Dədə Qorqud ● 2015
Yüklə 1,39 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səbinə İSAYEVA
- AŞIQ ŞEİRİNDƏ VARİANTLILIQ VƏ XALQ YADDAŞI Xülasə
- Açar sözlər
- Key words
- Ключевые слова
- Çapa tövsiyə edən
- PROLETKULÇULUĞUN YARANMASI Xülasə
ƏDƏBİYYAT
Səbinə İSAYEVA f  ilologiya üzrə fəlsəfə doktoru
AMEA Folklor İnstitutunun “Dədə Qorqud” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi e-mail: sebine.isayeva@yahoo.com AŞIQ ŞEİRİNDƏ VARİANTLILIQ VƏ XALQ YADDAŞI Xülasə Digər janrlar kimi aşıq şeirinin də ardıcıl olaraq toplanması folklorumuzun əsas və gərəkli məsələlərindəndir. Çünki aşıq şeirlərinin də xalq arasında müxtəlif variantları hər zaman dolaşmaqdadır. Məqalədə Aşıq Şəmşir yaradıcılığının toplanma və nəşr problemləri ətraflı araşdırılmış, həmçinin bu zaman ortaya çıxan qüsurlar da qeyd olunmuşdur. Eyni zamanda sənətkarın xalq arasında gəzən, tərəfimizdən toplanmış şeirləri ilə çap olunmuş şeirləri müqayisə olunmuş, aşığın şeirləri ilə bağlı xalq arasında gəzən, folklorlaşmış əhvalatlar da qarşılaşdırılmışdır. Bundan başqa, Aşıq Hüseyn Bozalqanlının da çap olunmuş iki dastanının fərqli variantlarını toplamışıq. Açar sözlər: aşıq, şeir, qoşma, folklor, toplama, nəşr, variant, dastan, əhvalat VARIANCE AND PEOPLE MEMORY IN THE POEM OF ASHUG Summary Sistematically gathering of the poem of ashug is basic and useful problem, as other genres. Because there are different variants of the poem of ashug among people. It have been comprehensive investigated the gathering and publication problems of the creative work of Ashug Shamshir. And it have been comprasion his gathered and published poems, stories among people. As well as, we have gathered different versions of two printed epos of Ashig Huseyn Bozalganly. Key words: ashug, poem, goshma, folklore, publication, gathering material, variant, dastan, story ВАРИАНТНОСТЬ В АШЫГСКОМ СТИХЕ И НАРОДНАЯ ПАМЯТЬ Резюме Как и в других жанрах последовательное собирание ашыгского стиха одна из важных и нужных задач фольклора. Потому, что среди народа повествуются разные жанры ашыгского стиха. В статье подробно анализированы проблемы собирания и издания творчества Ашыга Шемшира, а также отмечены возникшие недостатки. Также сопоставлены стихи, собранные нами среди народа, с опубликованными стихами, события бытующие среди народа, ставшие фольклорными. Кроме этого мы собрали различающиеся варианты двух опубликованных дастанов Ашыга Гусейна Бозалганлы. Ключевые слова: ашыг, стих, гошма, фольклор, собирание, издание, вариант, дастан, событие Folklorumuzun digər janrları kimi aşıq şeirinin də müasir dövrdə toplanması gərəkli və vacib məsələlərdəndir. Məlumdur ki, folklor nümunələri, o cümlədən aşıq şeirləri dildən-dilə, ağızdan-ağıza keçir, onların müxtəlif variantları meydana gəlir. Belə ki, müxtəlif aşıqların və el şairlərinin yaradıcılıq irsi nə qədər toplanıb nəşr olunsa da, bu günkü zamanımızda da xalq arasında onların şeirlərinin müxtəlif variantları dolaşmaqdadır. Bu şifahi yaddaşa məxsus folklorlaşma prosesidir. Aşıq Şəmşirin də yaradıcılığı bu baxımdan istisna təşkil etmir. Aşıq Şəmşir XX əsr Azərbaycan aşıq şeirinin böyük sənətkarlarından olan, şeirləri həm sovet dövründə, həm də müstəqillik əldə etdikdən sonra ən çox çap olunan aşıqlardandır. Aşıq Şəmşir həm də yaradıcılığını sağlığında kitab şəklində görmək xoşbəxtliyi qismət olan sənətkarlardandır. Sənətkarın ədəbi irsinin toplanılması və nəşrinə, əsasən, XX əsrin 50-ci illərindən başlanılmışdır. Bu sahədə xeyli təqdirəlayiq işlər görülmüşdür. Aşıq Şəmşir yaradıcılığa əsrin əvvəllərində başlasa da, əsərlərinin sistemli şəkildə toplanılıb nəşr edilməsi keçən əsrin 50-ci illərindən sonra daha sürətli getmişdir. Bu zamana kimi Şəmşir böyük yaradıcılıq yolu keçməsinə baxmayaraq, şeirləri ancaq xalq arasında oxunmuş, aşıqların ifasında yayılmışdır. Onun daha da məşhurlaşmasında, bütün Azərbaycanda tanınmasında xalq şairi Səməd Vurğunla məşhur görüşü böyük rol oynamışdır. S.Vurğun 1955-ci ildə Kəlbəcərdə olduğu zaman aşıqla yaxından tanış olmuş və əsərlərinin nəşr olunmasını məsləhət bilmişdir. Aşıq Şəmşir irsinin nəşri və tədqiqi tarixini şərti olaraq iki yerə bölmək olar: 1. Sovet dövründə aparılan nəşr və tədqiq işləri; 2. Müstəqillik dövründə aparılan nəşr və tədqiq işləri. Qeyd etmək lazımdır ki, həm sovet dövründə, həm də müstəqillik əldə etdiyimiz dövrdən sonra aşığın əsərlərinin nəşri və tədqiqi sahəsində səmərəli işlər görülmüşdür. Aşıq Şəmşirin ilk dəfə olaraq şeirləri 1939-cu ildə M.H.Təhmasib və S.Məmmədovanın tərtib etdikləri «Aşığın səsi» kitabında nəşr edilmişdir (1). Topluya sənətkarın yeddi qoşması və bir divanisi daxil edilmişdir. Kitabın sonunda aşıqların həyatı haqqında qısa bioqrafik məlumat verilmişdir. Burada Şəmşirin təvəllüd tarixi haqqında yanlış məlumat getmiş və aşığın 1903-cü ildə Kəlbəcərin Ağdaban kəndində anadan olduğu göstərilmişdir. Halbuki Aşıq Şəmşir 1893-cü ildə Kəlbəcərin Dəmirçidam kəndində anadan olmuş, 1903-cü ildə isə Ağdabana köçmüşdür. 1956-cı ildən başlayaraq Şəmşirin şeirləri müxtəlif mətbuat orqanlarında çap olunmuşdur. Əsərlərinin nəşri və öyrənilməsi aşığın sağlığından başlayaraq indiyədək maraqlı bir inkişaf yolu keçmişdir. «Şeirlər» adlı ilk kitabı 1959-cu ildə O.Sarıvəllinin tərtibi və redaktorluğu ilə işıq üzü görmüşdur (4). Kitabın tərtibində janr prinsipi gözlənilmiş, şeirlər gəraylı, ustadnamə, qoşma, təcnis, divani, müxəmməs, cığalı müxəmməs və deyişmələr adı altında təsnif olunmuşdur. O.Sarıvəlli tərtibat zamanı Şəmşirin yaradıcılığını diqqətlə nəzərdən keçirmiş, araşdırmış və ilk nəşrə əsasən lirik şeirləri daxil etmişdir. Onun ön söz yazdığı bu kitab geniş oxucu kütləsi tərəfindən maraqla qarşılanmış və bundan sonra aşığın əsərləri ardıcıl olaraq kitab şəklində buraxılmışdır (5, 6, 7, 8, 9, 10, 12). Aşıq Şəmşir irsinin nəşri və tədqiqi tarixinin ikinci mərhələsində – müstəqillik dövründə diqqəti cəlb edən hadisələrdən biri 1996-cı ildə Q.Şəmşiroğlu və F.Quliyevin toplayıb tərtib etdikləri «Öyüdlər» kitabının çapı oldu (9). Kitaba aşığın qoşma, gəraylı, təcnis, müxəmməs, divani, bayatı və rübailəri ilə yanaşı, ilk dəfə olaraq iki diltərpənməzi, bir dodaqdəyməz divanisi və bir qəzəli də daxil edilmişdir. Kitabın ən üstün cəhətlərindən biri buraya sənətkarın ilk dəfə olaraq dini şeirlərinin daxil edilməsidir. Bu da Aşıq Şəmşir poetik dünyasının bütöv şəkildə təqdimi baxımından əlamətdardır. 2009-cu ildə Aşıq Şəmşirin 115 illiyi ilə əlaqədar olaraq şagirdi Aşıq Sakit Köçəri tərəfindən tərtib olunmuş «115 illiyə 115 şeir» adlı şeirlər kitabı nəşr olunmuşdur. Təqdirəlayiq haldır ki, ustadın şagirdi tərəfindən hifz olunan şeirləri ilk dəfə burada işıq üzü gördü (3). Aşıq Şəmşir görkəmli aşıq-şair kimi nəinki ölkəmizdə, eləcə də onun hüdudlarından kənarda da tanınmışdır. Bu baxımdan, onun ədəbi irsinin qonşu ölkələrdə nəşri xüsusi maraq doğurur. Bu xüsusda, 2000-ci ildə Türkiyədə Əminə Atalayın tərtibi ilə nəşr olunmuş «Aşık Şemşirin qoşmaları və transkripsiyonu» kitabını qeyd etmək lazımdır (11). Kitabın tərtibatı zamanı müəyyən qüsurlara yol verilmişdir. Belə ki, şeirlərin tərtibi zamanı heç bir düzülüş prinsipi (mövzular, yaxud janrlar və s. üzrə düzülüş) gözlənilməmiş, şeirlər pərakəndə halda verilmişdir. Halbuki sərbəst düzüm prinsipi çağdaş poeziyanın təqdimatı zamanı özünü doğruldursa, aşıq poeziyasının tərtibində belə yanaşma özünü doğrultmur. Belə ki, aşıq şeiri – xalq poeziyası klassik ənənələr əsasında yaranır və onun tərtibi zamanı həmin ənənələrin pozulması təqdim olunmuş materialın ənənə ruhunu təhrif edir. Başqa sözlə, Aşıq Şəmşirin poeziyası yarandığı ənənə əsasında verilsəydi, həmin poeziyada əsrlər boyu yaşayan xalq ruhu daha uğurlu təqdim olunardı. Bundan başqa, kitab «Qoşmalar» adlansa da, buraya aşığın həm də gəraylıları, təcnisləri, müxəmməsləri, bayatıları daxil edilmişdir. Daha kobud yanlışlığa isə müqəddimədə yol verilmişdir. Burada Aşıq Şəmşir əvəzinə, Aşıq Hüseyn Şəmkirli haqqında məlumat getmişdir. Bu qüsurlar işin keyfiyyətini azaltsa da, kitab, hər halda, türk oxucularına Aşıq Şəmşir poeziyası ilə təmas imkanı verməsi baxımından faydalıdır. Aşıq Şəmşir yaradıcılığını araşdırarkən sənətkarın şeirlərinin çapı zamanı ciddi nöqsanlara yol verildiyinin şahidi olduq. Məsələn, 1971-ci ildə nəşr olunmuş şeirlər kitabı «Qoşmalar» adlansa da, buraya müəllifin qoşmaları ilə yanaşı, gəraylıları, müxəmməsləri, təcnisləri, ustadnamələri də daxil edilmişdir. Qeyd edək ki, Aşıq Şəmşir yaradıcılığının Sovet dövründə nəşr olunan kitablarında daha bir qüsurlu məqam var. Belə ki, 1959-cu il nəşrini çıxmaq şərtilə digər nəşrlərin nə toplayıcısı, nə də tərtibçisi qeyd olunmayıb. Aşıq Şəmşirin 110 illiyi ilə əlaqədar olaraq 2004-cü ildə «O Kürün, Arazın Tərtəriyəm mən» adlı şeirlər kitabı nəfis şəkildə buraxılmışdır (12). Tərtibçisi Q.Şəmşiroğlu, redaktoru M.Aslan olan bu kitab əvvəlki nəşrlərdən keyfiyyətcə xeyli fərqlənməklə, tərtibat və təsnifat, xüsusilə aşığın ədəbi irsinin janrlar üzrə tərtibi və s. baxımından diqqəti cəlb edir. Ancaq bu nəşr ilə Sovet dönəmində çap olunan nəşrləri müqayisə etdikdə aydın fərqlər müşahidə etmək mümkündür. Məsələn, 1959-cu il nəşrində “Eylə” qoşmasında
İlqarsız adamın nitqini bağla (4, 32) – misraları 2004-cü il nəşrində Yaxşıya can söylə, xayını dağla, İlqarsız adamın yolunu bağla (12, 465) şəklində nəşr olunmuşdur. Yaxud, 1971-ci il nəşrində “Olarmı” qoşmasında Tellərinə qiblə desəm, az olar, Qaşlarına səcdə qılım olarmı? Can alan gözlərin bir qibləgahdı, Onlara peşnamaz olum, olarmı? (5, 47) ‒ bəndi 2004-cü il nəşrində Tellərinə qiblə desəm, az olar, Qaşlarına səcdə qılım olarmı? Artıb firqətindən dərdim, məlalım, Mən deyib-danışım, gülüm, olarmı? (12, 59) şəklində nəşr olunmuşdur. Bu cür faktların sayını artırmaq da olar. Ona görə də bu cür bəndlərdə ifadə, misra, hətta bəzən şeirlərin həcminin fərqli olmasının səbəbini müəyyənləşdirmək qeyri-mümkündür. Yəni bunun səbəbinin variant fərqi olması, yaxud da redaktorun əlavəsi olduğunu aydınlaşdırmaq olmur. Bütün bunlarla bərabər, Şəmşir irsinin toplanması və nəşrini hələ də mükəmməl hesab etmək olmaz. Sənətkarın irsi geniş şəkildə nəşr olunsa da müşahidələrimiz göstərir ki, bu gün də xalq arasında Aşıq Şəmşirin şeirləri dolaşmaqdadır. Onların arasında nəşr olunmuş şeirlərin variantları ilə yanaşı, indiyədək nəşr olunmayanı da var. Apardığımız müşahidələr göstərir ki, sənətkarın şeirlərinin müxtəlif variantları xalq arasında geniş yayılmışdır. Məsələn, Şəmşirin «Aşıq» şeirinin bir bəndinin nəşr olunan və topladığımız variantını müqayisə edək: İndi ki aşıq olub düşmüsən elə Mərdin məclisində oxu, çal, aşıq. Qismətini ancaq halaldan istə Sən gözütox, igidyana ol, aşıq (5, 135). Topladığımız variantın eyni bəndinə baxaq: İndi ki aşıx olub düşmüsən çölə, Mərdin məclisində oxu, çal, aşıx. Qismətini həmeşə halaldan isdə, Gözü tox, igidyana ol, aşıx (13). Nümunədən də göründüyü kimi qoşmanın misralarında, sözlərin sıralanmasında müəyyən dəyişikliklər vardır, həmçinin son misrada hecalanma 11-lik deyil, 10-luq bölgü üzərindədir. Digər bəndlərdə də oxşar hadisəni müşahidə edirik. Bundan başqa, topladığımız digər şeirlərdə də bu kimi hallarla rastlaşdıq. Bəzən isə elə olurdu ki, çap olunan şeirin elə variantına rast gəlmişik ki, misralarda dəyişikliklərlə bərabər, həm də bəndlərin sayında da fərqlər olur. Söyləyici ya bəndlərin sayında ixtisar edir, ya da bəndlərin sırasını dəyişərək söyləyirdi. Bunun əksi olan hallarla da rastlaşmaq mümkündür. Məsələn, Aşıq Şəmşirin 1980-ci ildə çap olunan “Şeirlər” kitabında “Gördüm” adlı qoşma altı bənddən ibarət verildiyi halda, aşığın eyni adlı şeirinin başqa, daha mükəmməl variantını əldə etmişik. Eyni adlı qoşma həm səkkiz bənddən ibarətdir, həm də misralarda sözlərin sıralanmasında aydın dəyişikliklər müşahidə olunur. Müqayisə üçün həm çap olunmuş, həm də topladığımız şeirdən iki bənd nümunə veririk: Koroğlu qalası, Eyvazxan yurdu,
Döyüş günüdümü, nə vurhavurdu? Çapar köhlənlərin tərini gördüm. Şəmşir, bu yerlərin ətri mey-məzə, Yetişdim cənnətin bağına təzə. Güzarımız düşdü Səbətkeçməzə, Bir qoca mayanın nərini gördüm (8, 138). Topladığımız variant: Koroğlu qalası, Eyvazxan yurdu,
Döyüş günüdümü, nə vurhavurdu? Elə bil Qıratın tərini gördüm. Gülü cənnət, gülü ətri mey-məzə, Deyirsən növbahar açılıb təzə, Güzarımız düşdü Səbətkeçməzə, Qoca bir mayanın nərini gördüm (13). Nəşr olunmuş və toplanmış qoşmanın bəndlərində kifayət qədər fərqliliklər görünür. Qoşmanın digər bəndlərində də bu cür dəyişikliklər vardır. Bütün bunlar onu göstərir ki, digər janrlarda olduğu kimi aşıq şeirlərində də söyləyici mətni olduğu kimi deyil, müəyyən əlavələrlə, yaxud ixtisarlarla söyləyir. Bu zaman mətnin dildən-dilə keçməsi ilə bağlı olaraq müəyyən ifadə, misra fərqlilikləri yaranır. Qeyd edək ki, Aşıq Şəmşir bu qoşmanı Gədəbəyə səfər edərkən yazmışdır. Bu nümunəni bizə tədqiqatçı Yaqub Babayev təqdim etmişdir. Topladığımız digər şeirlərdə də bu cür fərqlilikləri müşahidə etdik. Aşıq Şəmşirin yaradıcılığında müasirləri ilə məktublaşmaları, məktubla deyişmələri də mühüm yer tutur. Toplama zamanı, həmçinin Aşıq Şəmşirin heç yerdə çap olunmamış deyişmələrini və şeirlə məktublaşmalarını da əldə etmişik. Belə ki, indiyə kimi nəşr olunmuş kitablarda Aşıq Şəmşirin ancaq bir sıra aşıqlarla məktublaşmaları işıq üzü görmüşdür. Lakin bizim apardığımız toplama zamanı həm Şəmşirin müasiri olan Miskinli Vəli ilə yeni deyişmələrinə, şeirlə məktublaşmalarına, həm də sadə insanlarla maraqlı məktublaşmalarına, deyişmələrinə rast gəldik. Xalq arasında Aşıq Şəmşirlə bağlı folklorlaşmış əhvalatlar, rəvayətlər də yayğındır. Bunlar əsasən onun şeirləri ilə bağlı yaranmış əhvalatlardır. Məsələn, Aşıq Şəmşirin məşhur «Bir də gül» şeirilə bağlı eyni əhvalatın bir neçə variantını toplamışıq. Biz nümunə üçün onlardan birini veririk. Qeyd edək ki, bu əhvalatda adını çəkdiyimiz qoşma da nəşr variantından bir qədər fərqlidir: «Eşidin Aşıx Şəmşirdən. Rəhmətdih Aşıx Şəmşir deyir, toydan gəlerdi. Toydan gələndə deyir, gördü yolun yarsında deyir, dişinin ağrısı tutdu. Dişi deyir, tərpədə bilmerdi. Bilmer, nağarsın. Özünü deyir, baxdı ki, şəhərə, kəndə çatanda gördü, dedilər ki, burda tiş həkimi var. Tiş həkiminin yanına getdi. Dedi, a bala, mənim tişimi çəh, tişim mənim öldürör. Deyəndə deyir, həkim bu Şəmşiri tanıyırdı. Bilerdi ki, Şəmşir yaxşı yazandı, yaxşı oxuyandı. Deyir, görəsən, bunu nə təhər eləsək, bizə təzə bir şeyir deyər. Dedi, ay əmi, əlində kağızın varmı, sənin tişini çəhməyə? Dedi, a bala, dana axtı döy, at axtı döy, nəyi, bir tişdi çəh, qoy canım qutarsın. Dedi, yox, burda qanun-qayda var. Deyir, nə qanun-qayda? Dedi, o biri otaxda qızdar işdeyir, gərəh ordan gedə kartıçka aşdarasan, kağızını gətirəsən ki, ad-familyanı yazdıra, tişini çəkək, vara gedəsən. Hası otaxdadı? Dedi, o otaxdadı. Şəmşir o biri otağa gedənə kimi tiş həkimi deyir, telfonnan bu qızdara dedi ki, orya aşıx gedir, Şəmşir orya gedejək. Onu bir az işini dolaşdırın, bəlkə bizdən ötəri bir az saz çala, şeyir deyə, oxuya. Qapıdan girdi, a qızım, salamməlökü. Əleykössalam. Tiş həkiminin üstünə hasınız kağız verər? Küşdə deyir, bir qız oturmuşdu. Dedilər, ay əmi, odu, ged tişinə kağızını alginən. A bala, maa bir kağız ver. Dedi, ad-familyanı de. Dedi, Qurbanov Şəmşir Qurban oğlu. Deyəndə qız altdan yuxarı Şəmşirin üzünə baxdı. Dedi, a qızım, nəyə baxersan? Dedi, olmuya ay əmi, bu radyolarda, kitaflarda, dasdannarda söylənən Aşıx Şəmşir sənsən? Dedi, a bala, qadan alem, mənəm, mənim kağızımı verginən. Nə deməh isdeyirsən. Dedi ki, ataların bir yaxşı sözü var ki, yaxşı iyidin adını eşid, üzünü görmə. Hayıf bu ad-sannan, bu sir-sifət səndədi? Rəhmətdih Şəmşirin də gözünün biri koruydu, suçiçəyinnən. Deyəndə deyir, burdakı qızdarın hamsı başdadı deyir, gülüşməyə. Ona qədər gülüşəndə deyir Şəmşirin tişinin ağrısı tamam yadınnan çıxdı. Sazı köynəydən çıxartdı, dedi, a bala, qoyun sizə bir bənd şeyir deyim, çıxıf onnan sora gedərəm, sağ olun: Cavanın gülməyi mana xoş gəler, Gül, ay qızım, mən qojaya bir də gül. Qədd əyilif, diş tökülüf, huş gedif, Gülünc edif o Xudaya, bir də gül.
Gözəlliyin intizarı qalarsız, Siz də qojalıvan qarı olarsız, Çarxı dönmüş o Xudaya bir də gül. Deyəndə deyir, kağızı yazdı, Şəmşirə uzadanda dedi, a bala, gör qojaya nə lazımdı, nineyjəm o kağızı? Qocaya lazımdı verəsən quymax, Axşam balla qaymax, səhər qayğanax, Öpsəm, gül yanax olarmı doymax Mən etdiyim təmənnaya bir də gül. Deyəndə deyir, ay kişi, qojalıfsan. Dedi, qoy onu da deyim: Qocalmamışam, hələ cavanam, Şikarlar oğluyam, tüləy tərlanam. Atamın yerinə mən ağsakqalam, Şəmşir dönüf qarışqaya bir də gül. Kağızı deyir, verdilər, dedilər, ay Şəmşir əmi, biz isteyirdik, sən bu şeyiri deyəsən. Çıx get, tişini çəhdir. Dedi, a bala, sağ olun, elə tişimin ağrısını vermişdiniz, siz də aldınız» (13). Qeyd etdiyimiz hal yalnız Aşıq Şəmşir üçün deyil, digər aşıqlarımız üçün də keçərlidir. Belə ki, toplama zamanı görkəmli sənətkar Aşıq Hüseyn Bozalqanlının da iki dastanının fərqli variantlarını qeydə almışıq. Həm çap olunmuş və həm topladığımız variantlara nəzər saldıqda dastanlarda kifayət qədər fərqlərin olduğunu müşahidə etdik. Məsələn, həm çap olunmuş, həm də topladığımız “Xəyyat Mirzə ilə söhbəti” dastanından nümunələrə baxaq: Ay hazarat, budu sözümün düzü, Şirindi söhbəti, şirindi sözü, Hörmətdə, izzətdə yoxdu əvəzi, O kənddə də Molla Musa var olsun (2 ,115). Topladığımız variant: Şirindi dilləri, xoşdu avazı, Şirin dilə tutuf danladı bizi. Hörmətdə, izzətdə yoxdu əvəzi, O kətdə də Molla Musa var olsun (13). Topladığımız variantda çap olunmamış qoşmalar da vardır. Folklorşünas L.Vaqifqızı da Şəki folklorunu toplayarkən bölgədə Abbas Tufarqanlının «Yandırar» qoşmasını fərqli, bir qədər də deformasiyaya uğramış şəkildə toplamışdır (15, 181). Qeyd edək ki, təqdim etdiyimiz nümunələr 2006-cı ildə Gədəbəy bölgəsindən tərəfimizdən qeydə alınmışdır. Toplama zamanı şeirlərin misralarının hecalanmasında fərqliliklərlə rastlaşmaq mümkündür, belə ki, söyləyici gəraylını vahid qəbul olunmuş 8-lik, yaxud qoşmanı 11-lik bölgü üzrə deyil, ona əlavələr, yaxud ixtisarlar edərək söyləyirdi. Bunu folklorşünas Ə.Şamil aşıq şeirlərinin saz musiqisi ilə ifasından doğan fərqliliklər kimi izah edir: «İndiyədək toplanıb çap olunan aşıq şeirlərimizdə adətən şeirlərin kimdən toplandığını göstərməyə, variant fərqlərini qeyd etməyə o qədər də əhəmiyyət verilməmişdir» (14, 52). Tədqiqatçı kitabda hər şeirin sonunda onun neçə variantından istifadə etmişsə, həmin variantlar arasındakı fərqləri də göstərmişdir. Fikrimizcə, bundan sonra nəşr olunan aşıq şeiri toplularında bu prinsipə əməl olunsa, daha məqsədəuyğun olardı. Azərbaycan aşıqlarının bir qisminin əsərləri toplanıb çap olunmuşdur. Onların arasında sistemli toplanıb nəşr olunanlar da, nisbətən zəif, sistemsiz toplanıb çap olunanlar da var. Yaradıcılığı toplanıb-toplanmamasına, nəşr olunub-olunmamasına baxmayaraq, bütün aşıqların yaradıcılığının yenə də toplanmağa ehtiyacı vardır. Çünki bu zaman yeni, daha fərqli variantlar meydana çıxır. ƏDƏBİYYAT 1. Aşığın səsi. (Tərtib edənlər: Aslanova S., Təhmasib M.H.) Bakı, EA Az F, 1939 2. Aşıq Hüseyn Bozalqanlı. (Toplayıb tərtib edəni: Aşıq Ə.Quliyev). Bakı, Nurlan, 2003 3. Aşıq Sakit Köçəri. 115 illiyə 115 şeir. Bakı, Yeni Poliqrafist MMS, 2009 4. Aşıq Şəmşir. Şeirlər (Tərtib edəni: Sarıvəlli O.) Bakı, Azərb. SSR. EA. Nəşriyyatı, 1959 5. Aşıq Şəmşir. Qoşmalar. Bakı, Azərnəşr, 1971 6. Aşıq Şəmşir. Seçilmiş əsərləri. Bakı, Azərnəşr, 1973 7. Aşıq Şəmşir. Dağ havası. Bakı, Gənclik, 1978 8. Aşıq Şəmşir. Şeirlər. Bakı, Yazıçı, 1980 9. Aşıq Şəmşir. Öyüdlər (Toplayıb tərtib edənlər: Qurbanov Q., Quliyev F.). Bakı, Ozan, 1996 10. Aşıq Şəmşir. Zərli tac kamallı başa yaraşır. Bakı, Azərnəşr, 1997 11. Aşık Şemşirin qoşmaları ve transkripsiyonu. (Hazırlayanı: Atalay E.). Erzurum, 2000 12. Aşıq Şəmşir. O Kürün, Arazın Tərtəriyəm mən (Tərtib edəni: Şəmşiroğlu Q.). Bakı, Sabah, 2004 13. Mənbəyi göstərilməyən nümunələr müəllifin şəxsi arxivindədir. 14. Şamil Ə. Axısqalı Xəstə Hasan (şeirləri və şeirlərinin yaranması haqqında söhbətlər). Bakı, Elm və təhsil, 2012 15. Vaqifqızı L. Şəki folklor mühiti. Bakı, Elm və təhsil, 2012 Çapa tövsiyə edən: fil.ü.e.d. Seyfəddin Rzasoy Tahir ORUCOV Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, AMEA Folklor İnstitutunun aparıcı elmi işçisi e-mail: tahiroruclu@gmail.com XX ƏSRİN ƏVVƏLLƏRİNDƏ RUSİYADA PROLETKULÇULUĞUN YARANMASI Xülasə 1917-ci ildə-Rusiyada Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabından-Oktyabr çevrilişindən sonra yeni yaranan Sovet totalitar rejimi öz hakimiyyətini möhkəmlətmək üçün müəyyən tədbirlər sistemi həyata keçirməyə başladılar. Bu tədbirlərdən biri Rusiyada 1920-ci illərdə proletar ədəbiyyatı (proletkultçuluq) konsepsiyasının yaradılması oldu. Məqalədə Rusiyada yaranan, ədəbiyyat və incəsənət sahəsində meydana çıxan proletkultçuluqdan bəhs edilir. Burada eyni zamanda proletkultçuluğun əslində folklora, ədəbiyyata, eləcə də incəsənətə zidd olan ideoloji bir təmayül olması və onun bir vasitə olduğu da vurğulanır.
Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|