Dərs vəsaiti Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti təsdiq etmişdir. Əmr №01-I/18

MÜNDƏRİCAT

		GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	5
BÖLMƏ 1. ƏSAS ANLAYIŞLAR VƏ KÜTLƏ MÜBADİLƏSİ QANUNLARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .			7
1.1.		Kütlə mübadiləsi proseslərinin kimya sənayesində rolu .	7
1.2.		Kütlə mübadiləsi proseslərinin ümumi əlamətləri . . . . .	10
1.3.		Kütlə mübadiləsinin əsas qanunları . . . . . . . . . . . . . . . .	11
1.4.		Kütləötürmənin əsas tənliyi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .	16
BÖLMƏ 2. REKTİFİKASİYA VƏ ABSORBSİYA APARATLARI. .			18
2.1.	Aparatların təsnifatı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		18
2.2.	Rektifikasiya kolonunun prinsipial quruluşu və sxemləri .		21
2.3.	Rektifikasiya aparatları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		28
2.4.	Absorbsiyanın qurğusunun prinsipial sxemi . . . . . . . . . .		36
2.5.	Absorberlərin konstruksiyaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		40
2.6.	Boşqablı kontakt quruluşları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		52
2.6.1.	Boşqabların təsnifatı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		53
2.6.2.	Boşqabların əsas parametrləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		57
2.6.3.	Axıdıcı quruluşlu boşqablar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		60
2.6.4.	Axıdıcı quruluşsuz boşqablar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		89
2.6.5.	Boşqabın işinin hidrodinamik rejimləri . . . . . . . . . . . . . .		91
2.6.6.	Axıdıcı quruluşlu boşqabın hidravliki müqavimətinin hesabı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		97
2.6.7.	Boşqabların konstruksiyalarının qiymətləndirilməsi və seçilməsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		100
2.7.	Boşqablı kolonların hesabı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		106
2.8.	Doldurmalı kontakt quruluşları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		122
2.8.1.	Doldurmaların konstruksiyaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		123
2.8.2.	Doldurmanın içində ikifazalı axınların hərəkəti zamanı hidrodimamiki rejimlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		137
2.9.	Doldurmalı kolonların köməkçi quruluşları . . . . . . . . . . .		143
2.9.1.	Dayaq-paylaşdırıcı və məhdudlaşdırıcı şəbəkələr . . . . .		143
2.9.2.	Doldurmalı kolonlarda mayeni paylayıcı quruluşlar . . . .		145
2.10.	Qaz-maye axınları ayırıcı quruluşlar . . . . . . . . . . . . . . . .		158
2.11.	Kolon aparatının boşqab və şəbəkələrinin mexaniki hesabı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		161
BÖLMƏ 3. EKSTRAKTORLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .			166
3.1.	Ümumi məlumat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		166
3.2.	Ekstraksiya prosesinin əsas metodları . . . . . . . . . . . . . .		168
3.3.	Mayeli ekstraktorların əsas tipləri . . . . . . . . . . . . . . . . . .		171
3.3.1.	Qarışdırıcı-çökdürücü tipli ekstraktorlar . . . . . . . . . . . . .		172
3.3.2.	Fasiləsiz kontaktlı ekstraktorlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		174
3.3.2.1.	Qravitasiya ekstraktorları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		174
3.3.2.2.	Mərkəzdənqaçma ekstraktorları . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		186
3.4.	Ekstraktorların ölçülərinin hesabı . . . . . . . . . . . . . . . . . .		193
BÖLMƏ 4. ADSORBERLƏR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .			196
4.1.	Adsorbsiya prosesinin mahiyyəti və adsorbentlər . . . . .		196
4.2.	Adsorberlər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		206
4.2.1.	Tərpənməz adsorbent laylı adsorberlər . . . . . . . . . . . . .		207
4.2.2.	Hərəkət edən adsorbent laylı adsorberlər . . . . . . . . . . . .		214
4.2.3.	Psevdoqaynayan adsorbent laylı adsorberlər . . . . . . . . .		218
4.3.	Adsorberin (desorberin) əsas ölçülərinin hesabı. . . . . . .		223
BÖLMƏ 5. QURUDUCU AVADANLIQLAR . . . . . . . . . . . . . . . . .			226
5.1.	Ümumi məlumat və quruducuların təsnifatı . . . . . . . . . .		226
5.2.	Qurutma prosesinin material və istilik balansları . . . . . .		230
5.3.	Qazla qurutmanın kinetikası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		233
5.4.	Quruducu avadanlıqların konstruksiyaları . . . . . . . . . . .		236
5.4.1.	Nəm materialı tərpənməz olan və ya kip lay halında hərəkət edən quruducular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .		236
5.4.2.	Material layı mexaniki qarışdırılan quruducular . . . . . . .		252
5.4.3.	Materialı asılı lay halında olan quruducular. . . . . . . . . . .		276
5.4.4.	Kombinasiya edilmiş quruducular . . . . . . . . . . . . . . . . . .		316
	İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT . . . . . . . . . . . . . . . . .		319

GİRİŞ

Sənayenin müasir mərhələdə inkişafı istehsal olunan məhsulların çeşidlərinin əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi və keyfiyyətlərinin yüksəldilməsi, xammalın daha dərin emal edilməsi, yeni müasir tələblərə cavab verən texnoloji qurğuların tikilməsilə xarakterizə olunur. Texnikanın intensiv yenilənməsi neft və qazın emalında, neft-kimya, kimya və digər sənaye sahələrində kimyəvi texnologiyanın olduqca müxtəlif proseslərinin: rektifikasiya, absorbsiya, ekstraksiya, adsorbsiya, qurutma, çökdürmə, filtrləmə, sentrifuqlama, istilik mübadiləsi və b., eləcə də müxtəlif kimyəvi və katalitik proseslərin: piroliz, katalitik krekinq, riforminq, hidrotəmizləmə və b. istifadə edilməsinə səbəb olmuşdur.

Bir qayda olaraq, istehsal qurğularında alınan məhsullar təmiz halda deyil, qarışıq halında olurlar. Bundan başqa, bir sıra təbii xammal, məsələn, neft və qaz fraksiyalar və ya komponentlər qarışığından ibarətdir. Həmin qarışıqların tərkib hissələrinə ayrılması, eləcə də müxtəlif qarışıqlardan yüksək təmizlikli məhsul alınması rektifikasiya, absorbsiya, ekstraksiya, adsorbsiya və qurutma kimi kütlə mübadiləsi proseslərinin köməyilə həyata keçirilir. Həmin kütlə mübadiləsi proseslərinin aparıldıqları quruluşlar uyğun olaraq, rektifikasiya və absorbsiya aparatları, ekstraktorlar, adsorberlər və quruducu avadanlıqlar adlandırılırlar.
Təqdim olunan dərs vəsaitində müxtəlif qarışıqların ayrılmasında işlədilən kütlə mübadiləsi proseslərinin nəzəri əsasları və hesabı, onların həyata keçirilməsində işlədilən avadanlıqların konstruksiyaları, tətbiq sahələri, müqayisəli təhlili və təkmilləşdirilməsi istiqamətləri, aparatlardakı hidrodinamik rejimlərin analizi, eləcə də spesifik düyün və hissələrinin mexaniki hesabı üzərində dayanılmışdır.