Daraxt poyasining tuzilishi

Poyalarning ikkilamchi yо‘g‘onlashishi va kambiyning faoliyati.
Kambiyning paydo bo„lishi va uning ishi hamma o„simliklarda bir xil bo„lmasdan, 
keyingi paydo bo„gan morfogenetik qatorda kambiyning ishi susayib hatto 
yo„qolishga ham olib kelgan: 
A
– avval kambiy xalqa shaklida hosil bo„lgan 
prokambiydan shakllanib, uzluksiz ikkilamchi o„tkazuvchi to„qimalarni hosil qiladi 
(89-rasm, 1). B – kambiy avval prokambiy boylamlarida so„ngra boylamlar orasida 
paydo bo„ladi va bir butun kambiy xalqasini hosil qiladi va undan uzluksiz 
(boylamlar 
ichidagi 
va 
tashqarisidagi) 
ikkalamchi 
to„qimalar 
differensiatsiyallashadi (89-rasm, 2). V – kambiy avval prokambiy boylamlarda 
so„ngra boylamlararo halqalar shaklida paydo bo„ladi, lekin boylamlararo kambiy 
faqat mexanik to„qima elementlarini hosil qiladi (89-rasm, 3)yoki o„zak va 
po„stloq parenximasidan farq qilmaydigan yupqa po„stlik parenximasini ham hosil 
qiladi (89-rasm, 4). G – kambiy umuman paydo bo„lmaydi. O„tkazuvchi naylar 
boylamlari birlamchi parenximalar orasida joylashadi (5-rasm, 5). 
E 
KL 
PP 
F 
P 
FG 
LT 
K 
RN 
IО„B 
BО„
B 
О„ 
I 
А 
B 
4-rasm. Marjon daraxti poyasining ikkilamchi yо‘g‘onlashuvining 
boshlang‘ich (A) va yakuniy (B) bosqichlari.
Shartli belgilar: BО„B – birlamchi о„tkazuvchi bog„lam, I – idioblast, IО„B – 
ikkilamchi о„tkazuvchi bog„lam, K – kambiy, KL – kollenxima, LT – lub 
tolalari, P – pо„kak, PP – pо„stloq parenximasi, RN – radial nurlar, F – floema, 
FG – fellogen, E – epiderma, О„ – о„zak. 

---

5-rasm. Poyaning prokambiy, kambiy va о‘tkazuvchi bog‘lamlarning 
turli taraqqiyot darajalari:
1-5 – poyaning taraqqiyot tiplari. Shartli belgilar: BK –birlamchi ksilema, 
BOK – bog„lamlar orasidagi kambiy, BP - birlamchi pо„stloq,
BF – birlamchi floema, IK – ikkilamchi ksilema, IF –ikilamchi floema,
K – kambiy, PK – prokambiy, SK – sklerenxima, О„ – о„zak.
PK 
BP 
BF 
K 
IF 
IK 
BOK 
IK 
IF 
BF 
BF 
IF 
SK 
BK 
PK 
BF 
BK 
BK 
О„ 
О„ 

---

Ko„pchilik daraxt va butalarning novdalari A - B – tiplarida rivojlanadi, oz 
vaqt yashaydigan novdalar uncha yo„g„onlashmagan novdalar boylamlari tipi 
qoladi (V-G). Kambiyning paydo bo„lishiga va ishiga barglarning soni, kattaligi va 
poyada joylashishi muhim rol o„ynaydi. G – tipi barcha bir pallali o„simliklarga 
(daraxt, buta, o„t) xosdir. 
Kambiy poyaning uzunasi bo„ylab cho„zilgan, ikki uchi uchlik yupqa 
po„stlik hujayralardan tashkil topgan. Kambiyning keng yuzasining ichki tomoni 
ksilemaga tashqi tomoni floemaga qaragan, qolgan tomonlari boshqa kambiy 
hujayralarga yondoshgan. Kambiy hujayralari tangental bo„linadi (poyaning ustki 
qismiga parallel holatda), bo„lgan yosh kambiy hujayralarning bittasi initsial 
hujayralar kabi qaytadan bo„linish xususiyatiga ega. Boshqa yosh hujayralar esa 
yana 2-3 martaba bo„linadi, hosil bo„lgan hujayralar initsial hujayradan ichkarida 
joylashgan bo„lsa u ksilema elementiga aylanadi, agar initsial hujayralardan 
tashqarida joylashgan bo„lsa floema elementlari hosil bo„ladi.
Kambiy ichki tomoniga, tashqi tomonga nisbatan ko„proq hujayralarni hosil 
qiladi, ya‟ni ksilema – floemaga nisbatdan ko„proq va tezroq rivojlanadi. 
Kambiydan hosil bo„lgan hujayralar ko„p vaqtgacha kambiy hujayralarga o„xshab 
turadi va kambiy zonasini hosil qiladi. Lekin bu zonada faqat bir qatorgina initsial 
hujayralar bo„lib, o„zining faoliyatini ko„p yillar davomida saqlab qoladi.
Shunday qilib, kambiydan hosil bo„lgan ikkilamchi ksilemani yog„ochlik 
deb, ikkilamchi floemani lub deb ataladi. Uzunasiga cho„zilgan hujayralardan 
tashqari kalta initsial hujayralar ham bo„ladi va ularga ikkilamchi o„zak nurlari deb 
ataladi. 
Moddalarning harakati yosh floema va ksilema qavatlari orqali bajariladi. 
Lub bir yildan so„ng o„ladi, yog„ochlik esa ko„p yillar o„zining o„tkazuvchilik 
vazifasini davom ettiradi. Kambiyning qari hujayralarini o„rniga yosh hujayralarni 
hosil qiladi. Shunday qilib, poyada ikki jarayon bir vaqtda ketadi: 1) moddalarni 
o„tkazishga yosh hujayralar qatnashadi; 2) qari hujayralar ishdan chiqadi. Poyaning 
markaziy silindrining asosiy qismini o„lik hujayralar tashkil etadi va moddalar 
almashinuvga - o„tkazishga qatnashmaydi.