Dərs vəsaiti Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti təsdiq etmişdir. Əmr №01-I/18

2.4. Absorbsiya qurğusunun prinsipial sxemi

Sənayedə absorbsiya və desorbsiya prosesləri, adətən absorbentin fasiləsiz regenerasiyasını və absorber və desorber arasında qapalı kontur üzrə dövr etdirilməsini təmin edən bir qurğuda həyata keçirilir (şək.

2.13). Qaz axını G_N+1 absorberin 1 aşağı hissəsinə daxil
olur, yuxarıdan isə absorbent L₀ verilir. Qazın udulmamış komponentləri G₁ absorberin yuxarısından kənarlaşdırılır, doymuş absorbent L_N axını isə onun aşağısından çıxarılaraq, istilikdəyişdirici 7 və qızdırıcıdan 3 keçdikdən sonra regenerasiya üçün desorberə 4 verilir.
Absorbentin regenerasiyası desorberin aşağısına istiliyn Q, və ya qızmış buxar axınının (məsələn, su buxarı) verilməsi hesabına həyata keçirilir. Regenerasiya olunmuş absorbent, istilikdəyişdiricidə 7 və soyuducuda soyudulduqdan sonra absorberə qaytarılır. İstilik verilməsilə işləyən desorberə buxarlandırıcı rektifikasiya kolonu kimi də baxmaq olar.
Bu sxem absorbent yüksək seçiciliyə malik olduqda və bir komponent və ya məqsədli fraksiyanın çıxarılması lazım gəldikdə (məsələn, qazdan turş komponentlərin çıxarılması, qazların qurudulması) tətbiq edilir. Təbii və səmt qazlarının emalında bu sxemlər effektiv deyildir, çünki lazımi keyfiyyətli əmtəə məhsulunun alınmasını təmin etmir. Bu halda absorbsiya qurğusunun digər sxemlərindən istifadə edilir [1].
Bir sıra hallarda, absorber desorberin üstündə yerləşdirilən kombinəedilmiş aparat və ya fraksiyalayıcı absorber adlanan absorbsiya qurğusu sxemindən də istifadə olunur.
Qazların absorbsiya ilə ayrılmasının texniki-iqtisadi göstəriciləri absorber və desorberin işçi parametrlərinin seçilməsindən asılıdır.
Məlumdur ki, absorbsiya prosesində eyni çıxartma dərəcəsi prosesin təzyiq, temperatur, kontaktlar sayı və absorbentin xüsusi sərfi kimi əsas parametrlərinin dəyişdirilməsilə əldə edilə bilər.
Təzyiqin artırılması və temperaturun aşağı salınması absorbsiya prosesinə yaxşı təsir edir: qazın absorbentdə

Şək. 2.13. Absorbsiya-desorbsiya qurğusunun prinsipial sxemi: 1 – absorber; 2 – soyuducu; 3 – qızdırıcı; 4 – desorber; 5 – kondensator; 6 – tutum; 7 – istilikdəyişdirici; Axınlar: I – xam qaz; II – quru qaz; III – doymuş absorbent; IV – regenerasiya olunmuş absorbent; V – udulmuş komponentlər; VI – kondens-ləşməmiş qaz komponentləri; VII – maye məhsul

həll olması artır, absorbentin xüsusi sərfi azalır və absorberdəki kontaktlar sayı azalır. Ancaq qazın ilkin sıxılması lazım gələn halda sərf olunan enerji sərfi artır. Bu da tez-tez aparatda seçilmiş təzyiqin qiymətini məhdudlaşdırır. Sənaye şəraitlərində absorbsiyanın temperaturu, əsasən işlədilən soyuducu agentdən asılıdır. Müasir absorbsiya qurğularında praktiki olaraq, etan da daxil olmaqla, qazın bütün komponentlərinin çıxarılması təmin edilir. Bu halda xüsusi soyuducu agentlərdən: buxarlanan ammonyak, propandan və s. istifadə etməklə, prosesin aşağı temperaturlarda aparılması iqtisadi cəhətdən özünü doğruldur. Xüsusi soyuducu qurğuların tikilməsinə və istismarına çəkilən xərclər digər avadanlıqlar üçün kapital və istismar xərcləri hesabına tez bir zamanda ödənilir.
Absorberdəki kontaktlar sayı və absorbentin xüsusi sərfi qarşılıqlı əlaqəlidir. Absorbentin sərfini artırmaqla, kontaktlar sayını azaltmaq olar və əksinə. Kontaktlar sayının artırılması aparatın hündürlüyünün, xidmətedici metal konstruksiyaların və absorbentin qurğu hədlərində nəqledilmə xərclərinin artmasına səbəb olur.
Absorbentin sərfinin artması absorbentin desorberə verilməsindən öncə qızdırılması, onun absorberə daxil olmasından öncə soyudulması, dövr edən absorbentin vurulmasına sərf olunan enerjinin artması ilə əlaqədar olaraq, əlavə istismar xərclərilə əlaqədardır. Bundan başqa, qızdırıcı və soyuduculara kapital qoyuluşu da artır.
Absorberin optimal iş şəraiti qurğunun texniki-iqtisadi hesabı əsasında müəyyənləşdirilir. Bir qayda olaraq, artırılmış kontaktlar sayı və absorbentin minimal sərfindən bir qədər artıq, onun nisbətən az xüsusi sərfi variantı iqtisadi cəhətdən daha sərfəli olur.
Desorberin işinin texniki-iqtisadi göstəriciləri də prosesin temperaturu, kontaktlar sayı, desorbsiya agentinin sərfi və aparatdakı təzyiqdən asılıdır.
Desorbsiya zamanı temperaturun artması desorbsiya agentinin sərfini və kontaktlar sayını azaltmağa imkan verir. Ancaq temperatur artdıqca doymuş absorbentin qızdırılmasına və onun absorberə verilməzdən öncə soyudulmasına sərf olunan istilik artır, eləcə də qızdırıcıların, istilikdəyişdiricilərin və soyuducuların ölçüləri böyüyür, prosesi daha yüksək təzyiqlərdə aparmaq lazım gəlir.
Təzyiq seçilərkən nəzərə almaq lazımdır ki, təzyiqin azaldılması desorbsiya prosesinə yaxşı təsir göstərir: desorbsiya agentinin sərfi və desorberdəki kontaktlar sayı azalır. Ancaq desorberdə təzyiqin mümkün azaldılması, desorbsiya olunmuş komponentlərin əlavə olaraq sıxılmadan kondensasiyası imkanı ilə şərtlənir.
Desorberin optimal iş şəraiti texniki-iqtisadi hesablamaların müqayisəli təhlilili əsasında müəyyənləşir.