D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
222 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z yılının kış aylarında, bu işgalden kaçarak Doğu Türkistan’a sığınmak isteyen binlerce Kırgız Türkü Tanrı dağlarında donarak ölürken kendilerine ait hayvanların yarısından fazlası da bu yolculuk boyunca yok olmuştur (Erdem 2000: 72). Kırgızların Ruslara karşı en önemli direnişlerinden biri 1916 yılında Ürkün olarak adlandırılan isyandır. Bu isyanda Kırgızlar, kendilerine ait toprakların ellerinden alınması ve kırsal alanlara göç ettirilmesi sonucu Çar hükümetine karşı ayaklanmıştır. Bu isyanın en büyük özelliği, Kazakistan’ın güneyi ile Kırgızistan’ın güneyi ve Fergana bölgesini içine alacak şekilde geniş bir coğrafyada, bölgedeki tüm Türk boylarının katılımıyla gerçekleşmiş olmasıdır. Rusların Türkistan genel valisi Nikolay Kuropatkin isyanı bastırmaya gönderdiği kuvvetlere verdiği emirde: “Kurtlar (isyanı yönetenler) hapsedilmelidir. Koyunlar (isyana katılan halk) bağışlanabilir. Bu anlamda Çar’a rapor edeceğim ancak, Karakul ve isyancıların çok kan döktükleri Pişkek’in dağlık bölgeleri bu emrin dışında tutularak cezalandırılacaklardır. Issık Göl’ün ve Keben vadisinin civarındaki bütün yerleşim bölgeleri Kırgızların ellerinden alınacaktır” (Hayit 1997: 9) demişti. Ruslar tarafından kanlı bir şekilde bastırılan bu isyan sonucunda Kırgızların bir bölümü yeniden Doğu Türkistan’a göç etmek zorunda kalmıştır. Bir taraftan coğrafya üzerindeki Rus işgali, diğer taraftan yine Ruslar tarafından hemen her alanda programlı bir şekilde yürütülen asimilasyon faaliyetleri, Kırgızları 1990’lı yılların başına kadar ekonomi, siyaset, kültür ve askeri alanlarda baskı altında bırakmıştır. Bu baskı dönem dönem kırılmaya çalışılmışsa da bir netice alınamamıştır. Rus işgali altındaki Türk coğrafyasında, Rusların Türk topluluklarına karşı uyguladıkları başkalaştırma çalışmaları ve baskıların; özellikle kültür dairesi içinde dil, edebiyat, tarih, din gibi alanlarda çalışanlar ve onların ortaya koyduğu eserler ile bu coğrafyadaki eğitim faaliyetleri üzerinde yoğunlaştığı görülmüştür. Zira Ruslar, siyasi amaçlarını gerçekleştirmek üzere Rus askeri gücüyle birlikte Rus bilim adamlarını da Türkistan’a sokmuş ve böylece Rus kültürünü bölgede etkin kılmayı hedeflemiştir. Buna bağlı olarak Çarlık yönetimi, hem bölgeye yerleştirdiği Rus ahalinin çocuklarını yetiştirmek hem de bölge Türklüğünü başkalaştırmak daha doğrusu Ruslaştırmak amacıyla işgali altındaki bütün bölgelere Rusça ile eğitim Kırgızların Ruslara karşı en önemli direnişlerinden biri 1916 yılında Ürkün olarak adlandırılan isyandır. Bu isyanda Kırgızlar, kendilerine ait toprakların ellerinden alınması ve kırsal alanlara göç ettirilmesi sonucu Çar hükümetine karşı ayaklanmıştır. 223 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ veren okullar açmıştır. Bu durum bölgedeki Türk aydınlar arasında da farklı yorumlamalara sebep olmuştur. Bazı aydınlar Rusların batılı olduğunu, batının gelişmiş bir devletinden gerekli modern bilgi ve tecrübelerin bu yolla kazanılabileceğini düşünürken bazı aydınlar da tam bunun aksine, bu başkalaştırma faaliyetine karşı kendi millî kimliklerini ön plana çıkartacak, özellikle eğitim hayatında yeni birtakım düzenlemelerin yapılması görüşünü ileri sürerek bu yolda çalışmalar başlatmışlardır. 19. yüzyılda Ruslar, İlminski’nin hazırladığı ve geliştirdiği projeyle Türkistan’daki Türk boyları- nın konuşma dillerini ayrı ayrı yazı dili haline getirerek Türk yazı dilini bölmek, böylece Türklerin yazı diliyle anlaşma kolaylığını ortadan kaldırmak istemiştir. İlk başlarda bu görüşün tartışılmasına da göz yuman Rus yönetimi, daha sonra konuyu tartışmayı bile yasaklamış ve 1920’lerden sonra her Türk boyunun konuşma dilini ayrı bir yazı dili hâline getirmiştir (Ercilasun 1997: 154). 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında bölgede bir taraftan geleneksel eğitim sistemiyle eğitim faaliyetlerini devam ettiren mektep ve medreseler, diğer taraftan Rusların siyasi amaçlarla açtığı misyoner Rus okulları, bir de dini ve beşeri bilimlerin bir arada okutulmasının gerekliliğini ifade eden modern bir anlayışla eğitim faaliyetleri gerçekleştirmeye çalışan Cedit okulları vardı. Rusların dil ve yazı üzerinden gerçekleştirmeye çalıştıkları bu başkalaştırma çalışmaları Kazan’da, Azerbaycan’da ve Türkistan’ın değişik yerlerinde yine komünist idarecilerin izin verdiği oranda tartışılmıştır. Bu tartışmalar neticesinde Rusların bu projelerine karşı en önemli fikir İsmail Gaspıralı Bey tarafından ortaya atılmış ve onun bu çıkışı kısa bir sürede bir görüş olmaktan çıkıp bir aydınlanma faaliyeti ve hatta siyasi bir faaliyet olarak Türkistan’ın her yerinde etkili bir çalışmaya dönüşmüştür. Genel manada Ceditçilik olarak adlandırılan aydınlanma hareketi; Rus yönetimindeki Türkistan Türklerinin özellikle dini eğitim ile ilgili konularda başlattıkları yenileşme girişimlerinin zamanla kültürel diğer alanları da içine alarak yaygınlaştırdıkları çalışmalar bütünü olarak özetlenebilir. “Cedit” sözü, bu anlamıyla 19. yüzyılın sonlarına doğru İsmail Gaspıralı’nın Kırım’da açtığı Usul-i Cedit okullarıyla birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Usul-i Cedit okulları 19. yüzyılda Ruslar, İlminski’nin hazırladığı ve geliştirdiği projeyle Türkistan’daki Türk boylarının konuşma dillerini ayrı ayrı yazı dili haline getirerek Türk yazı dilini bölmek, böylece Türklerin yazı diliyle anlaşma kolaylığını ortadan kaldırmak istemiştir. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|