Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq

 
81
A.Səhhətin uşaqlar üçün yazdığı maraqlı və oynaq şerləri onu yaxşı bir uşaq 
yazıçısı kimi xarakterizə edir. Böyük rus tənqidçisi V.Q.Belinskinin uşaq yazıçısı 
barədə dediyi sözləri A.Səhhətə  də aid etmək olar: “...Uşaq yazıçısının yaranması 
üçün çox, olduqca çox şərtlər vardır: nəcib, sevən, riqqətli, sakit, körpəcə-sadədil bir 
qəlb, yüksək məlumatlı bir ağıl,  şeylərə aydın baxış, yalnız canlı  təsəvvür, həm də 
canlı,  şairanə bir xəyal lazımdır... Uşaqlara qarşı  məhəbbət uşaq yaşının tələb, 
xüsusiyyət və təfərrüatının dərindən bilmək də mühüm şərtlərdəndir”. 
A.Səhhət uşaq yazıçılığına təsadüfən gəlməmişdir. 15 illik müəllimlik 
fəaliyyəti onun bir uşaq yazıçısı kimi formalaşmasına müəyyən dərəcədə  təsir 
göstərmişdir. Tənqidçi K.Talıbzadənin qeyd etdiyi kimi, A.Səhhətin  ədəbi 
yaradıcılığında da bir növ müəllim-tərbiyəçi olmuş, öz əsərləri ilə  uşaqların təlim-
tərbiyəsinə kömək etmişdir. 
A.Səhhətin uşaq  şerləri indi də öz tərbiyəvi təsirini mühafizə edir. 
Məktəbəqədər yaşlı uşaqların dünyagörüşünü genişləndirməkdə, onlara müsbət əxlaqi 
keyfiyyətlər aşılamaqda bu şerlər böyük əhəmiyyətə malikdir. Şairin şerləri uşaqları 
təbiətlə tanış etmək sahəsində böyük imkanlara malikdir. “Uşaq bağçasında tərbiyə 
proqramı”nın “Ətraf mühitlə tanışlıq və nitq inkişafı” bölməsində uşaqlara müxtəlif 
əmək növləri (rabitə, nəqliyyat, tikinit, tikiş və s.), əmək adamları ilə, ilk növbədə isə 
valideynlər, uşaq bağçasının işçilərinin  əməyi ilə, habelə doğma yerlərlə, təbiətlə 
tanışlığa geniş yer verilir. Tərbiyəçi bu məqsədlə A.Səhhətin bir çox şerlərinə istinad 
edə bilər.  
“Ana və bala” şeri uşaqlarda anaya məhəbbət aşılamağa kömək edir. 4-5 yaşlı 
uşaqlar ananın fəaliyyətini təqlid etdikləri oyun prosesində (ana uşağını yatızdırır) bu 
şerin ayrı-ayrı bəndlərini həvəslə oxuyurlar: 
Dağın maralı, 
Gözü qaralı, 
Dünyanın malı, 
Bu balama qurban...  
Məktəbə hazırlıq qrupunda uşaqları psixoloji cəhətdən məktəbə hazırlamaq, 
məktəblə tanış etmək, onlarda təlimə  həvəs oyatmaq məqsədilə “Ata və  oğul” 
şerindən istifadə etmək olar. Məktəbə həvəs göstərən bir uşağın dilindən yayılmış bu 

---

 
82
şerdə  uşaqların məktəbdə birlikdə oxumaları, müəllimin onlara dərs keçməsi təsvir 
olunur. 
Təbiətlə tanışlıq və nitq inkişafı sahəsində A.Səhhət  şerləri daha böyük 
imkanlara malikdir. “Uşaq bağçasında tərbiyə proqramı” bütün qruplarda uşaqları ilin 
fəsilləri, müxtəlif fəsillərdə hava, bitki və heyvanlar aləmində, insanların  əməyində 
baş verən dəyişiklərlə tanış etməyi nəzərdə tutur. 12 misralıq “Yaz” şerində yazın bir 
çox  əlamətləri öz əksini tapmışdır: yazda gecə-gündüzün bərabər olması, havaların 
istiləşməsi, qarların əriyib çaylara tökülməsi, çayların daşması, quşların isti ölkələrə 
qayıtması  uşağın başa düşəcəyi  şer dili ilə  təsvir olunur. “İlk bahar” şerində yazın 
digər  əlamətləri də (havanın tutulub-açılması, yağmurlu olması, isti küləklərin 
əsməsi, ağacların yarpaqlanması, çəmənin göyərməsi və s.) göstərilir. Bu şerdə  şair 
balaca oxucunu təbiət hadisələri arasında sadə əlaqələrlə tanış edir: 
Qar əridi,yox oldu, 
Çaylarda su çox oldu. 
                                   Və ya: 
Yüngül, sərin meh əsir, 
Yağmuru birdən kəsir. 
“Yay” şerində uşaqlar yay fəslinin əlamətləri ilə (havanın istiləşməsi, quş və 
heyvanların kölgəyə  çəkilməsi, meyvələrin yetişməsi, taxılın biçilməsi və s.) tanış 
olurlar. 
“Yaz” və  “İlk bahar” şerlərini  əzbərlətmək mümkün olduğu halda, “Yay” 
şerinin uşaqlara oxunması münasibdir. Bu şerlərin məzmunundan məktəbə hazırlıq 
qrupu uşaqlarının rəsmi məşğələlərində  təbiət lövhələri çəkmələri üçün də istifadə 
edilə bilər. 
“Güllərin bəhsi” alleqoriyasında uşaqlar qızılgül, zanbaq, şəbbu gülünün 
xüsusiyyətləri ilə tanış olurlar. “Bağça” şeri uşaqları bağ bostanla, onların məhsulları 
ilə şən bir şəraitdə tanış edir: 
Göyərin, göy çəmənlərim, göyərin! 
Sünbülüm, yasəmənlərim, göyərin! 
Açılın, iyli güllərim, açılın! 
Allı-əlvanlı güllərim, açılın! 

---

 
83
Şerdən böyük məktəbə hazırlıq qruplarında oxunmaq üçün istifadə edilə bilər. 
“Bağban” oyunu zamanı isə şerin bəzi misralarını əzbərlətmək olar.  
A.Səhhətin uşaq  şerləri içərisində  məktəbəqədər yaşlı  uşaqların 
dünyagörüşünü genişləndirməyə, təbiət hadisələri haqqında təsəvvürlər aşılamağa 
imkan verən  şerlərlə yanaşı, uşaqların tərbiyəsinə xidmət edən  şerlər də vardır. Bu 
şerlərdən uşaqlar nəyin yaxşı, nəyin pis olması haqqında təsəvvürlərə yiyələnirlər. 
Onlar tənbəlliyin, yalançılığın, qorxaqlığın, pintiliyin pis olmasını, çalıqanlığın, 
doğruçu və  təmizkar olmağın, böyüklərə  və yoldaşlara hörmət etməyin, 
lovğalanmamağın yaxşı olmasını öyrənirlər. 
Uşağın yaxşı  və pis haqqında təsəvvürləri özünün konkretliyi ilə  fərqlənir. 
Onun həyat təcrübəsi, müşahidə və həyəcanları, parlaq, obrazlı təəssüratları ilə bağlı 
olan şey, əsasən, uşağa anlaşıqlıdır. Uşaq üçün xarakterik olan təfəkkürün konkretliyi 
əxlaqi təsəvvür və anlayışların mənimsənilməsi sahəsində də özünü göstərir. 
A.Səhhət  əxlaqi ideyaları konkret və  uşaqlara anlaşıqlı bir tərzdə çatdırmaq 
üçün təmsil janrından daha çox istifadə etmişdir. Bu da təsadüfi deyildir. Təmsillərdə 
bir-birinə zidd cəbhənin nümayəndələri iştirak edirlər. Bu isə  əxlaqi ideyaları  dərk 
etməkdə  uşaqlar üçün əyani-konkret material rolunu oynayır:  əxlaqi fikir uşaqlara 
daha tez çatır. Digər tərəfdən, təmsillərdə yumor hissi güclü olur. Uşaqlar yumora 
daha çox meyl edirlər. M.Qorki bu münasibətlə yazmışdır: 
“...Elə düşünmək lazım deyildir ki, bütün uşaq kitabları istisnasız olaraq 
dərkedici material verməlidir... Bizə uşaqda yumor hissini inkişaf etdirən şən, maraqlı 
kitablar da lazımdır” (Seçilmiş əsərləri, c.27, 1953, səh.3-4, rusca). 
A.Səhhətin bəzi təmsilləri dil etibarilə  məktəbəqədər yaşlı  uşaqların 
əzbərləməsi və onlara oxunması üçün münasib olmasa da tərbiyəçinin nağılı kimi 
məzmununun dinlənilməsi üçün yararlıdır. 
Məzmunu şifahi xalq ədəbiyyatından götürülmüş “Ulaq və Aslan”, “Gün və 
külək” təmsillərində lovğalıq pislənilir. “Ulaq və Aslan” təmsilində lovğa ulaq aslanı 
öldürmək iddiasına düşür, lakin özü pis vəziyyətdə qalır: aslan onu parçalayır. “Gün 
və külək” təmsilində külək nə  qədər güc verirsə, çobanın çuxasını  çıxarda bilmir. 
Günəş isə öz istisi ilə buna nail olur. Bu təmsildən çıxan nəticə belədir: işi zorla yox, 
xoşluqla görmək lazımdır. 

---