Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazi rinin 06 dekabr 2010-cu il tarixli 1574
Yüklə 5,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
FƏ SİL 5. SIYASILƏŞMƏ, SIYASI İŞTİRAK, S I Y A S I ü n s i y y ə t , s i y a s i s ə f ə r b ə r l i k v ə s i y a s i m ə d ə n i y y ə t 1. Siyasiləşmənin m ahiyyəti və təbiəti Siyasiləşmə, siyasi iştirak və siyasi ünsiyyət yaxın anlayışlar olub, təbiətən bir-birinə bağlıdırlar. Siyasiləşmə geniş mənada insanların siyasi perspektivlərə və siyasi ak si yalara istiqamətlənməsini bildirir. O, insanların siyasi aktor kimi fəaliyyətini nəzərdə tutur. Ümumiyyətlə, siyasətdən azad cəmiyyət tapmaq qeyri-mümkündür. Siyasətçilər icti mai mənafelər naminə siyasətlə məşğul olan şəxslər kim i bütün cəmiyyətdə mövcuddurlar. İnsanların siyasiləşməsinə ehtiyac yalnız o cəmiyyətlərdə yaranır ki, orada siyasət başlıca rol oynamır. Müxtəlif cəmiyyətlərdə iqtisadi, dini, etnik, mədəni və s. kimi müxtəlif qeyri-siyasi am illər insanların düşüncəsinə və fəaliyyətinə hakim kəsilə bilər. B u hallarda insanları siyasiləşdirmək üçün siyasətçilər tərəfindən səylər göstərilə bilər. Siyasiləşmə şəxsin siyasi sistemdə bir vətəndaş və ya aktor kimi rolunu ifa etməsi üçün müvafiq təhsil, məlumat və ya hazırlıq almasını nəzərdə tutur. Siyasiləşmiş şəxs hər hansı bir partiyanın fəal üzvü və ya yaxşı bir məmur ola bilər. Bu şəxs heç siyasətlə maraqlanmadığı vaxt öz dün yagörüşündə və davranışında tipik olacaqdır. Geniş mənada bunu siyasiləşmə adlandırmaq olar. Siyasiləşmə şəxsin həm özünün, həm də siyasi sistemin marağına uyğun hazırlan masını nəzərdə tutur. Belə bir şəxs təkcə yaxşı aktor deyil, həm də ağıllı, cəmiyyət üçün faydalı bir şəxsdir. İndi isə siyasiləşmənin səciyyəvi cəhətlərini aydın 6 4 laşdıraq. Hər hansı bir şəxs və ya vətəndaş siyasiləşərkən nə baş verir? Qısaca demək olar ki, onun dünyagörüşü, möv qeyi, məlumatlılığı, biliyi, resursları, görkəmi, bacarığı, ləyaqəti fəqrli dəyişikliklərə uğrayır. O siyasiləşdiyi vaxt cəmiyyətə, dövlətə, siyasətə və hökumətə fərqli baxış nü mayiş etdirir. Onun siyasətdə iştirak üçün məlumatlılığı, arzulan və ya cəhdləri artdıqca, o, ətrafında baş verənlər haqqında geniş, ətraflı məlumat və bilik əldə etməyə başlayır. O, kimin prezident, nazir, icra başçısı, deputat və bələdiyyə üzvü olması ilə maraqlanmağa başlayır. O, məlu matı müxtəlif kanallar və ya mənbələrdən, şəxsi görüşlərdən, dövri mətbuatdan, radio və televiziyadan, internetdən və d. kütləvi informasiya vasitələrindən ala bilər. Siyasiləşmiş şəxs çoxlu və müxtəlif resurslar, qabiliyyətlər, bacarıqlar və s. əldə etməyə çalışır. Öz təcrübəsindən və siyasi prob lemlərlə qarşılaşmasından o dərk etməyə başlayır ki, siyasiləşmiş şəxs kimi hərəkət etmək müəyyən tip və miqdar resurslar, qabiliyyət və bacarıqlar tələb edir. Məsələn, o, özü üçün müəyyənləşdirə bilər ki, seçkilərdə qalib gəlmək üçün bir qədər başqa tip qohumlara, dostlara və əlaqələrə malik olmaq lazımdır. 2. Uşağın siyasi sosiallaşması Uşağın siyasi sosiallaşması siyasi sosiallaşmanın elə prosesini nəzərdə tutur ki, burada uşaq sosial-siyasi sistemin tam püxtələşmiş üzvünə çevrilir. İnsanın cəmiyyətin bir üzvü kimi hazırlığı, ixtisası və xüsusi keyfiyyətləri onun həyatının müxtəlif mərhələlərində mənsub olduğu müxtəlif yaş qrup ları mövqeyindən tədqiq edilə bilər. Bu müxtəlif mərhələlər uşaqlıq, ilk gənclik, gənclik, orta yaş və qocalıq dövrlərini 65 əhatə edir. İnsan sosial-siyasi sistemin üzvü kimi aşağıdakı lara malikdir: • yaxşı inkişaf etmiş bədən; • yaxşı inkişaf etmiş ağıl; • ad; • dil; • din; • sinif; • təhsil, təlim, iş təcrübəsi; • peşə, məşğuliyyət və s.; • ictimai-siyasi partiyada, təzyiq və ya maraq qruplarında üzvlük; • sosial-siyasi sistemdə həqiqi mövqe, rol, təsir və s. Uşaq doğularkən əlbəttə ki, potensial insan doğulur. Lakin potensial insan hələ əsil insan deyil. Valideynlər öz lərini xoşbəxt hiss edirlər. Hökumət də buna sevinməyə bilməz. Uşaq doğularkən o, müvafiq idarələrdə müvafiq qeydiyyatlardan keçməlidir. Uşağm doğum faktım iqtisadi və siyasi planlaşdıncılar, ordu mütəxəssisləri, əməyin təşkilat çıları, sosial sığorta və müxtəlif növ xidmətlər və s. nəzərə almaya bilməzlər. Bu elementar, potensial və gözlənilən mənada uşaq sosial-siyasi sistemin üzvüdir. Lakin heç də demək olmaz ki, o, yaşlı bir şəxs kimi artıq sistemin tam vəzifəli üzvüdir. Sosial-siyasi sistemin tam hüquqlu üzvü olmaq üçün uşaq müxtəlif təsirlərə məruz qalmalı və ya müxtəlif qabiliyyətlər, bacarıqlar və s. əldə etməlidir. İlk əvvəl isə o sağlam orqanizmə malik olmalıdır. Daha sonra vacibdir ki, uşaq yaxşı inkişaf etmiş ağıla m alik olsun. Uşağm psixi və emosional yükcəlişi, onun fiziki 66 inkişafı ilə bərabər uzun müddət ərzində baş verir. Uşağm fiziki və əqli inkişafı, demək olar ki, siyasi sosiallaşma prosesinin bir hissəsidir. Körpə doğularkən onun nə adı, nə dili, nə sinfi, nə də ki, başqa status göstəriciləri olmur. Bütün bunlar həyatının sonrakı mərhələlərində ona verilir və ya onun tərəfindən əldə edilir. Bu adlar şəxsə siyasətdə ən azı ilkin hörmət, üstünlük və ya əlaqələr verir. Dil, din və sinif amilləri ona eyni dərəcədə rahatlıq verə bilər. Tarixə müraciət etmiş olsaq görərik ki, müxtəlif dövrlərdə müxtəlif dillər mühüm və ya nüfuzlu olmuşlar. Məs., XX əsrdə fransız və ingilis dilləri nüfuzlu dillər olmuşlar. Sosial-siyasi sistemdə dini amil vaxtaşırı mühüm rol oynamışdır. Din qədim institut olaraq dünyanın müxtəlif hissələrində, bir çox cəmiyyətlərin həyatında üstünlük təşkil etmişdir. Hər hansı bir cəmiyyətdə çoxluq təşkil edən dinə əzəli mənsub insanlar sosial-siyasi sistemin üzvü kimi müəy yən üstünlüklərə malik ola bilərlər. Məs., Azərbaycanda, İranda, Türkiyədə islam başlıca dindir. Bu əsas dinə mənsub insanlar öz ölkələrinin sosial-siyasi sisteminə təsirə malik dirlər. Azlıq təşkil edən dinlərə və məzhəblərə mənsub in sanlar ən azı psixoloji cəhətdən müəyyən əlverişsiz vəziy yətdə qalmış olurlar. Buradan da körpənin dini mənsubiyyəti siyasi sosiallaşma prosesinin əhəmiyyətli tərkib hissəsi kimi qəbul edilməlidir. Uşağın hər hansı bir icma və ya sinifdə üzvlüyü onun rolu və fəaliyyətinə böyük təsir göstərə bilər. Əgər uşaq yu xarı sinfə və ya elitaya aiddirsə, onda o müəyyən üstün lüklərə malik olur. Oliqarxik siyasi sistemlərdə o sonradan birbaşa liderlik və y a formal liderlik rolları oynaya bilər, 6 7 Yüklə 5,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|