Dərs vəsaiti / metodik vəsait

II 
Fəsil. TURİSTLƏRİN İSTİRAHƏT VƏ
REKREASİYA7 ERLƏRİNƏ DAŞINMASININ
TƏŞKİLİ
2.1. Turistlərin sərnişin nəqiliyyatı xidmətinə olan 
tələbatları və onların təklifləri 
Yol nəqliyyat iştirakçılarının beynəlxalq ittifaqı və 
beynəlxalq mehmanxana asossiasiyası arasında 
bağlanan RAZILAŞMA
Əhalinin nəqiliyyat xidmətlərinə olan tələbatı müəyyən 
etmək üçün sərnişin daşınmalarının ümumi həcmi, onun 
dəyişməsinin əsas qanunauyğunluğunu aşkara çıxarmaq müxtəlif 
nəqiyyat növlərinin (dəmiryolu, avtobus, hava, dəniz, çay və şəxsi 
minik avtomobillərində) daşımada payını təyin etmək, həftənin 
və ayın günlərindən aslı olmayaraq konkret yola salınma 
məntəqəsi və müyyən təyinat yerinə tələbatı nəzərə almaq, 
sərnişinlərin müxtəlif 
kateqoriyalı yerlərə tələbatını aşkara 
çıxarmaq vacibdir.
Aydındır ki, tələbatı öyrənilməsi statik xarakter daşıyır. O, 
yalnız olanların real vəziyyətini müyyənləşdirir.
Təlabatın dinamik təhlili, yəni onun bu və ya digər 
səbəblərin təsirindən dəyişməsi böyük əhəmiyyət kəsib edir.
Sərnişin daşimalarının həcmi və strukturunu müəyyən edən 
əsas amillərinə aşağıdakılar aid edilir:
>ölkə əhalisinin siyahısı, onun artım təzadları;
>
şəhər əhalisini artimı-yəni şəhərlərin salınması və mövcud 
şəhərlərin inkişafı;
> əhalinin 
həyyatının 
maddi-mədəni 
səviyyəsinin 
yüksəldilməsi; kurortların genişləndirilməsi;
> sanatoriya, istirahət evləri, pansionat, turist bazaları və 
istirahət bazalarının miqdarının artımı;
> sərnişin nəqliyyatının müxtəlif növlərinin inkişafı; daşıma 
tariflərinin səviyyəsi.
Son zamanlar şəhər əhalisinin sayı artmaqdadır. Əhalinin 
hərəkətliliyi nəzərə çarpacaq dərəcədə artmışdır. Artımın belə 
olması ilk növbədə, əhalinin gəlirlərinin artması və onların asudə 
vaxtlarının olmaları ilə əlaqədardır.
16
Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, tələbat ilk növbədə 
daha komfortlu xidmətlərə, daha dəqiq desək, daha bahalı 
nəqliyyata artmışdır. Belə təzadlar ticarət üçün də xarakterikdir, 
yəni daha keyfiyyətli sənaye və ərzaq məhsullarına böyük tələbat 
vardır.
Nəqliyyat 
xidmətlərinə 
ödəniş 
qabiliyyətli 
tələbatın 
formalaşdırılması nöqteyi-nəzərindən sərnişinləri dörd kateqori­
yaya ayırmaq olar:
Birincisi, öz şəxsi vəsaitləri hesabına gediş biletlərinin əldə 
edən sərnişinlər. Bu zaman səyahətin hansı məqsədlərlə (turizm, 
qohumları ziyarət etmə, alış-veriş üçün, mədəni tədbirlərdə iştirak 
etmə və s.) həyata keçirilməsi fərq eləmir;
İkincisi, öz şəxsi vəsaitləri hesabına, lakin güzəştli şərtlərlə 
gediş biletlərini əldə edən sərnişinlər;
Üçüncüsü, müəssisələrin vəsaitləri hesabına ezamiyyətdə 
olan şəxslər və digər kateqoriya zəhmətkeşlə;
Dördüncüsü, pulsuz gediş hüququ olan nəqliyyat işçiləri, 
г. müharibə veteranları və onlara bərabər tutulan şəxslər, onların 
Y ailələri.
Nəqliyyat idarələri üçün bu kateqoriyalı sərnişinlərə 
^ biletlərin satılması az fərq eləyir. Cəmiyyət üçün vacibdir ki, 
biletlər sərnişinlərin şəxsi vəsaitləri hesabına alınsın. Bu 
sərnişinlərin əksəriyyətini turistlər təşkil edir. Ona görə də, 
ictimai nəqliyyat ilk növbədə, turistlərə göstəriləcək xidmətlərin 
genişləndirilməsində ma-raqlı olmalıdır.
Sərnişin-turistlərin daşınması həcmi daşımaların ümumi 
həcmində hər zaman artır. Turist daşımalarının təsiri böyük 
dərəcədə nəqliyyatın işində özünü biruzə verir. Xüsusən, turist 
daşımalarının artımı nəqliyyatda mövsümi qeyri-müntəzəmliyin 
şiddətlənməsinə gətirib çıxarır.
Nəqliyyat təşkilatları və kurort müəssisələri tələbatın 
mövsümü dəyişmələri ilə bağlı daşımaların qeyri-müntəzəmliyinin 
yumşaldılması üzrə tədbirlər görürlər. Nəqliyyata tələbatin 
mövsümi azalma dövründə güzəştli tariflər müəyyən edilir, 
yollayışm dəyəri aşağı salınır. Görülən tədbirlər tədricən müəyyən 
nəticələr verir.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
1
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 
İşlər İdarəsi