham edilme korkusuyla ilgili. Doğan Akhanlı’nın hem araştırmacı hem de bir tarihçi duyarlı- lığıyla yer aldığı gerçekten çok etkileyici bir projenin, Kaçış – Sürgün – Takibatlar, “Hafıza Caddesi” rotasında insanın gözüne parmağı sok- madan Alman, Türk, Yahudi ve Ermeni tarihlerinin aynı coğrafyada, hatta aynı caddede nasıl katman katman bir araya geldiğini anla- tıyor bize. 7 Doğan’ın proje ile ilgili ilk keşfi Ermeni Soykırımı’nın en önemli mimarlarından Talat Paşa’nın bir Ermeni öğrenci tarafından öldürüldüğü yeri keşfetmesiyle başlamış. O gün de bize ilk o nokta- yı gösteriyor. Gezilen her nokta insanın tüylerini diken diken eden hikayelerle dolu ama burası gerçekten projenin en duygusal noktala- rından birisi. Bunu daha da dramatik yapan bir özellikle de burada bu suikast ile ilgili hiçbir belge olmaması. * The London School of Economics and Political Science. 7 Proje hakkında ve mekanlarla ilgili ayrıntılı bilgi için proje web sitesini ziyaret edebilirsiniz: https://flucht-exil-verfolgung.de Ayrıca sitede mekanların hikayelerinin sesli anlatımları da bulunuyor. 88 DEĞERLENDİRME Bir hafta sonra Hafıza Caddesi turunu başka gruplarla yapan bir kişiyle görüştüm. Bana bu turu bazen okullarla yaptıklarını anlattı. Geçen aylarda içinde Türkiye kökenli öğrencilerin olduğu bir grupla yapmış. Öğrencilerden biri gerçek bir Türk milliyetçisiymiş ve Talat Paşa’nın öldürüldüğü yeri öğrenmekten gurur duyup “Talat Paşaların biri ölür, bini gelir” demiş. Turu yaptıran lider hazırlıksız yakalandı- ğından ve ne diyeceğini bilemediğinden söz etti. Herhalde bu tür yak- laşımlar buraya neden bir levha koyulmadığını iyi açıklıyor. Talat Paşa’nın öldürüldüğü yerden sonra ikinci durağımız Osmanlı Yahudisi Behar ailesinin apartmanının önü. Burası ise web sitesinde şöyle anlatılmış: Kant Caddesi 154a adresindeki ev Türk-Musevi Behar’ların son yuvaları oldu. Nissim ve Lea Behar çifti, 1915 yılında İstanbul’- dan Berlin’e göç ettiler. Akraba ve tanıdıkları, Berlin’de daha iyi hayat koşulları vadettiler. Evde Ladino dili konuşan aile, Berlin’- deki Alman-Yahudi Cemaati içinde ikinci bir azınlık durumuna düştü ki, bu çocuklar için yeni bir dışlanma nedeni oluşturdu. Dinsel inançları olan aile bayramları kutlar, Lützow Caddesi’nde- ki Sefarad-Yahudi geleneğini sürdüren havraya giderlerdi. Türk vatandaşlığı 1939 yılında iptal edilen beş kişilik Behar aile- si, imha sisteminin çarklarına atılmış oldular. Şimdi en son otur- dukları evin önünde, Lea, Nissim ve iki kızları Alegrina (*1916) ve Jeanne’nın (*1920) Grunewald’dan, 14 Aralık 1942 yılında sürgün edildiklerini ve öldürüldüklerini hatırlatan dört [tökez- leme taşı] (Stolperstein) vardır. Aileden hayatta kalan tek kişi olan Isaak Behar (*1923), anne baba ve kız kardeşlerinin Ge- stapo tarafından götürüldüğü gün evde olmadığı için ölümden kurtulabilmiş, savaş dönemini Berlin’de saklanarak geçirmiştir. Hayatta kalabilmişse bunu şansına ve o zamanlar ona yardımcı olan yürekli, cesur insanların yardımına borçluydu. … 30 yaşlarında yeniden Türk vatandaşlığına alınan ve Jacky adı- nı alan Isaak Behar, Türk vatandaşlığını, askerlik hizmeti yapma- ya çağrılınca öfkelenmiş, ailesine en lazım olduğu bir zamanda esirgenen vatandaşlığın, askeri hizmete bağlanması üzerine Türk vatandaşlığını iade etmiştir. Daha sonra Alman vatandaşlığına başvuran Isaak Behar, Berlin’deki Sefarad-Yahudi Cemaati’nin yeniden kurulması için yoğun çaba gösterdi. 1988 yılından beri, geçmişin canlı bir tanığı olarak, öğrenciler, polisler, askerlerle buluşarak yüzleşme faaliyeti sürdürmekte olan Isaak Behar, 2011 yılı Nisan’ında 87 yaşında Berlin’de vefat etti. Projenin web sitesinde bu nokta şu şekilde anlatılmış: Hardenberg ile Fasanen Caddesi köşesinde, 15 Mart 1921 tari- hinde Ermeni “İntikam Teşkilatı” mensubu Soghomon Tehlirian, Osmanlı Dahiliye Nazırı, Birinci Dünya Savaşı sırasında Başvezir ve Ermeni Soykırımı’nın sorumlularından biri olan Talat Paşa’yı vurarak öldürdü. Birinci Dünya Savaşı’nın Kasım 1918 yılında kaybedilmesi üze- rine, Almanlar’la ittifak halinde olan Türkiye’den çok sayıda üst düzey politikacı, Alman makamlarının bilgisi dahilinde Alman- ya’da gayri resmi mülteci oldular. İtilaf Devletleri tarafından iş- gal edilen Türkiye’de Ermeni Soykırımı nedeniyle mahkemeler kuruldu ve sanıklara pek çok idam cezası verildi. Talat Paşa da bunlardan biriydi. Ermeniler Nemesis Operasyonu adını verdik- leri suikast eylemleriyle 1920 ile 1922 yılları arasında yurtdı- şında kaçak yaşayan soykırım sorumlularının birçoğunu öldür- düler. Suikastçılardan sadece, tanınmış bir siyasetçiyi öldüren Soghomon Tehlirian’ın yakalanması bir tesadüf değil, Ermenile- rin katline dikkat çekebilmek için yapılmış bilinçli bir tercihti. Bu yüzden [davanın odak noktasını, suikastçı Tehlirian değil, soy- kırım oluşturduğu için, dava] “Talat Paşa Davası” adıyla anılır oldu. Johannes Lepsius gibi Alman Misyonerleri ve Otto Liman von Sanders gibi militaristler Ermeni Soykırımı’nın görgü tanık- larıydılar ve davada bilirkişi olarak dinlendiler. İki gün süren dava, nörolog Richard Cassirer Tehlirian’ın cezai müeyyideye sahip olmadığı teşhisini koyunca -ki Tehlirian, anne ve babası soykırımda öldürüldüğünü iddia etmişti- [dava] Tehlirian’ın be- raatiyle sonuçlandı. 1943 yılında Avrupa şehirlerinde inceleme gezisi yapan Türki- ye’den iki üst düzey polis yetkilisi, Alman güvenlik güçleri tara- fından davet edildi. Sachsenhausen Toplama Kampı’nı da ziya- ret eden bu iki yetkili, Talat Paşa’nın kemiklerinin İstanbul’a sev- kini sağladılar. Abide-i Hürriyet Mezarlığı’nda toprağa verilen Talat Paşa’nın adı Türkiye’de pek çok cadde, okul ve meydana verilmiştir. Soykırım kavramını, Anadolu’daki Ermeni katliamını inceleyerek geliştiren, 1948 Soykırım Söyleşmesini kendisine borçlu olduğumuz Raphael Lemkin’e rağmen, Türkiye halen Er- meni Soykırımı’nı inatla inkar etmektedir. 24 Nisan 1915’te İstanbul’da Ermenilerin ileri gelen şahsiyet- leri tutuklanarak tehcir edildi ve Ermenilerin imhası başladı. Bugün 24 Nisan, Ermeni Soykırımı’nı (Ermenice: Aghet) anma günüdür. Jön Türklerin azınlıklara karşı düşmanca siyasetinden diğer azınlıklar da nasiplerini almışlardır. Talat Paşa Suikastı’- nın olduğu yerin çok yakınlarında, 1915 yılında Berlin’e göç et- miş Behar ailesi yaşıyordu. Yüklə 27,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|