Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il

68 
 
lik  yem  bitkilərinin  rolu  olduqca  böyükdür.  Çünki,  birillik  yem 
bitkiləri yalnız  yüksək keyfiyyətinə görə deyil, eyni zamanda, bir 
sıra müsbət bioloji və təsərrüfat xüsusiyyətlərinə görə müvəffəqiy-
yətlə becərilir. 
 
3. 1. Yazlıq gülül 
 
Əhəmiyyəti. Gülül Azərbaycanda həm yazda, həm də payız-
da becərilir. Gülülün yaşıl kütləsi, quru otu heyvanlar üçün yüksək 
qidalı  yemdir.  Onun  otunda,  yaşıl  kütləsində  və  dənində  zülali 
maddələr  çoxdur.  Gülülün  quru  otunda  11,5-19,0%  xam  zülal, 
yaşıl kütləsində 69%, quru otunda isə 66% protein vardır. Yemin 
tərkibi  karotinlə  zəngindir.  1  kq  yaşıl  kütləsində  56,0-78,0  mq, 
quru otunda isə 37 mq. karotin vardır. 
Toxumun  tərkibində  28-30%  protein  vardır  ki,  bu  da  vələ-
mirdən  3  dəfə  artıqdır.  Gülülün  toxumlarından  qüvvəli  yemlərin 
hazırlanmasında  istifadə  olunur.  Vegetasiya  müddəti  qısa  oldu-
ğundan yaşıl konveyerdə istifadə etmək mümkündür. 
Botaniki təsviri. Gülülün 85 növü mövcuddur. Əsasən 2 nö-
vü yazlıq və payızlıq gülül becərilir. Yazlıq gülülün (Vicia sativa 
L.)  üzərində çoxlu kökcükləri  olan mil kökü vardır. Kökcüklərdə 
çoxlu  rizobium  var.  Gövdəsinin  hündürlüyü  50-60  sm,  hətta  100 
sm-ə  çatan  nazik,  çoxüzlü  və  yerəyatandır.  Yarpaqları  lələkvari-
dir. Hər lələkdə 4-8 cütə qədər yarpaq olur. Yarpağın nəhayəti cüt 
yarpaqcıqla  yaxud  da  bığcıqla  qurtarır.  Çiçəkləri    yarpaq  qoltu-
ğunda cüt-cüt yerləşir. Çiçəyinin quruluşu digər paxlalılarda oldu-
ğu kimidir və rəngi bənövşəyidir. Öz-özünü tozlayandır. Meyvəsi 
paxladır, dalğavari və əyilmiş formada olur. Paxlanın uzunluğu 6-
7  sm-ə  çatır.  Paxlanın  rəngi  qonuru  və  qara  olur.  Toxumları  şar-
şəkilli, sarımtıl, qara və qoz rəngində olur. Paxlada 7-9-a qədər to-
xum olur. Dənin mütləq kütləsi 45-55 qr-a qədərdir (şəkil 21). 
Bioloji  xüsusiyyətləri.  Gülülün  toxumları  2-3 
0
C  tempera-
turda cücərməyə başlayır. Cücərtilər – 6-7 
0
C şaxtalara dözür. İsti-
liyə  tələbkar  deyildir.  Vegetativ  orqanların  əmələ  gəlməsi  üçün 
optimal temperatur 12-16 
0
C-dir. Toxumun yetişməsi üçün isə 16-

---

69 
 
20 
0
C-dir. Cücərtilər alındıqdan 5-6 gün sonra əsas gövdənin aşağı 
hissəsində budaqlar əmələ gəlir. Bitki möhkəmləndikdən sonra bu 
budaqlar məhv olur. Gülülü yem üçün becərdikdə faydalı tempe-
raturun cəmi 900 
0
C, toxum üçün isə 1900 
0
C-yə bərabərdir. 
Gülül  nəmliyə  tələbkar  bitkidir.  Suya  maksimum  tələbatı  çi-
çəkləmə fazasında başlayır. İllik yağıntıların miqdarı 450-500 mm 
olan bölgələr gülül becərilməsi üçün əlverişli hesab olunur. 
Vegetasiyanın birinci mərhələsində gülül nisbətən zəif inkişaf 
edir. Lakin, qönçələmə, və çiçəkləmə fazalarında çox intensiv bö-
yüyür. Gövdəsi uzun müddət bərkimir. Ona görə də mal-qara onu 
iştaha ilə yeyir. Gülül 40-60 gündə çiçəkləyir, 55-70 gündə biçilir, 
toxumu 75-120 günə yetişir. 
Gülül bir ton quru ot məhsulu vermək üçün torpaqdan  15-17 
kq kalium, 6 kq fosfor aparır. Başqa paxlalılar kimi o da torpaqda 
kifayət  qədər  bor  və  molibden  olmasını  tələb  edir.  Bu  bitkini 
müxtəlif  torpaqlarda  becərmək  mümkündür.  Nəmliklə  təmin 
olunmuş  torpaqlarda daha yaxşı inkişaf edir. Torpağın reaksiyası 
pH  5,0-  6,5  olduqda  gülül  üçün  əlverişlidir.  Gülül  uzun  gün 
bitkisidir.  Günün  uzunluğu  13  saatdan  az  olduqda  generativ 
orqanların əmələ gəlməsi dayanır. Eyni zamanda bitkinin boyu da 
qısalır. 
Növbəli  əkində  yeri.  Yemlik  növbəli  əkinlərdə  gülül  digər 
bitkilər  üçün  yaxşı  sələfdir.  Köklərində  yaşayan  fır  bakteriya-
larının  hesabına  torpağı  azotla  zənginləşdirdiyinə  görə  əlverişli 
sələf hesab olunur.  Gülül + vələmir qarışığından sonra tarla  alaq 
otlarında təmiz qalır və torpaq azotla zənginləşir.  
Gülüldən  sonra  növbələnmiş  pambıq  əkinlərində  məhsuldar-
lıq  hektardan  2-3  sentner  artır.  Qarğıdalı  bitkisinin  də  hektardan 
yaşıl kütlə və dən məhsuldarlığı gülüldən sonra xeyli artır.  
Gülül payızlıq dənli bitkilər və yazlıq cərgəarası becərilən bit-
kilərdən sonra əkildikdə daha yaxşı nəticə verir. 
Torpağın becərilməsi. Gülül və onun digər bitkilərlə qarışıq 
əkinləri  üçün  torpağın  becərilməsi  yazlıq  bitkilərdə  olduğu 
kimidir. Sələf bitkisindən sonra sahə üzlənir, sonra ön kotancıqlı 
kotanla 20-25 sm dərinliyində şum qaldırılır. Yazlıq səpinlər üçün 

---

70 
 
nəzərdə  tutulmuş  sahələr  payızdan  dondurma  şumu  edilməlidir. 
Yazda malalama aparılır, kultivasiya çəkilərək yenidən malalanır.  
Gübrələmə. Yazlıq gülül fosfora böyük ehtiyac göstərir. Fos-
for gübrəsini sahəyə hissə-hissə verdikdə (dondurma şumu altına, 
səpinqabağı  və  vegetasiya  müddətində)  bitkinin  quru  ot  məhsul-
darlığı hektardan 8-10 sentner artır. Fosfor fır bakteriyalarının fəa-
liyyətini artırır və azotun mənimsənilməsini sürətləndirir. 
Səpin. Səpin üçün yaxşı hazırlanmış tarla cücərmə qabiliyyəti 
95% olan toxumlar götürülməlidir. Yaxşı olar ki, toxumun təmiz-
liyi 98%-dən aşağı olmasın. Səpin üçün iri toxumlar seçilməlidir. 
Səpindən qabaq toxumlar rizotorfin (nitragin) və molibdenlə işlə-
nilməlidir.  
Səpin  cərgəvi  üsulla  aparılır.  Cərgəaraları  7,5;  15;  30  sm 
götürülür. Səpin norması hektara 70-100 kq olmalıdır (2-2,5 mln. 
toxum).  Vələmir  və  çovdarla  qarışıq  əkildikdə  toxum  norma-
larının  nisbətindən  asılı  olaraq  yemdə  proteinin  miqdarı  dəyişir 
(cədvəl  1).  
Cədvəl  1 
Müxtəlif  nisbətlərdə qarışıq əkinlərdə proteinin miqdarı 
 
Gülülün 
toxum 
normasının 
vələmir 
toxumuna nisbəti 
Proteinin  miqdarı 
s/ha 
1:1 
3,75 
2:1 
5,32 
3:1 
5,76 
         
Gülül toxum almaq üçün becərildikdə əkin yerinə xüsusi fikir 
vermək  lazımdır.  Sahə  düz  və  hamar  olmalı,  səpin  üçün  toxum 
materialı  yüksək  keyfiyyətli  olmalıdır.  Toxumluq  sahə  payızda 
səpilməlidir. 
Yüksək yem vahidi əldə etmək üçün gülülün toxum norması 
vələmirə nisbətən daha çox olmalıdır.  
Əkinə  qulluq.  Gülül  əkinləri  o  qədər  də  güclü  qulluq  tələb 
etmir. Gülülün qarışıq əkinləri alaq otlarını yaxşı məhv edir. 
Ən  çox  yayılmış  zərərvericiləri  yonca  sovkası,  noxud  mənə-

---