Covid-19 pandemiyasining O'zbekiston iqtisodiyotiga ta'siri Mundarija: Kirish I bob. Covid-19 pandemiyasi umumiy ta’siri haqida va xususiyatlari

1-jadval.
2021-yil 27-yanvar holatiga ko‘ra, dunyo mamlakatlaridagi COVID-19 pandemiyasi haqidagi ma’lumotlar.
(Yandeks Internet-manbasi materiallari asosida)

Yo'q.	Bir mamlakat	Umumiy ma'lumot
		Aholisi, million kishi	Yuqtirilganlar soni, ming kishi.	Tuzalganlar soni, ming kishi.	O'lganlar soni, ming kishi	100 ming kishiga kasallangan .	O'limlar nisbati
1	AQSH	328	25 439	15 770	425	7849	1,67%
2	Hindiston	1 326	10 689	10 368	153	826	1,43%
3	Braziliya	210	8933	7798	218	4 350	2,44%
4	O’zbekiston	146	3,716	3 202	69	2 530	1,85%
5	Buyuk Britaniya	67	3 700	205	100	5,856	2,7%
6	Fransiya	67	3 138	219	74	4702	2,35%
7	Ispaniya	47	2 629	150	56	5 664	2,13%
8	Italiya	60	2 485	1936	86	4097	3,4%
9	Turkiya	83	2 442	2 322	25	3073	1%
10	Germaniya	83	2 164	1866	53	2 633	2,44%

Qo'shma Shtatlar eng ko'p kasallanganlar va o'lganlar soniga ega va ularning soni doimiy ravishda o'sib bormoqda. Ko'rinishidan, AQShda pandemiyaning cho'qqisi hali o'tmagan.

Barcha ruxsat beruvchi va byurokratik tartib-tamoyillarga ma’lum muddat maratoriy e’lon qilish, tadbirkorlik faoliyatidagi vujudga kelayotgan to‘siq va muammolarni tezkorlik bilan hal etish, bandlikni ta’minlash bo‘yicha keskin choralar ko‘rish, qisqa muddatli ish o‘rinlari tashkil etilishini rag‘batlantirish lozim.

Bugungi kunda aynan bu holatni oldini olish uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 29 yanvardagi “Uy-joy sharoitlarni yaxshilashga ehtiyojmand mehnat migrantlariga ko‘p kvartirali uylardan xonadonlar ajratish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi №39 sonli qaroriga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xorijda vaqtinchalik mehnat faoliyatini amalga oshirayotgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari va ularning oila a’zolarini himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish choralari to‘g‘risida” 2019 yil 20 avgustdagi PF-5785-son Farmoniga muvofiq, shuningdek, xorijda vaqtinchalik mehnat faoliyatini amalga oshirayotgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari va ularning oila a’zolarining uy-joy sharoitini yaxshilash uchun qulay sharoitlar yaratish maqsadida ehtiyojmand mehnat migrantlariga 2020 yilda uy-joylar qurilishi bo‘yicha davlat dasturlarining ijrosi doirasida ko‘p kvartirali uylardan 3 462 ta xonadon ajratilishi;

2021 yil va keyingi yillarda uy-joylar qurish parametrlarini shakllantirishda ularga uy-joy sharoitlarini yaxshilashga ehtiyojmand mehnat migrantlari uchun ko‘p kvartirali uylardan xonadonlar kiritilishi belgilanganligi;
Uy-joy sharoitlarini yaxshilashga ehtiyojmand mehnat migrantlari uchun ipoteka kreditlarini ajratish bo‘yicha:
a) 2020 yil dasturlari ijrosi doirasida:
- ipoteka kreditlari bo‘yicha imtiyozli davr 1 yil etib belgilanadi;
- ipoteka kreditidan foydalanishning birinchi 5 yili davomida har yili foiz stavkasini qat’iy belgilangan 7 foizdan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalashtirish stavkasi darajasigacha bir me’yorda oshib boradigan stavkada va keyingi davrda Markaziy bankning qayta moliyalashtirish stavkasida belgilandi;
- ipoteka kreditlari foizlarini annuitet to‘lovlari formulasi bo‘yicha hisoblash tartibi tatbiq etiladi (oylik to‘lov asosiy qarz qoldig‘iga hisoblangan foizlar bo‘yicha to‘liq to‘lovni hamda kreditning bir qismini o‘z ichiga oladi, bu shunday hisoblashni nazarda tutadiki, har oylik barcha to‘lovlar kredit to‘lashning butun davrida bir xil bo‘ladi);
Mazkur ko‘riladigan choralar, tashqi global iqtisodiy oqibatlarni O‘zbekistonga ta’sirini kamaytirish, iqtisodiy vaziyatni muvozanatlashtirish uchun xizmat qiladi⁴.
Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, ko‘pgina davlatlarning markaziy banklari asosiy foiz stavkalarini tushirishi moliyaviy sektorda emas, balki iqtisodiyotning real sektorida investitsion jozibadorlikni oshirishga qaratilgan. Agar 2008 yildagi tajribadan kelib chiqsak, o‘sha paytdagi ushbu vaziyat kapital oqimning rivojlangan davlatlardan rivojlanayotgan davlatlarga (Xitoyga) qarab harakatlanganligi kuzatilgan. Shu sababdan, O‘zbekistonning ayni paytdagi vaziyatdan foydalanib qolish imkoniyati mavjudligini inobatga olib, qulay investitsion muhitni yaratishga katta e’tibor qaratish, investitsion jozibadorlikni oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi Jahon banki va “Taraqqiyot strategiyasi” markazi bilan birgalikda COVID-19 pandemiyasining O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga ta’siri bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdi. 
Ushbu tadqiqot “O‘zbekiston fuqarolarini tinglash” loyihasi doirasida olib borilgan bo‘lib, fuqarolar farovonligini baholash va O‘zbekiston hukumati tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar yuzasidan jamoatchilik fikrini o‘rganishni maqsad qilgan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra quyidagilar aniqlandi:
Ijtimoiy farovonlik sohasida
- Bandlik darajasi biroz oshdi. Kamida bitta ishlaydigan a’zosi bo‘lgan uy xo‘jaliklarining ulushi mart oyiga nisbatan aprel oyida 40 foiz punktidan ko‘proqqa pasaydi. Apreldan maygacha bo‘lgan davrda 15 f.p. ga ko‘paydi (43%dan 58%ga).
- Xonadonlarda kimdir «ishidan ayrilgan yoki ishlamay qolgani» haqida xabar bergan respondentlar soni mart oyida 1% dan aprel oyida 19% ga oshgan.Inqirozga qarshi qabul qilingan keng ko‘lamli choralar dasturining amalga oshirilishi natijasida aprel-may oylarida ishidan ayrilganlar soni 19% dan 12% gacha kamaydi. Biroq, deyarli barcha respondentlar faoliyatini to‘xtatib turilishini vaqtinchalik, deb hisoblashgan.
- Kambag‘allik darajasi yomonlashishi mumkin. Aprel oyida COVID-19 pandemiyasi boshlanganidan buyon qashshoqlik chegarasidan pastroqda yashovchilarning ulushi 10% ga yetdi (mart oyida 7,4%). Bu yana 448 ming kishi yashash darajasining pasayishi natijasida kambag‘allik chegarasidan chiqib ketishi mumkinligini anglatadi.
- Oziq-ovqat iste’moli yaxshilanmoqda. Oziq-ovqat iste’molining pasayganligi haqida xabar bergan uy xo‘jaliklarining ulushi aprel oyidagi 26% dan may oyida 23% ga tushdi.
- Bevosita davlat yordamini olish. COVID-19 paydo bo‘lganidan beri aholining 9%i to‘g‘ridan-to‘g‘ri hukumat yordamini olganligi haqida xabar berishdi. Yordamning eng katta qismi (89%) natural (tovar) shaklida berilgan.
Ta’lim sohasida
- May oyida barcha maktablar yopilganiga qaramay, deyarli barcha maktab yoshidagi bolalar muayyan ta’lim va o‘quv mashg‘ulotlarida (97%) ishtirok etdilar. Respondentlarning aksariyati (69%) ushbu mashg‘ulotlardan qoniqishgan va 8 %i esa qoniqishmagan.
- O‘quv mashg‘ulotlarining asosiy qismi ta’lim televizion dasturlari orqali amalga oshirilganligini o‘quvchilarning 87 %i belgilashgan. O‘quvchilarning 6 %i uchun mobil o‘quv qo‘llanmalari asosiy ta’lim usuli bo‘lib, o‘quvchilarning 5 %i repetitor yoki o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlar orqali o‘rganganlar.
- Xonadonlarda televizor va televideniye dasturlaridan foydalanish imkoniyati yuqoriligi (91 %dan ortiq) ushbu tizim orqali o‘quv mashg‘ulotlarining keng miqyosda ekanligini qisman tushuntiradi. 70 % xonadonlarda smartfonlar mavjud va ularning qariyb yarmi mobil internetga ulangan. Respondentlarning 17,5 %i shaxsiy kompyuterga yoki noutbukka ega, 8 % xonadon kabelli internetiga ulangan.
Pandemiyaning turli davrlarida yangi koronavirus infeksiyasining inson organizmiga taʼsirini aniqlash uchun biz COVID-19 tufayli pnevmoniya bilan kasalxonaga yotqizilgan bemorlarning qon zardobini biokimyoviy oʻrganishni oʻtkazdik (2-jadval).