D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gaziz Gubaydillin
87 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ ilgili çalışmalar yapmış, Orhon Yazıtları’nı tercüme etmiştir. En önemli hizmetlerinden birisi de Kaşgarlı Mahmud’un “Divanü Lügati’t-Türk”ünü tercüme etmesidir. Ki, bu tercüme Sovyetler döneminde yapılan ilk tercümedir. 24 Sovyet yönetimince “karşı devrimci eser” olarak nitelendirilen “Osmanlı, Özbek, Kazak Dillerinin Mukayeseli Sarfı” (Bakü 1926) eseri, onun çalışmaları arasında özel bir yere sahiptir. Hocayev’in “Yeni Elifba Yollarında Eski Hatıra ve Duygularım” adlı eseri 1929’da Bakü’de yayımlanmıştır. 25 Tıpkı kendisi gibi, bir kısım eserleri de “repressiya” yıllarında yok edilmiştir. Bunlar, 1936’da tamamladığı “Üslubiyyad Nazariyesi”, “Türk Dilinin Sentaksı” ve “Türk Dillerinin Tarihi Grammatikası” adlı eserleridir. Bunların dışında, “Çağatay Edebiyatından Muharize- ler”, “Türkistan Tarihinin Kısa İcmali”, “Türk Edebi- yatı Nazariyesi”, “İran Dillerinin Gramatikası” adlı kitapları yayımlanmış ve ders kitabı olarak okutulmuştur. Azerbaycan’da bulunduğu süre zarfında, İsmail Gaspıralı’nın “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” şiarına bağlı kalarak hazırladığı çalışmalarıyla Türkoloji araştırmaları tarihinde son derece önemli bir yer kazanan Hocayev, 3 Haziran 1937’de tutuklanır ve sorgulaması 4 Eylül 1937’ye kadar sürer. Sorgulamalar sırasında ağır işkencelere maruz kalan Hocayev, kendisine yöneltilen 1916’dan beri pantürkist faaliyette bulunduğu, Gaziz Gubaydillin’in 1925’te Bakü’ye gelmesiyle pantürkist teşkilata girdiği, genç öğrencileri bu yola sevk ettiği, özellikle de bu işi yatakhane müdürlüğü sırasında Özbek öğrenciler arasında yaptığı, Veli Huluflu, Gulam Bağırov, Zifeld, Cabbar Memmedzade, Hanife Zeynallı ile pantürkist ilişkiler kurduğu, 1918’de İstanbul Üniversitesi’nden bir grup öğrenciyle Nuri Paşa’nın ordusuna katıldığı ve o günden bu yana bu işi sürdürdüğü suçlamalarını kabul etmek zorunda kalmıştır (Bünyadov 1993: 165-168). Sorgulaması biten Hocayev için mahkeme, 13 Eylül 1937’de kurşuna dizilerek öldürülme cezası verir. Mahkeme hükmü aynen şöyledir: “İtham edilen Hocayev, 1925 yılından bu yana “Umumittifak Antisovyet Pantürkist, Yıkıcı-Terörist ve Casus Teşkilatı”nın üyesidir. Onların amacı, Sovyet hâkimiyetini yıkmak, millî cumhuriyetleri SSRİ’den ayırmak ve birleşik Türk-Tatar burjuva devletini kurmaktır. Hocayev, düzenli olarak karşı devrimci-milliyetçi propaganda yapmış, karşı devrimci pantürkist teşkilata yeni yeni üyeler kazandırmış ve 1924’ten 1937’ye dek bir yabancı devletin casusluğunu yapmıştır. Yukarıda “İtham edilen Hocayev, 1925 yılından bu yana “Umumittifak Antisovyet Pantürkist, Yıkıcı- Terörist ve Casus Teşkilatı”nın üyesidir. Onların amacı, Sovyet hâkimiyetini yıkmak, millî cumhuriyetleri SSRİ’den ayırmak ve birleşik Türk-Tatar burjuva devletini kurmaktır. 88 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z yazılanlara ve Azerbaycan SSR CPM’nin 316 ve 317. maddelerine uygun SSRİ Yüksek Mahkemesi Savaş Kollegyası, Halid Seyid Hocayev’i en ağır cezaya-kurşuna dizilmeye- mahkûm etti. Hüküm kesindir, itiraz kabul edilmeyecek ve hüküm 1 Aralık 1934 yılı SSRİ CPM’nin kararına göre derhal yerine getirilecektir.” (Bünyadov 1993: 168) Halid Seyid Hocayev, diğer yoldaşları Gaziz Gubaydillin ve Bekir Sıtkı Çobanzade ile birlikte, 13 Ekim 1937’de Bakü’de kurşuna dizilerek öldürülür. 13 Ekim 1937’de kurşuna dizilerek öldürülen Hocayev, 16 Mayıs 1957’de mahkemece aklanır. Gaziz Gubaydillin KGB arşivlerinde kendisinden “Sultangaliyev’in karşı devrimci örgütünün üyesi”, “SSCB’de pantürkizmin ideologu” diye söz edilen Gaziz Gubaydillin, Nerimanovcuların Azerbaycan’da iktidara gelmesinden sonra millî kadroların yetiştirilebilmesi amacıyla davet edilen bilim insanlarından birisidir. İdilboyu Türklerinin yetiştirdiği en meşhur tarihçilerden olan ve 13 Ekim 1937’de Sovyet yönetimince kurşuna dizilerek öldürülen Gubaydillin, 27 Haziran 1877’de Kazan’ da dünyaya gelmiş, ilköğrenimini Halidiye Medresesi’nde görmüştür. 1909’da okuduğu lise öğrenimini tamamlayan Gubaydillin, Kazan Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydolmuştur. Bir yıl okuduktan sonra hocaları N. F. Katanov ve N. N. Firsov’un yardımıyla Tarih-Filoloji Fakültesi’ne geçer. Üniversite öğrencisiyken medrese öğrenimi sırasında öğrendiği Arapça, Farsça ve Rusçaya ek olarak Almanca, Fransızca ve Latinceyi de öğrenen Gubaydillin, ileriki yıllarda Eski Yunanca ile İngilizceyi de bildiği diller arasına eklemiştir. Bilimsel çalışmalarına daha öğrencilik yıllarında başlayan Gubaydillin, 1910 yılında “Ben-i Haldun ve Aristo’nun Politikası” adlı bir kitap hazırlamış, okul bitirme tezi olan “Moğol Tarihinin Tarihçisi Marko Polo”yu “Şura” dergisinin 11-20. sayıları arasında yayımlatmıştır. Öğrencilik yıllarında siyasi hareketlere iştirak eden Gubaydillin, Kazan Türklerinin tanınmış edebiyatçılarından Fatih Emirhan ve Abdullah Tukay ile yakın dost olmuş, onlarla birlikte çeşitli dergiler çıkarmıştır. Üniversiteyi tamamladıktan sonra Kazan’dan ayrılıp Troitsk şehrine geçmek zorunda kalmış, orada “Vazifa” adında bir Tatar medresesinde müdürlük yapmıştır. Kazan’a 1917 Şubat Devrimi’nden sonra geçebilmiş, 1919’a kadar “Dinler Tarihi”, “Eski Zaman Tarihi”, “Rus Tarihi” gibi ders kitaplarını hazırlamıştır. Onun Türklük ve Tatarlık meselesini ele aldığı “Türk mü, Tatar mı?” adlı eseri de bu dönemde yayımlanmıştır. Tatarları Türk olarak nitelendiren Gubaydillin, Tatarların Türklüğü meselesini, “Tatarların Gelip Çıkışı ve Altın Ordu” adlı makalesinde Türkbirlikçi bir akademisyen gözüyle yeniden ele almıştır. 1919’da Kazan Üniversitesi tarih kürsüsünde N. F. Katanov ile N. N. Firsov’un yanında asistanlığa başlayan Gubaydillin, 1921’de “Hazar Kağanlığı Tarihi Tecrübesi” adlı teziyle asistanlığını tamamlamıştır. 1922-1925 yılları arasında “Tatar Tarihi”, Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|