Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazi rinin 06 dekabr 2010-cu il tarixli 1574
Yüklə 5,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
5.8. Təhsil sistemi və siyasi sistem Təhsilə onun müxtəlif aspekt və tərəflərini əks etdirən onlarla tərif vermək olar. Təhsil dedikdə əsasən məlumatın, təcrübənin və inamların mənimsənilməsi nəzərdə tutulur. Müasir dövrdə təhsil xeyli təsisatlanmış və mürəkkəbləşmişdir. Belə ki, ibtidai, orta, ali məktəblər və s. mövcuddur. Lakin təhsil təkcə bununla məhdudlaşmır. B ura əhalinin gənc, orta yaşlı və yaşlı təbəqələri də daxildir. Məsələn, məktəb müəllimləri ixtisasartırma kurslarına gedərək orada tələbə kimi oxuyurlar. Bura müxtəlif peşə adamlarını da aid etmək olar. Təhsil insanın bütün həyatı boyu davam edən prosesdir. Cəmiyyətin müxtəlif yaş qruplan təhsil prosesinə qoşulmuşdur. Bu mənada təhsil ümumxalq işidir. Bunun da izahı var. Hələ qədim zamanlardan təhsil çox az adamların imtiyazı idi. Bu hamı üçün nəzərdə tutulmamışdı. Belə ki, təhsilli azlıq təhsil görməyən çoxluqdan həmişə fərqlənirdi. Bu həm də ona görə belə idi ki, onlar hələ indi də çətin görünən yunan, latın, ərəb və b. əsas dilləri bilirdilər. Eyni zamanda elə qruplar da var idi ki, onların ali təhsil alması və ya elmi yaradıcılığa qoşulması yolverilməz sayılırdı (məs., ABŞ-dakı zəncilər kimi). Bu gün bu cür ehkamlar artıq öz əhəmiyyətini itirmişdir. Hamı anlayır ki, təhsil lazımlıdır və burada məhdudiyyət qoyulmamalıdır. Belə ki, əksər dövlətlə rin konstitusiyalarında hamıya pulsuz və hətta icbari təhsil almaq təminatı verilir. Təhsil sistemi ilə sinfi sistem bir-birinə müxtəlif şəkildə təsir göstərir. Təhsil sistemində külli miqdarda müəllim və 56 şagird/tələbə çıxış edir. Onlar kiminsə oğlu, qızı, atası, anası, bacısı və digər qohumlarıdır. Onlar təhsil sistemində tək deyillər. Təhsil sistemində fəaliyyət göstərən müəllim və tələbələr m üxtəlif ideyalar, ideallar, fəlsəfə, ideologiya və s. yaradıcıları və yayıcısıdırlar ki, əhalinin də qalan hissəsi bunlara əməl edir. Bu mənada təhsil sistemi hakimiyyətə və ya siyasi sistemə müəyyən təsirə malikdir. Təhsil sistemi cəmiyyəti və ya siyasi sistemi hərəkətə gətirən m üxtəlif tipli işçilərlə təmin edərək onları yaradır və yayır. Təhsil sistemi cəmiyyət üçün lazım olan mütəfək kirlər, liderlər, həkimlər, müəllimlər, mühəndislər və b. yetişdirir. Bu mənada təhsil sistemi dövlət əhəmiyyətli “fikir fabriki” kimi fəaliyyət göstərir. Təhsil sisteminin davamlı fəaliyyəti cəmiyyətin davamlı fəaliyyəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Siyasi sistem də öz növbəsində təhsil sisteminin inkişafına qayğı ilə yanaşmalıdır. Təhsil sisteminin işçiləri kimi müəllimlər və tələbələr möhtəşəm hakimiyyətə və siyasi sistemə təsir gücünə malikdirlər. Müasir cəmiyyətdə müəllim və tələbələr say etibarı ilə əhəmiyyətli sinfi təşkil edirlər. Onlar siyasi partiyalara üzv ola və ya olmaya bilərlər. Lakin onlar həyati və çox vaxt inkaredilməz təzyiq qrupları təşkil edirlər. Onlardan bir çoxu m üxtəlif assosiasiyalar, ittifaqlar və ya təşkilatlarda birləşirlər. Onlar təhsil sisteminin fəaliyyətində inhisar nəzarətinə malikdirlər. Əgər onlar siyasi sistemlə yola getmirlərsə, bu ciddi problemlər yarada bilər. Müəllimlər məktəbə və ya kollecə getməkdən boyun qaçırarlarsa, böyük tələbə ordusu bu minvalla çox şey itirmiş olar ki, bu da cəmiyyətdə ümumi sabitlik üçün bir təhlükə yaradar. 57 Valideynlər və dövlət bu vəziyyətin uzun müddət davanı etməsi ilə barışa bilməzlər. Daha sonra tələbələr haqsız və ya o qədər də ağıllı olmayan tələblərlə küçələrə çıxaraq dərsləri boykot edə bilərlər. Bir çox hallarda səbəblər o qədər də əsaslı görünməyə bilər. Lakin bunun nəticəsində yaranan gərginlik suyasi sistem və ya cəmiyyət üçün böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər. Hərdən tələbələr bir çox ciddi məsələlərə də qarışmalı olurlar. Məsələn, 1960-cı illərdə amerikalı tələbələr ABŞ-m Vyetnamda apardığı müharibənin qanuniliyi və məqsədə- uyğunluğu, habelə tələbə şəhərciklərində çıxışlar, ölkəni tərk etmək və başqa Ölkədə qalıb yaşamaq və s. barəsində bir çox suallar ortaya qoymağa başladılar. Daha sonra 1967-ci ildə Fransada tələbələr küçələrə çıxaraq təhsil sistemində köklü dəyişikliklərin aparılmasını tələb edirdilər. Bu və digər hadisələr göstərir ki, tələbə hərəkatı inqilaba da gətirib çıxara bilər. Siyasi sistem və ya dövlət təhsil sisteminə öz təsirini maliyyə, inzibatçılıq və ya fövqəladə hakimiyyət vasitəsilə göstərir. 5.9. İqtisadi sistem və siyasi sistem İqtisadi sistem istehsal, bölgü və istehlakı əhatə edir ki, bura ölkə iqtisadiyyatının müxtəlif sahələri arasındakı, məs., kənd təsərrüfatı, sənaye, xidmət və s. münasibətlər aid dir. Dünya ölkələrinin misalında biz iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində artmaqda olan təşkilatlanmanın, birləşmənin və s. şahidiyik. İqtisadi və siyasi sistemlər qarşılıqlı təsirə malikdir. Çox vaxt siyasətçilər və ya nazirlər və ya əksinə sənayeçilər, tacirlər və b. güclü təsirə malik olurlar. 58 FƏSİL 4. s o s i a l s t a t u s v ə s o s i a l m ə s a f ə Sosail status dedikdə hər hansı bir fərdin cəmiy yətdəki statusu nəzərdə tutulur. Sosail status sosial və ya nisbi anlayış olaraq cəmiyyətdən kənarda heç bir məna daşımır. Tarixi baxımdan sosail status anlayışı cəmiyyətin özü qədər qədimdir. Sosail status cəmiyyətdə üfüqi və şaquli xətlərin kəsişmə nöqtəsinə aiddir. Belə ki, əgər “A ” adlandırdığımız bir şəxs hər hansı bir cəmiyyətdə mühəndisdirsə, onun veri lən vaxt ərzində statusu bir sıra üfüqi və şaquli məsələlərlə müəyyənləşir. Üfüqi dedikdə onun peşəsinin digər peşələrlə, məs., həkimlik, müəllimlik, bank işi, idarəçilik, xidmət və s. ilə müqayisəsi nəzərdə tutulur. Şaquli dedikdə isə onun vəzifəsinin həmin peşə iyerarxiyasında tutduğu yer nəzərdə tutulur. Bildiyimiz kimi, status həm də qazanılmamış/anadan- gəlmə və qazanılmış olur. İndi isə belə bir məsələni araşdıraq ki, nə üçün status vacibdir və niyə status hər bir cəmiyyət üçün səciyyəvidir. Əgər hər kəsin cəmiyyətdə rolunu nəzərdən keçirsək, cavab kifayət qədər asan olar. Belə ki, istənilən kəs yaşamaq və özünü təsdiq/müəyyən etməyə çalışır (məs., cəmiyyət tərəfindən qiymətləndirilmək, tanınmaq və s.). Bu qiymətlər şəxsə xüsusi təsisatlar, birliklər və ya dövlət tərəfindən verilir. Hər bir adam öz statusunun yaranması və artmasına çalışır. Əks təqdirdə həmin adamın sağlam düşüncəli olduğu şübhəli görünər. İnsana onun haqqında neqativ fikir və ya bu cür tanınmaq o qədər təsir etmir, nəinki ona qarşı diqqətsizlik 59 Yüklə 5,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|