Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 14,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1697
Qarabağ və Maku xanlıqları ilə həmsərhəd idi. 1763-cü ildə Heydərqulu xanın ölümündən sonra hakimiyyətə Hacı xan Kəngərli gəldi. Onun hakimiyyət illərində Naxçıvan xanlığı xeyli zəiflədi. Xanlıqlar dövründə Kəngərlilərin bir hissəsi Naxçıvan ərazisindən Qarabağ ərazisinə köçürüldü. Ağdam, Tərtər rayonları ərazisində rast gəlinən Kəngərli toponimləri məhz Kəngərli tayfasının adı ilə bağlıdır. 1826-1828-ci illər Rusiya-İran müharibəsinin nəticəsində imzalanmış Türkmənçay müqaviləsinə əsasən Naxçıvan xanlığı Rusiyanın tabeliyinə keçdi. Beləliklə, Kəngərlilər də Rusiyanın hakimiyyəti altına düşdülər. Lakin onlar 1840-ci ilə qədər “Naib” titulunda öz vəzifələrində qalmışlar. Çar imperiyası zamanı onların bir hissəsinə Naxçıvanski soyadı verilmişdi. Bəzi kəngərlilər də məcburən baba adlarını soyad kimi qəbul etmişdilər. Çar Rusiyası zamanı yerli administrasiyanı kəngərlilər qədər məşğul edən başqa bir tayfa olmamışdır. XIX əsrin rəsmi sənədlərində “kenqerli”nin digər yazılış formasına – “Kyanqerlı”ya da rast gəlinir ki, bu da Rusiya Ordusunun Əlahiddə Qafqaz Korpusu sıralarında 1829-1856-cı illərdə fəaliyyət göstərmiş və dəfələrlə döyüş meydanlarında şöhrət qazanmış “Kəngərli süvarisi” (“Konniça Kenqerli”) adlanan hərbi birləşmə ilə əlaqədardır. Bu hərbi birləşmə eyni adlı tayfanın nümayəndələrindən komplektləşdirilmişdir. Tarixçi alim Kuznetsov O. Kəngərliləri belə təsvir edir: ”Kəngərlilər XIX əsrin ikinci rübü ərzində hərbi-idarə və tarixi-hüquqi cəhətdən elə parlaq və özünəməxsus nadir sosial hadisədir ki, onların statusunun müəyyənləşdirilməsi və sonrakı nizamlanması məsələlərinə imperator I Nikolay da daxil olmaqla o zamankı Rusiya hakimiyyətinin aşağıdan yuxarıya bütün pillələri dəfələrlə müdaxilə etməli olmuşlar”. Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının topladığı Aktlarda Kəngərlilər ilk dəfə piyada qoşunları generalı İ.F.Paskeviçin imperator I Nikolayın adına göndərdiyi İxlaskar raportunda “Kəngərlilərin Naxçıvan süvarisi” (“Naxiçevanskaya konniça Kenqerli”) kimi xatırlanır. Bu raportda Rusiya Ordusunun Əlahiddə Qafqaz Korpusunun türk qoşunlarına qarşı Saqanlıq dağ silsiləsində 15-17 iyun tarixlərindəki 3 günlük döyüşləri əksini tapıb. 1829-cu ildə ümumkazak alayı tərkibində Osmanlılara qarşı hərbi əməliyyatlarda Kəngərlilərin Qara dəniz kazakları ilə çiyin-çiyinə iştirakı sübut edir ki, bu tayfa öz sosial mükəlləfiyyətinə və vəziyyətinə görə Azərbaycanın digər əhalisi arasında xüsusi yer tutmuş, həyat tərzinə və hüquqi statusuna görə onlardan fərqlənmişdi. Kəngərlilər Azərbaycan torpaqlarının Rusiya imperiyasına birləşdirilməsindən sonra öz hərbi birləşmələri ilə Əlahiddə Qafqaz Korpusu qoşunları tərkibində daimi əsaslarla hərbi qulluq keçən yeganə icma idilər. Tez-tez Rusiya əsgərlərinin və yaxud Qafqaz kazaklarının öhdəsindən gələ bilmədikləri məsuliyyətli və xüsusi tapşırıqları məhz onlar yerinə yetirirdilər. Viktor Qriqoryev “Naxçıvan əyalətinin statistik təsviri” kitabında Kəngərliləri belə təsvir edir: “Kəngərlilər döyüşkən, işgüzar, uzun müddət aclığa dözən adamlardılar, hərbçidirlər. Qonaqpərvər, dostluqda möhkəmdirlər. Lakin heç vaxt təhqir və incidilməyə dözmürlər və yaddan çıxarmırlar. Çox məğrur və qürurludurlar”. 1913-cü ildə “Qafqaz hərbi-tarix muzeyinin sorğu kitabı”nda Kəngərli süvariləri belə xarakterizə olunur : “Kəngərli süvariləri bütün Şərqdə cəsurluğu ilə şöhrət qazanmışdılar. Onlar döyüşə girərək ölümə nifrət əlaməti olaraq atlarının boynuna qırmızı kaporlar taxardılar ki, düşmən tərəfindən tez gözə çarpsınlar”. Kəngərli nəsli generalları ilə tanınır. General mayor Ehsan xan Kəngərli Kəngərli tayfasının nümayəndələrindəndir. O, Naxçıvan xanı Kəlbalı xan Kəngərlinin oğludur. Ehsan xan Kəngərli 1826– 1828-ci illər Rusiya–İran müharibəsi zamanı Abbasabad qalası qarnizonunun hərbi rəislərindən biri olmuşdur. Sonra o, rusların tərəfinə keçmiş və qalanın alınmasında onlara kömək etmişdir. Tarixi mənbələrə əsasən,, Ehsan xan Kəngərli naxçıvanlılardan və ruslardan ibarət on minlik qoşuna başçılıq etmişdir. O, Krım müharibəsində (1853–1956) şücaətlə vuruşmuş, "Müqəddəs Georgi" ordeni ilə təltif edilmişdir. Ehsan xan Kəngərlinin adı Kremlin Georgi salonunda qızılı hərflərlə yazılmışdır. Ehsan xan Kəngərlinin oğlu Kəlbali xan Kəngərli də ordudakı nümunəvi xidmətinə və əla komandirlik fəaliyyətinə görə 1874-cü ildə general-mayor kimi yüksək rütbəyə layiq görülmüşdür. 1877-78-ci illərdə rus-türk müharibəsinın döyüşlərində azərbaycanlılardan ibarət İrəvan süvari briqadasının komandiri Kəlbalı xan böyük şücaət göstərmişdir. Bu müharibədə qəhrəmanlığına görə brilyantla bəzədilmiş qılıncla və müqəddəs Georgi ordeni ilə təltif olunmuşdur.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1698
Kəngərli tayfasından olan generallardan biri də İsmayıl xan Naxçıvanskidir. O,1839-cu ildə Tiflis hərbi gimnaziyasını bitirmiş, bir il sonra poruçik rütbəsi almışdır. Uzun müddət Qafqaz Əlahiddə Ordusunda xidmət etmişdir. O, 1877-1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsində göstərdiyi sərkərdəlik fəaliyyətinə görə süvari qoşunu general-mayoru rütbəsinə layiq görülmüşdür. Ordudan General-leytenant rütbəsində tərxis olunmuş İsmayıl xan Naxçıvanski Naxçıvana qayıtmış, vətənində abadlıq işləri ilə məşğul olmuş, 1908-ci ildə orada da vəfat etmişdir. İsmayıl xanın qardaşı oğlu Hüseyn xan Naxçıvanski Peterburqda Paj korpus məktəbini bitirmiş, Qafqazda və Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində hərbi xidmətdə olmuş, nümunəvi zabit kimi ali orden və medallara layiq görülmüşdür. O, Rus-yapon müharibəsi başlayana qədər İranın “Şire-Xorşid” ordeninin ikinci və dördüncü dərəcəsi ilə (bahalı almazla bəzədilmiş), zabitlərə məxsus “Rumın ulduzu” ilə, Avstriyanın “Dəmir xaç”, ikinci dərəcəli “Stanislav”, dördüncü dərəcəli “Muqəddəs Aleksandr”, “Müqəddəs Anna”, Bolqarıstanın “Döyüş xidmətlərinə görə” ordenləri ilə təltif olunmuş, 1903-cü ildə polkovnik rütbəsi almışdır. Yaponlara qarşı döyüşlərdəki məharətinə görə, İsmayıl xan Naxçıvanski qızıl silah, dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Georgi”, bantlı “Müqəddəs Vladimir” və “İgidliyə görə” ordenləri ilə təltif olunmuş, ona 1907-ci ildə general-mayor rütbəsi verilmişdir. Birinci dünya müharibəsi cəbhələrindəki fəaliyyətinə görə Hüseyn xan Naxçıvanskiyə 1916-cı il yanvarın iyirmi üçündə tam süvari qoşun generalı rütbəsi verilmişdi. Kəngərli soyundan olan sonuncu general Cəmşid xan Naxçıvanskidir. O, 1914-cü ildə Ukraynadakı Yelizavetqrad qvardiya məktəbini bitirmiş, I dünya müharibəsi başlananda imperiyanın müsəlman əhalisindən təşkil olunmuş tatar süvari eskadronunun komandiri təyin olunmuşdur. O, “Brusilov cəbhəsi”nin yarılmasında iştirak etmiş, “Müqəddəs Georgi” ordeninin dördüncü dərəcəsi ilə təltif olunmuşdu. Rumıniya və Avstriya cəbhələrində üç dəfə yaralanan Naxçıvanski igidliyinə görə gümüş silahla, ikinci, üçüncü, dördüncü dərəcəli Anna, ikinci, üçüncü dərəcəli Stanislav ordenləri ilə mükafatlandırılmışdır. Cəmşid xan Naxçıvanski 1938-ci ildə, Moskvada M.Frunze adına Ali Hərbi-Siyasi Akademiyanın ikinci kurs rəisi vəzifəsində işləyərkən həbs olunmuş və güllələnmişdır. 1956-cı ildə Cəmşid xan Naxçıvanski tam bəraət aldı. Hal-hazırda Bakıda hərbi lisey və paytaxt küçələrindən biri Cəmşid Naxçıvanskinin adını daşıyır, onun vətəni Naxçıvanda xatirə muzeyi fəaliyyət göstərir. Filologiya elmlər doktoru, professor Əliyeva-Kəngərli G. bildirir ki, böyük şair Səməd Vurğunun mənsub olduğu Vəkilovlar nəsli də Qazaxda məskunlaşmış kəngərlilərdəndir. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin qərarı ilə 19 mart 2004-cü il tarixdə «Naxçıvan Muxtar Respublikasında Kəngərli rayonunun yaradılması haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Qədim tarixə malik Kəngərli tayfasının adı ilə adlandırılan Kəngərli rayonu cənub və cənub-qərbdə İran, şimal-şərqdə Ermənistanla həmsərhəddir. Sahəsi 704,89 km 2 əh. 29,9 min nəfərdir (01.01.2013). Mərkəzi Qıvraq qəsəbədir. Rayonda 1 qəsəbə, 10 kənd vardır. Rayona Qıvraq qəsəbəsi və Qarabağlar, Qabıllı, Yurdçu, Şahtaxtı, Çalxanqala, Xok, Yeni Kərki, Böyükdüz, Təzəkənd, Xincab kəndləri daxildir. Beləliklə, sonda belə nəticəyə gəlinir ki, Kəngərlilər qədim türk tayfası olub, Azərbaycan xalqının formalaşmasında, onun hərbi, siyasi, ictimai, mədəni həyatında mühüm rol oynamışlar.
Yüklə 14,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|