Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 14,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- 6) Mənzum tarixçilik
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1689
kompilyasiya xarakteri daşıyan bu əsər Teymurilər dövrü və Səfəvilərin ilkin dövrü üçün mühüm mənbədir). 2) Xüsusi tarixçilik: Nəsəvi kimi tanınan Məhəmməd bin Əhməd bin Əli bin Məhəmmədin “Si- rəti Cəlaləddin Mənkberni” (Sultan Məhəmməd Xarəzmşahın oğlunun 11 illik sərgüzəşti, onun Çingizlə döyüşləri əks olunub) və “Nəfsə tul-məsdur” (Monqol istilasından şikayət) əsərləri, Molana Kəmaləd- din Əbdürrizaq Səmərqəndinin 2 cildlik “Mətlə əs-səədeyn va məcməə bəhreyn” əsəri (Sultan Əbu Səid Qorqaninin həyat döövrünün hadisələrini, Sultan Hüseyn Bayqaranın 2 illik hakimiyyət tarixini verir).
Məhəmmədin “Tarixi Səlaceqe və ya məsameratol əxbar və masayeratol əxyar” əsəri (əsər Səlcuq sultanları haqqında faydalı məlumat versə də, müəyyən qismləri Monqollar və Xarəzmşahlar haqda məlumat verir), Mahmud Kutbinin “Tarixi Al-i Müzəffər” əsəri (Al-i Müzəffər sultanlarının şərhi halı), Nasirəddin Monşi Kirmaninin “Səmtul ala hadratal ulya” əsəri (Kirman Qaraxitaylarının padşahlığı (619-703 q.) tarixini), Əlaəddin Ata Məlik bin Məhəmməd Cüveyninin “Cəhanqoşayi Cüveyni” (Monqollar, Xarəzmşahlar, İsmaililər tarixi) əsəri, Vəssaf əl-Həzrətin “Tarixi Vəssaf və ya təcziyət əl-əmsar təzhiyət ol-əsar” əsəri (Elxanilər tarixindən bəhs edir) əsəri, Muinəddin bin Cəmaləddin Məhəmməd Moəllem Yəzdinin “Məvahib ol-elahi dər tarixi ali müzəffər” əsəri (Əmir Mübarizəddin Məhəmməd Müzəffərin həyatından başlayaraq Şah Şücanın hakimiyyətinin ortalarınadək olan dövrü əhatə edir). Məhəmməd Əli bin Məhəmməd Şəbankareinin “Məcmə ol-ənsab” əsəri (Elxani hakimiyyətinin son dövrü 720-740 h.q. mühüm məlumat verir).
hisssəli “Dəstur əl-katib fi təyin əl-məratib” əsəri, Nəsirəddin Monşi Kirmaninin “Nəsaim əl-əshar min lətayem ol-əxbar” əsəri (əsərdə Elxani vəzirlərinin əksəriyyətinin adı zikr olunduğundan əhəmiyyətlidir), Xandəmirin “Dəstur əl-vuzəra” əsəri, Monşi ləqəbi ilə tanınmış Məhəmməd bin Əli bin Cəmal əs-Səlamın “Homayunnamə” əsəri (Monqollar dövrü idari quruluşu haqda məlumat verir). Həmdulllah Mustovfinin “Nuhzətəl qolub” əsəri (Elxanilər dövründə İranın iqtisadi coğrafiyasından bəhs edir), Xacə Nəsirəddin Tusinin “Tarixi Fəthi Bağdad” əsəri (Bağdadın fəthindən bəhs edir).
Məhəmməd bin Hüseyn Bəlxinin tərcümə etdiyi “Fəzayele Bəlx” əsəri (Monqol hücumundan 10 il əvvəlki hadisələrə dair məlumat verən mühüm mənbə), Əhməd bin Əbülxeyr Zərkub Şirazinin “Şiraznamə” əsəri (Şirazın alimləri, məşhur şəxsiyyətləri haqda, eləcə də Al-i Buyedən Al-i Müzəffərədək olan hadisələri ehtiva edib), Molana Oliyallah Amelinin “Tarixi Ruyan” əsəri (qədim dövrdən 764-cü h.q. ilədək hadisələrdən bəhs edir). 6) Mənzum tarixçilik: Şəmsəddin Kaşaninin “Tarixi Qazan xan” əsəri (Monqolların mənzum tarixini Qazan xanın əmri ilə yazıb), Xacə Nurəddinin “Qazannamə” əsəri (Qazan xanın hakimiyyəti dövründən 798-ci ilin h.q. hadisələrinədək), Əhməd Təbrizinin “Şahənşahnamə” əsəri, Həmdullah Mustovfinin “Zəfərnamə” əsəri (Müəllif Firdovsinin ”Şahnaməsi”nin yolunu davam etdirmək niyyətində olmuşdur).
I ŞAH ABBASIN DÖVRÜNDƏ SƏFƏVİ DÖVLƏTİNİN AVROPA DÖVLƏTLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLƏRİ Sevinc İSMAYILOVA Azərbaycan Dillər Universiteti seva_adu@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Dövrünün ən güclü dövlətlərindən olan Səfəvi dövlətinin tarixində özünəməxsus yer tutan görkəmli şəxsiyyətlərdən biri dövlət xadimi I Şah Abbas olmuşdur. Şah Abbasın həyata keçirdiyi islahatlar nəticəsində Səfəvi dövləti yenidən dirçəlmiş və özünün inkişaf dövrünü yaşamışdı. Onun nəticəsində səfəvilərin hərbi qüvvələri dünyanın ən qüdrətli ordularından birinə çevrilmişdi. Şah Abbas Səfəvi dövlətində mərkəzi hakimiyyəti möhkənləndirmişdi. O, ölkədaxili keçirdiyi islahatlarla IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1690
yanaşı, ölkənin xarici siyasətinə də xüsusi önəm vermiş və xarici siyasətdə uğurları sayəsində Səfəvi dövlətinin inkişafına müsbət təsir etmişdi. Şah Abbas hakimiyyətə gəldikdə Səfəvilər dövlətinin daxili və xarici vəziyyəti ağır idi. Ölkənin xarici və daxili ticarəti azalmışdır. Bu və digər səbəblərə görə dövlət iqtisadiyyatı böhran keçirirdi. Onun hakimiyyəti dövründə Səfəvi dövləti digər dövlətlərlə, xüsusilə bir sıra Avropa dövlətləri ilə diplomatik münasibətlər qurmuşdur. O, Venesiya, İtaliya, Almaniya, İspaniya, İngiltərə, Hollandiya, İsveç, Rusiya və digər Avropa dövlətləri ilə əlaqə qurmuş və elçilər mübadiləsi etmişdi. Şah Abbasın Avropa dövlətləri ilə münasibətlər qurmasının bir sıra səbəbləri var idi. O dövrdə Səfəvi dövləti ilə Osmanlı dövləti arasında münasibətlər gərgin idi. Osmanlı dövləti ilə müharibəyə hazırlaşan Şah Abbas ilk öncə Avropa ölkələri ilə əlaqələrin qurulmasına çalışırdı və onların timsalında özünə mütəffiq qazanmaq istəyirdi. Bu İtaliya dövlətlərinin, Venesiya və Papalığın da mənafeyinə uyğun idi. Şah Abbas 1602-1612-ci illər müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyasına qarşı vahid hərbi ittifaq yaratmaq məqsədilə Avropa dövlətlərinə müraciət etmişdi. O, 1599-cu ildə Hüseynəli bəyin timsalında nümayəndə heyətini Avropaya göndərir. Hüseynəli bəyi bu səyahətdə Səfəvi sarayında İngiltərə elçilərindən biri Antoni Şerli müşayiət etmişdi. Səfər yoluna və apardığı danışıqların miqyasına və əhəmiyyətinə görə tarixə “Böyük elçilik” kimi düşən bu səfər Səfəvi dövləti tarixində böyük önəm kəsb edir. Səfəvi dövləti ilk növbədə İtaliya ilə əlaqələrini genişləndirməyə başladı. 1600-1601-ci illərdə Almaniya imperatoru və Roma papası tərəfindən Səfəvi elçiləri qəbul edilmişdi. 1600-1603-cü illər ərzində Şah Abbas nümayəndə heyətini Venesiyaya da göndərimişdi. Şah Abbas İffət bəylə Venesiya hökumətinə göndərmiş məktubunda bildirirdi ki, onun ən böyük arzusu və məqsədi xristian ölkələri ilə dostluq və ittifaqı əbədi olaraq qoruyub saxlamaqdır. Şah Abbasın Avropa dövlətləri ilə əlaqə yaratmasının digər bir səbəbi ölkənin iqtisadiyyatını dirçəltmək üçün ticarət münasibətlərinin qurulması idi. Şah Abbas Suriya vasitəsilə Venesiya və digər Avropa ölkələri ilə ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Venesiya hökuməti də öz növbəsində Şah Abbasa cavab məktublarından birində iki ölkə arasında davam edən ticarət əlaqələrini daha da genişləndirmək niyyətinin olduğunu bildirirdi. Qarşılıqlı olaraq, Alman imperatoru, İspaniya və Portuqaliya səfirləri də Səfəvi dövlətinə səfirlər göndərmişlər. Səfəvi dövləti ilə ticarət əlaqə qurmağa həmçinin İngiltərənin də maraq göstərirdi. 1610-cu ildə şahzadə Yakov I Stüart Robert Şerlini qəbul etmiş və onun gətirdiyi Şah Abbasın məktubu ilə tanış olduqdan sonra Səfəvi dövləti ilə ticarət münasibətlərinin imkanlarını genişləndirməyi Ost-Hind şirkətinə tapşırmışdı. Şah Abbas 1616-cı ildə xüsusi fərmanla ingilis tacirlərinə ölkənin ərazisində sərbəst ticarət etmək hüququ vermişdi. 1625-ci ildə Şah Abbasın İngiltərəyə göndərdiyi nümayəndələri iki dövlət arasında ticarət münasibətlərini genişləndirmək üçün yenidən danışıqlar aparmışlar. Bununla, hər iki ölkə arasında münasibətlər Şah Abbasın səyi nəticəsində genişlənmişdi. Səfəvi dövləti və Portuqaliya arasında əsas mübahisə məsələsi Hörmüz idi. Portuqaliya Hörmüzə sahib olduqdan sonra Səfəvi dövlətinin Hind okeanına çıxış yolu bağlanmışdı. Digər tərəfdən, Osmanlı imperiyası Səfəvi tacirlərinin Aralıq dənizinə girməsinə mane olurdu. Ona görə Şah Abbasın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri portuqaliyaları körfəzdən çıxarmaq idi. Səfəvi dövləti üçün Hörmüz çox böyük əhəmiyyət daşıyırdı, bu liman vasitəsilə Qərbi Avropaya Azərbaycan ipəyini ixrac edirdi. Səfəvi dövlətinə Portuqaliyadan Hörmüzü almaqda ingilis Ost-hind şirkəti köməklik göstərmişdi. Uzun sürən mübarizədən sonra Hörmüzün zəbt olunması ilə portuqaliyalılar oradan sıxışdırılır. Bununla da, I Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə Səfəvi dövləti daha da güclənmişdi. Səfəvilər dövlətinə öz elçisini göndərmiş Avropa dövlətlərindən biri Fransa olmuşdu. 1628-ci ildə elçilərini Səfəvi dövlətinə göndərmiş Fransanın məqsədi Körfəz bölgəsində imtiyazlar əldə etmək niyyəti idi. XVI əsrin sonu – XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi-Avropa əlaqələrinin daha da genişlənməsi qərb dövlətlərinin də marağı ilə üst-üstə düşürdü. Bundan əlavə, Avropa dövlətlərinin hər birinin Şərqdə öz marağı var idi. Avropa ölkələrinin İngiltərə və Hollandiya İran körfəzi vasitəsilə Səfəvi dövləti ilə əlaqələrini genişləndirməyə çalışırdı. Qərb dövlətləri arasında İran körfəzində möhkəmlənmək üstündə rəqabət kəskinləşmişdi. Portuqaliyaların Hörmüzdən sıxışdırılması ilə İngiltərə burada xüsusi imtiyazlar əldə etməyi nəzərdə tuturdu. Beləliklə, Səfəvi dövlətinin Avropa dövlətləri ilə əlaqələri Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə daha da genişləndi. Bu dövlətləri yaxınlaşdıran başlıca səbəb Osmanlı imperiyasına qarşı birgə mübarizə aparmaq zərurəti idi. Digər vacib səbəb isə Səfəvi dövlətini iqtisadi cəhətdən gücləndirən Yüklə 14,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|