Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il

74 
 
Yarpaqları lələkşəkillidir. Yarpaqları orta sıxlıqda, tünd-yaşıl 
rəngli,  aşağı  səthi  qısa  tüklərlə  örtülüdür.  Orta  dərəcədə  budaq-
lanır  və  yarpaq  əmələ  gətirir.  Yapaqyanlıqları  ensiz  diş-dişdir, 
əsasən qırmızı rənglidir. Yerə yatmağa meyllidir. Çiçəkləri yarpaq 
qoltuğunda  yerləşir.  Çiçək  qrupu  (süpürgəsi)  bənövşəyi-qırmızı-
dır. Meyvəsi çoxtoxumlu paxladır.  
Paxlası iy şəkilli nəhayəti əyilmiş vəziyyətdədir, eni 0,4-1 sm, 
uzunluğu 4-5 sm-dir. Qısa, şişkin, qabarıq şəkildə olan paxlaların 
dimdiyi çox qısa olur. Toxumu girdə-bucaqlı, sığallı, kiçik çökək-
liklərdən  ibarətdir.  Toxumun  rəngi  boz,  qonur,  bəzən  qara  olur. 
1000 ədəd toxumun kütləsi 150-170 qramdır.  
Toxumlar 1-2 
0
C temperaturda cücərir. Cücərtilər -6 
0
C şaxta-
lara yaxşı dözür.  
Nəmlik  sevən  bitkidir. Nəmliyə  daha çox  tələbatı  qönçələmə 
dövründən kütləvi çiçəkləmə dövrünə qədərdir. Bu uzun gün bit-
kisidir.  
Torpağa  o  qədər  də  tələbkar  deyildir,  lakin  nəmli  və  bataqlı 
torpaqlarda  bitmir.  Digər  paxlalı  bitkilər  kimi  o  fosfor  və  kalium 
gübrələrinin verilməsinə tələbkardır. 
Vegetasiya müddəti toxumluq bitkilərdən sonra səpildikdə 85 
gündən 100 günə, yaşıl kütlə yaxud quru ot üçün isə 45 gündən 55 
günə qədərdir.  
Becərilmə texnologiyası. Çöl noxudunu başdan - başa becə-
rilən və dənli taxıl bitkilərindən sonra məşğullu herik bitkisi kimi 
səpirlər.  Bu  bitki  dənli  taxıl,  kartof  və  digər  bitkilər  üçün  yaxşı 
sələfdir.  Herik  tarlasına  çöl  noxudu  əkməzdən  qabaq  30-40  ton 
peyin  verilməsi  yaşıl  kütlə  məhsulunu  hektardan  50  sentner  və 
daha  çox  artırır.  Məsləhət  görülür  ki,  payızdan  hektara  təxminən 
60 kq fosfor-kalium gübrəsi verilsin. 
Çöl noxudunun səpin norması hektara 220 kq-dır. Vələmirlə 
qarışıq əkinində yaşıl yem və quru ot üçün hektara 140-160 kq (1 
mln.  ədəd),  toxumluq  qarışıq  əkində  isə  50-60  kq  toxum  səpilir).  
Toxum məqsədi ilə səpinin erkən aparılması zəruridir, lakin yaşıl 
yem məqsədi ilə becərdikdə 2-3 müddətə 15-20 günlük fasilələrlə 
aparılması məsləhətdir. Toxumun basdırılma dərinliyi 3- 4 sm-dir. 

---

75 
 
Ot qarışığı yem məqsədi ilə istifadə olunduqda biçin çiçəklə-
mə  fazasının  başlanğıcında,  quru  ot  üçün  çiçəkləmədən  on  gün 
sonra, toxum məqsədilə isə paxlaların 75-80%-i yetişdikdə həyata 
keçirilir.  
Çöl noxudunu kövşənlik əkinlərdə istifadə etdikdə əsas bitki-
nin  məhsulu  yığıldıqdan  sonra  torpaq  sürətlə  becərilməli  və  ot 
qarışığı səpilməlidir. Kövşənlik əkinlərin (çöl noxudu + vələmir) 
qarışığı hektardan 120-160 sentner yaşıl kütlə məhsulu verir. 
 Vaxtilə Azərbaycanda çöl noxudunun bir neçə forması:  yaz-
lıq çöl noxudu, ensizyarpaq çöl noxudu, tüklü çöl noxudu və b. be-
cərilirdi. 
Təəssüf  ki, son zamanlarda Azərbaycanda çöl noxudunun bü-
tün  formalarının  əkin  saһəsi  xeyli  azalmışdır  və  demək  olar  ki, 
yox dərəcəsindədir. 
Gürcüstanın  yerli  sortu  olan  Axalkələk  çöl  noxudu  respubli-
kamızın aran və dağətəyi zonaları şəraitində sınaqdan keçirilib be-
cərilirdi. 
3. 4. Seradella (quşayağı) 
 
Əhəmiyyəti. Seradellanı qumsal torpaqların üçyarpağı adlan-
dırırlar. Bu dənli bitkilər və kartof üçün çox gözəl sələfdir. Sera-
della otarmağa qarşı dözümlü və əla bal verən bitkidir. Tərkibində 
quru maddəyə görə proteinin miqdarı 15,2 %-dir.  
Botaniki  təsviri  və  bioloji  xüsusiyyətləri.  Seradella  (Orni-
thopus sativus Broth.) bərk kök sistemi və güclü inkişaf edən yan 
köklərdən ibarətdir. Kökləri torpağın 125 sm  və daha artıq dərin-
liyinə  işləyir,  ilk  dövrlərdə  bitkinin  kökü  sutkada  7  sm-ə  qədər 
dərinliyə gedə bilir.  Hər bir bitki 5-dən  16-ya qədər nazik, zərif, 
şaxələnən  hündürlüyü  50-70  sm,  payıza  qədər  qabalaşmayan 
sürünən  budaqlar  əmələ  gətirir.  yarpağı  cütlələkşəkillidir.  Çiçək 
qrupu salxımdır (qotaz). Çiçəkləri açıq-çəhrayı rənglidir. Meyvəsi 
paxladır.  Bir  hamaşçiçəyin  paxlaları  quş  pəncəsinə  oxşayır,  ona 
görə də seradellaya quşayağı  da deyirlər. Paxlalarının  uzunluğu 4 
sm-ə  qədərdir.  Hər  bir  paxlada  5-6  toxum  olur.  Toxumu  xırda, 
bucaqlı, yastı, açıq-darçını yaxud yaşılımtıl rəngdədir (şəkil 24).  

---

76 
 
Toxumları 1-2 
0
C temperaturda cücərir. Cücərtiləri və yetkin 
bitkiləri - 8-9 
0
C şaxtada məhv olurlar.  
Seradella nəmlik sevən bitidir. Havanın nisbi rütubəti yüksək 
olduqda  o  yaxşı  inkişaf  edir.  Kiçik  yaşlarında  kölgəliyə  yaxşı 
dözür.  Kök  sistemi  yüksək  soruculuq  qabiliyyətinə  malikdir. 
Fosfor və kalium gübrələrinin verilməsinə yaxşı reaksiya göstərir.  
İlk  40-45  gündə  seradella  yavaş-yavaş  inkişaf  edir.  Sonra  o 
çiçəkləməyə  başlayır,  elə  bu  dövrdən  budaqlar  intensiv  inkişaf 
etməyə  başlayır.  Nəmişli  havalarda  bitki  payızın  sonuna  qədər 
çiçəkləyir. Paxlaların və toxumların yetişməsi nizamsızdır, səpin-
dən 105-110 gün sonra yetişməyə başlayırlar. Çox vaxt aşağıdakı 
paxlalar  yetişir, lakin budaqların  yuxarı hissəsində hələ də açılan 
çiçəklər olur.  
Becərilmə  texnologiyası.  Seradella  herik  bitkisi  kimi  yaxud 
payızlıq və yazlıq taxıllar altında becərilir.  
Qumsal  torpaqlarda  kalium  gübrəsi  quru  ot  məhsulunu  24-
34%, lakin fosfor və kalium 53% artırır.  
Səpin norması quru ot üçün hektara 40-45 kq, toxum üçün isə 
10-15  kq-dır.  Toxum almaq  üçün  seradella  çox erkən  səpilir.  Sə-
pin  üsulu  toxum  üçün  adi  cərgəvi,  yem  üçün  gencərgəli, 
cərgəarası  25-30  sm  olmaqla  səpilir.  Toxumun  basdırılma  dərin-
liyi 2-3 sm-dir. Seradella toxum üçün alaq otlarından təmiz tarla-
larda adi cərgəvi üsulla səpilir.  
Quru  ot  üçün  yığım  tam  çiçəkləmə  fazasında  bitkinin  aşağı 
yaruslarında  yaşıl paxlalar əmələ gəldikdə həyata keçirilir. Aşağı 
yaruslardakı  paxlalar  qonurlaşdıqda  toxumluq  seradellanın 
yığımına başlanır. Seradella otbiçənlə biçilir. Toxum itkisini azalt-
maq  üçün  yığım  səhər  və  axşam  saatlarında  həyata  keçirilir. 
Yığımın  gecikdirilməsi  ən  yaxşı  toxumların  tökülməsinə  səbəb 
olur.  Çoxillik  təcrübə  göstərir  ki,  yığımın  10  gün  gecikdirilməsi 
toxum  məhsulunu  27-30%  aşağı  salır.  Qurudulmuş  kütlə  kom-
baynla xırdalanır.   
 
 
 

---