Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 14,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- TÜRK TARİXÇİSİ CƏFƏR BARLASIN “HİCRƏTDƏKİ DAĞISTAN” ƏSƏRİNDƏ AZƏRBAYCANLI MÜHACİRLƏR Vidadi UMUDLU
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1691
ticarət münasibətlərini qurmaq olmuşdu. Eyni zamanda Avropa dövlətlərinin Səfəvi dövləti ilə əlaqələrinin qurulmasının öz səbəbləri var idi. Avropa ölkələri iki güclü müsəlman dövlətini bir-birinə qarşı qaldırmaqla, hər ikisini zəiflətmək niyyəti güdürdü. Digər səbəb isə Avropa dövlətlərinin Səfəvi dövləti ilə geniş əlaqə yaratmaqla müstəmləkəçilik siyasəti ilə bağlı idi. Beləliklə, I Şah Abbasın uğurlu xarici siyasəti nəticəsində Səfəvilər dövləti Avropa dövlətləri ilə münasibətlərini genişləndirmiş və Səfəvi dövləti özünü inkişaf dövrünü keçmişdi.
ƏSƏRİNDƏ AZƏRBAYCANLI MÜHACİRLƏR Vidadi UMUDLU Qafqaz Universiteti vumudlu@qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Azərbaycanlı əhalinin müxtəlif zamanlarda Osmanlı torpaqlarına köçü və orada yerləşdiril- məsi ilə yanaşı, mühacirlərimizin sonrakı fəaliyyətləti də bir sıra türk tarixçilərinin əsərlərində geniş yer almışdır. Köçlər müxtəlif aspektlərdən dəyərləndirilərək araşdırılmış və dövriyyəyə çoxsaylı tədqiqat işləri cəlb olunmuşdur. Əlbəttə araşdırılan mövzu ilə bağlı əsas mənbə Başbakanlıq Osmanlı Axivlərinin sənədləri hesab edilir. Burada çoxçaylı sənədlər vasitəsi ilə köçlərin geniş inkişaf dinamikasını izləmək mümkündür. Türk tarixçilərindən Kadircan Kaflının “Türkiyəyə köçlər”, Abdullah Saydamın “Krım və Qafqaz köçləri”, Cəfər Barlasın “Hicrəttki Dağıstan” əsərlərində də bu məsələlərdən bəhs olunmaqdadır. Əsas məqsədmizin köçə məruz qalan həmvətənlərimizin sonrakı taleyinə aydınlıq gətirmək və onların yeni cəmiyyətə uyğunlaşmasını öyrənmək olduğundan türk tarixçisi Cəfər Barlasın “Hicrəttki Dağıstan” adlı kitabı mühacirlərimizin Anadoludakı həyat tərzini izləmək baxımından xüsusilə çox dəyərli tədqiqat əsəridir. Təqdim olunan məqalədə də Cəfər Barlasın adı çəkilən kitabında bır sıra görkəmli şəxslərimizin Osmanlı cəmiyyətinə verdiyi töhvələr və onların nümunə olacaq fəaliyyətləri ətraflı şəkildə öz əksini tapmışdır. Bəhs etdiyimiz kitabın müəllifi Cəfər Barlasın da ailəsi vaxtilə Dağıstanın Çirkey kəndindən Türkiyəyə köç etmək məcburiyyətində qalmış avar mühacirlərindəndir. Köçlərin səbəblərindən bəhs edən müəllif bunu əvvəlcə çarların sonra isə bolşeviklərin işğal və zülmlərində görür, eyni zamanda köç etmək məcburiyyətində qalan qafqazlıların əksəriyyətinin Anadoluya hicrət edərək müxtəlif şəhərlərə yayıldığını qeyd edir. 1950-ci ildə Muşda doğulan Cəfər Barlas daha sonra Yalovaya köçərək həyatını burada davam etdirmişdir. Qafqaz tarixi ilə bağlı, xüsusilə Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalı, Şeyx Şamilin azadlıq mübarizəsi və Dağıstan əhalisinin Anadoluya köçü ilə bağlı əsərlər yazmışdır. “Hicrəttki Dağıstan” əsərində müllifin Dağıstanlı kimi təqdim etdiyi mühacirlərin xeyli hissəsi Azərbaycanın şimal bölgələrini təmsil edən insanların payına düşür. Müəllif köç edərək Anadoluya yerləşən minlərlə insana öz vətən torpağında yer vermiş əsil türk milləti ilə qısa zamanda mühacirlərin qaynayıb-qarışdığını və bu tarixdən etibarən də mühacirlər həmin torpaqları özlərinə vətən seçdiklərini qeyd etmişdir. Belə isti münasibətlər mühacirlərin gələcək taleyinə müsbət təsir göstərmiş, onların Osmanlı cəmiyyətinə inteqrasiyasını sürətləndirmişdir. Şəki, Şirvan, Xudat və digər bölgələrdən köç edərək Anadoluya pənah gətirən bir çox həmvətənlərimizin sonrakı taleyi ilə bağlı məlumatları müəllifin adı çəkilən kitabından əldə etmək mümkündür. Müəllifə görə bu insanlar vətən, müstəqillik, və imana olan sonsuz bağlılıkları ilə yanaşı özlərinə xas olan dəyərləri də saxladıqları kimi, yeni vətənlərinin də inkişaf edib yüksəlməsi üçün var gücləriylə çalışmışlar. Balkan və Birinci Dünya müharibələri başlayınca yeni vətəni qorumaq üçün ölüm-dirim savaşına atılmışlar. Onlar bölücü deyil birləşdirici, dağıdıcı deyil qurucu olmuş, yeni vətənləri üçün heç nədən çəkinməyərək bütün fədakarlıqlara sinə gərərək ölkənin müdafiəsində ən ön sıralarda yer tutmuşlar. Cəfər Barlasın “Hicrəttki Dağıstan” əsərində bəhs olunan bəzi görkəmli şəxslərin adını çəkmək yerinə düşər. Məsələn burada XIX yüzilliyin əvvəllərində Anadoluya gəlmiş olan İsmayıl Şirvaninin geniş elmi fəaliyyəti və dini görüşlərindən bəhs olunur. O, dövrünün görkəmli şəxsləri ilə görüşmək IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1692
və onlardan dərs almaq üçün Hicaz, Dehli və başqa yerlərdə səfərdə olmuşdur. Kürdəmirdə doğulan İsmayıl əfəndinin ailə üzvləri haqqında, xüsusilə Osmanlı dövlətində yüksək məqama yüksələn oğlanları Əhməd Hülusi və Mehmet Rüştü haqqında dəyərli məlumatlar kitabda yer almaqdadır. Eləcə də kitabda atası Nuxadan olub, özü Bursada doğulan Məhəmməd Zahid Kotku əfəndinin elmi söhbətləri, yardım sevərliyi, ibrətamiz sözləri və qiymətli nəsihətlərindən ətraflı şəkildə bəhs olunmaqdadır. Müəllif onu görkəmli alim kimi dəyərləndirməkdədir. Şirvanda doğulan Əhməd Həmdi əfəndinin təhsilini tamamlamaq üçün İstanbula gəlməsindən və onun çoxsaylı elmi əsərlər yazmasından bəhs olunur. 1889-cu ildə Türkiyədə vəfat edən Əhməd Həmdi Şirvaninin Eyyupda dəfn olunmuşdur. Xudatda doğulmuş Ömər Xülusi təhsil və məhkəmə sistemində mühüm vəzifələr tutmuşdur. Müəllif həmçinin bir çox digər görkəmli şəxslər barədə də maraqlı məlumatlar vermişdir. Əlbəttə bəhs etdiyimiz və etmədiyimiz görkəmli şəxslər haqqında oxuculara təqdim olunmuş bu əsər müəllifin uzun sürən elmii axtarışlarının nəticəsində mümkün olmuşdur. Mühacir həyatı yaşayan həmvətənlərimiz və onların nəsilləri haqqında ətraflı məlumatların bu kitabda toplanması çox təqdirəlayiqdir və onların öz doğma ata yurdlarında xalqa tanıdılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda əlaqələrizin yüksələn xətlə inkişaf etdiyi müasir dövrdə də insanlarımızın bu şəxslərdən nümunə götürmələri və onların yolunu davam etdirmələri baxımından bu tədqiqat əsəri mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
AZƏRBAYCANDA ARXEOLOGİYA ELMİNİN İLKİN SƏNƏD- İNFORMASİYA MƏNBƏLƏRİ VƏ ONLARIN SƏCİYYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Yasəmən SADIQOVA AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar institutu AZƏRBAYCAN
Ölkəmiz sivilizasiyanın ən qədim ocaqlarından biridir. Azərbaycan ərazisində aparılan arxeoloji və etnoqrafik tədqiqatlar və bu tədqiqatlar nəticəsində üzə çıxan zəngin maddi mədəniyyət nümunələri bunu deməyə əsas verir. Tədqiqatçılar tərəfindən erkən əkinçilik mədəniyyətinə aid yaşayış məskənləri, tünc dövrünün şəhərləri, antik və orta əsrlərə aid abidələr aşkar edilmişdir. Azərbaycanda ilk arxeoloji qazıntılar XIX əsrin ortalarından aparılmağa başlandı. Qeyri arxeoloqlar tərəfindən aparılan ilk qazıntılar zamanı Azərbaycan tarixinin son tunc və erkən dəmir dövrünün materialları üzə çıxmışdır. Bu dövrdə arxeoloji tədqiqatlar sistemsiz şəkildə aparılmış, tapılan nümunələr avropa muzeylərində göndərilmiş və heç bir elmi nəticə əldə edilməmişdir. Tədqiqatların gedişi və onların nəticələri haqqında məlumatlar, siyahılar, çöl gündəlikləri, fond materialları, arxiv sənədləri, elmi hesabatlar, elmi məqalələr və biblioqrafik göstəricilərdəöz əksini tapmışdır. Bu sənədlər tarix elminin tərkib hissəsi olan arxeologiyanın sənəd kütləsinin formalaşmasında xüsusi yer tutur. Azərbaycanda arxeologiya elmininnə ilkin sənəd-informasiya mənbələri, nə də ümumilikdəinformasiya təminatıheç bir tədqiqat işinin obyekti olmamışdır. Adları sadalanan mövcud sənəd növləri Azərbaycanda arxeologiya elminin ilkin sənəd- informasiya mənbələridir.Azərbaycanda arxeologiya elminin ilkin sənəd kütləsinin formalaşmasında başqa millətlərdən olan səyyah və tədqiqatçıların əsərləri mühüm rol oynayır. İsveçrəli səyyah Dyubua de Monperenin “Qafqaz ətrafında səyahət” adlı 6 cildlik əsəri (Voyage autour du Caucase, chez les Tcherkesses et les Abkhases, en Colchide, en Géorgie, en Arménie et en Crimée.- Paris),Lerik rayonu ərazisində qazıntı işləri aparan həvəskarfransız arxeoloqu Jak de Morqanın “İranda elmi ezamiyyə” (Mission scientifique en Perse),rus alimi K.Nikitinin "Qafqaz xalqlarınıntəsviri üçün materiallarməcmuəsi"ndənəşr etdirdiyi “Naxçıvan şəhəri və Naxçıvan qəzası” adlı əsərində Naxçıvan, Bərdə, Göygölm (Xanlar), Şəmkir və s. bölgələrdə apardıqları qazıntılar haqqında məlumatlar və memarlıq abidələrinin təsvirləriöz əksini tapməşdır. Avropa ölkələrindən, Rusiyadan Azərbaycana işləməyə gəlmiş digər müxtəlif peşə sahibləri ayrı- ayrı ərazilərdə qazıntılar aparmış, görülən işlər və əldə etdikləri nəticələr haqqında öz dillərində
Yüklə 14,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|