Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il

61 
 
Hektardan 70-80 sen. quru ot, 7-10 sen. toxum verə bilər. Or-
ta quru ot məhsuldarlığı 40 - 45 sen., toxum məhsuldarlığı isə 4 - 
5 sen.- dir. 
Bitki 0,5-1,2 m hündürlükdə yaxşı yarpaqlanan (45%) ot tipli 
kol əmələ gətirir. Generativ gövdələrində sünbüldən aşağı hissəsi 
tüklü olur.  Yarpaqları uzun, 4-10 mm enində, tüksüz, parlaq-yaşıl 
rəngli,  alt  tərəfi  parlaqdır.  Dilçəsi  qısadır  (1-2  mm).  Çiçək  qrupu 
30  sm-ə  qədər  uzunluqda  yastı  sünbüldür.  Sünbülcükləri  sünbül 
oxunun  ensiz  tərəfinə  birləşməklə  iki cərgədə  düzülmüşdür.  Sün-
bülcüyündə 9-20 çiçək  olur. Meyvəsi (səpin materialı)  bozumtul 
rəngli,  örtüklü  dəndir.  Meyvəsi  çəmən  topalının  meyvəsinə  oxşa-
yır,  qılçıqlıdır.  Sünbül  oxu  əsasında  trapesşəkillidir.  1000  dənin 
kütləsi 1,7-2,3 qr-dır. Çarpaz tozlanır (şəkil 15). 
 Adi  cərgəvi  üsulla  hektara  4-5  mil.  (11-13  kq)  gencərgəli 
üsulda 3-4 mil. (7-8 kq) dən səpilir. Quru ot üçün tam sünbülləmə 
fazasında,  toxum  üçün  isə  mum    yetişmə  fazasının  əvvəlində 
hissə-hissə yığılır. 
 
2. 9. Kökümsovgövdəsiz ayrıqotu 
 
Kökümsovgövdəsiz ayrıqotu (Elymus trachycaulon Gould et. 
Shinners)  çoxillik  ot  tipli  yem  bitkisidir.  Otlaq-çəmən  təsərrüfat-
larında,  tarla  ot  əkinlərində  yonca  və  xaşa  ilə  qarışıq  səpinlərdə 
istifadə  olunur.  Ukraynanın  cənubunda,  Orta  və  aşağı  Volqabo-
yunda, Şərqi və Qərbi Sibirdə və Qazaxıstanda becərilir. 
Kökümsovgövdəsiz   ayrıqotunun quru otunun tərkibində 10-
12% protein, 100 kq-da 54 yem vahidi vardır. Yarpaqları bərk ol-
duğundan bir qədər qaba yem hesab olunur. Məhsuldarlığını 4-5 il 
saxlayır, biçildikdən sonra zəif inkişaf edir. 
Hektardan  90-100  sen.  quru  ot,  5-7    sen.  toxum  verə  bilir.  
Orta  quru  ot  məhsuldarlığı  30-40  sen.,  toxum  məhsuldarlığı  isə 
2,5- 4,0 sen-dir. 
Üst  mərtəbəli,  seyrəkollu  taxıl  otları  qrupuna  daxil  edilir. 
Güclü, saçaqlı kök sisteminə malikdir. Kökü torpağın 1m-ə qədər 
dərinliyinə işləyir. 

---

62 
 
Gövdələri  nazik,  0,7-  0,8  m  hündürlükdə,  dik  duran,  yaxşı 
yarpaqlanan, ot tiplidir (şəkil 16).  
Çiçək qrupu  sünbüldür. Sünbülü seyrək, iki  cərgəli, çox çi-
çəkli  sünbülcüklərdən  təşkil  olunmuşdur.  Çarpaz  tozlanır.  Mey-
vəsi küləşi - sarı rəngli, örtüklü dəndir. Meyvənin uzunluğu 8-11, 
eni  1,2-2,5  mm  olmaqla  nəhayəti  qılçıqlıdır  (2  mm-ə  qədər). 
Sünbül  oxu  sıx  tükcüklüdür.  Yan  tərəfdən    bir-birinə  keçirilmiş 
qarmağı xatırladır. 1000 dənin  kütləsi 2,2-3,8 qr-dır.  
Soyuğa və qışa davamlılığı yüksəkdir. Adi cərgəvi səpinlərdə 
hektara  4-5  milyon  (14-16  kq)  gen  cərgəli  səpinlərdə  isə  2-3 
milyon (7-8 kq)  cücərmə qabiliyyətli toxum səpilir. Quru ot üçün 
sünbülləmə  fazasında,  toxum  üçün  isə  tam  yetişmə  fazasında 
birbaşa kombaynla yığılır. Hektardan 600 kq-a qədər toxum verir.  
 
2. 10. Sibir ayrıqotu (Sibir tüklücəsi) 
 
Sibir  ayrıqotu  (Elymus  sibiricus  L.)  tarla  ot  əkinlərində,  qır-
mızı  üçyarpaq  və  yonca  ilə  qarışıq  səpinlərdə  istifadə  edilən 
çoxillik  ot  tipli  yem  bitkisidir.  Payızlıq  formaları  mədəni  çəmən 
bitkisi kimi yararlıdır. 
Qışı həddən artıq soyuq olan yerlərdə becərmək mümkündür. 
Ona  görə  də  o  Sibirdə,  Uzaq  şərqdə  və  Qazaxıstanda  becərilir. 
Quru  otu  yüksək  qidalılıq  dəyəri  ilə  seçilir.  Tərkibində  12-15% 
xam protein vardır ki,  bunun  da 80 %-i  həzm olunandır. Ancaq, 
çiçəkləyəndən sonra qabalaşır.  
Birinci biçində yarpaqlanması 40%, ikinci isə 50% təşkil edir. 
Bu  göstəriciyə  görə  Sibir  ayrıqotu  daraqsünbül  və  kökümsov-
gövdəsiz ayrıqotundan üstündür. 
Sibir  ayrıqotu  kserofit  bitkidir.Quraqlığa  davamlılığı  daraq-
sünbül ayrıqotuna yaxındır. Yazda tez inkişaf etməyə başlayır. Bi-
çildikdən sonra  yaxşı inkişaf edir. Xora vermə qabiliyyəti daraq-
sünbül  və  daraqvari  ayrıqotundan  və  qılçıqsız  tonqalotundan  üs-
tündür.  
Sibir  ayrıqotunu  yazlıq  dənli-taxılların  örtüyünə  və  yaxud  da 
örtüksüz səpirlər. 

---

63 
 
Hektara 5 mil. (12 kq)cücərmə qabiliyyətli toxum səpilir. To-
xumları 1-3 sm dərinliyinə basdırılır. 
Hektardan 70-80 sen. quru ot, 8-10 sen. toxum verə bilir.  Or-
ta  quru  ot  məhsuldarlığı  30-40  sen.,  toxum  məhsuldarlığı  isə  3-4 
sen.- dir. 
Üst mərtəbəli, seyrəkkollu taxıl otları qrupuna aid edilir. Yax-
şı inkişaf etmiş, güclü saçaqlı kök sistemi var. Kökü torpağın  1,0-
1,5 metr dərinliyinə gedə bilir. 
Gövdəsi düz, hamar, yaxşı yarpaqlanan, tez qabalaşan olmaq-
la 0,4-1,2 m hündürlükdə olur (şəkil 17).  
Yarpağı enli (1 sm-ə qədər), yastı, kələ-kötür, yuxarı tərəfdən 
qabırğalıdır. Çiçək qrupu ensiz, 8-25 sm uzunluqda, qılçıqlı  sün-
büldür, yetişdikdə əyilir, sünbülü və  qılçığı qabalaşır. Bu qılçıqlar 
ota qarışdıqda otun keyfiyyətini pisləşdirir. Sünbülcüyü çoxçiçək-
lidir (5-7 ədəd), çarpaz tozlanır. 
Meyvəsi  (səpin  materialı)  bozumtul  -  küləşi  və  yaxud  yaşı-
lımtıl rəngli, əyri qılçıqlı,  örtüklü dəndir. 
Qılçıqları dəndən 1,5-2,0 dəfə uzun olur.  Meyvəsinin uzun-
luğu 8-12, eni 1,5-2 mm olur. 1000 dəninin kütləsi 2,7-3,5 qr-dır. 
Səpilməsi zəifdir.Səpindən qabaq qılçıqları təmizlənməlidir. Təsə-
rrüfatlarda  Sibir  ayrıqotunun  junceus  (E.  junceus  Fiseh.)  nö-
vündən də istifadə edilir. 
Quru  ot  üçün  sünbülləmə  fazasında  biçilir.  Toxumları  mum 
yetişkənlik  fazasında  hissə-hissə,  tam  yetişkənlik  fazasında  isə 
birbaşa kombaynla yığılır. 
2. 11. Tarlaotu  
 
Tarlaotu (çöl buğdası)  (Agrostis alba L.) qırtıckimilər fəsilə-
sinə (Poaceae) daxil olan çoxillik ot tipli yem bitkisidir. Otlaq və 
biçənəklərin  ot  qarışığında  davamlı,  yaxşı  yem  keyfiyyətli  bitki 
hesab  olunur.  Nəm  torpaqlarda  otlaq  və  çəmənliklərin  bərkidil-
məsi işində digər otlarla qarışıq halda və qazonların yaradılmasın-
da istifadə edilir. Yaxşı xora verir, torpağa az tələbkardır, ot əkin-
lərində 8-10 il qala bilir. Meşə və meşə-çöl zonalarında yayılmış-
dır. 

---