Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirliyinin 07. 05. 2012-ci IL tarixli

Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 
 
81
kifayət  qədər  çox  məbləği  tələb  olunur.  kinci  sxem  daha 
yüksək  ümumi  maliyyə  məbləğləri  daşısa  da,  yeni  müəssisə 
üçün  daha  az  yüklüdür,  belə  ki,  birinci  haldan  fərqli  olaraq, 
borcun ödənilməsinin ilkin məbləğləri daha azdır. 
Ə
gər  borcun  ödənilməsi  sərbəst  pul  vəsaitlərinin 
mövcudluğunu  nəzərə  alaraq,  sərbəst  qrafik  üzrə  təşkil  edilsə, 
layihənin  səmərəsini  qaldırmaq  olar.  Bu  yanaşma  optimal 
maliyyələşmə  qaydasına  əsaslanır:  krediti  yalnız  ehtiyac 
olduqda  götürmək,  və  ilk  imkan  yarandıqda,  qaytarmaq 
lazımdır.  Başqa  sözlə  desək,  hər  planlaşdırma  dövründə,  cəlb 
edilən kreditin həcmi sərbəst pul vəsaitlərinin kəsirinin miqdarı 
ilə  müəyyən  edilməlidir,  borcun  ödənilməsi  isə  elə  təşkil 
olunmalıdır  ki,  onun  mövcudluğu  dövründə  sərbəst  pul 
vəsaitlərinin 
həcmi 
minimal 
olsun. 
Bu, 
faizlərin 
kapitallaşmasının qarşısını alır və borcun tezliklə ödənilməsinə 
köməklik  edir.  Belə  sxemi  reallaşdırarkən,  nəzərdə  saxlamaq 
lazımdır  ki,  maliyyə  öhdəliklərinin  tez  yerinə  yetirilməsinə 
baxmayaraq,  layihənin  likvidliki  göstəricisi,  yəni,  müəssisənin 
öz  aktivləri  hesabına  xarici  öhdəlikləri  ödəmək  qabiliyyəti, 
kəskin  olaraq  aşağı  düşəcək.  Dünya  təcrübəsi  göstərir  ki, 
adətən,  yeni  layihələrin  kreditləşmə  payı  20-30%  arasında 
dəyişilir,  və  bununla  əlaqədar  olaraq,  70-80%  maliyyə 
tələbatları  digər  mənbələr,  məsələn  qiymətli  kağızların 
emissiyası  hesabına,  ödənilir.  Qiymətli  kağızların  dövriyyə 
problemi  maliyyə  menecmentinin  ayrıca  hissəsi  olub,  kifayət 
qədər  mürəkkəbdir,  buna  görə  də,  yalnız  investisiya 
layihələrinə aid olan ümumi müddəalara nəzər salaq.  
Səhmdar  kapital,  sadə  və  ya  imtiyazlı  səhmlərin 
emissiyası  hesabına  alına  bilər.  Onlar  arasında  fərq,  səhmdar 
kompaniyanın  idarə  edilməsində  iştirak  etməsinin  mümkün 
olması,  və  dividentlərin  ödənilməsi  sxemindən  ibarətdir. 
mtiyazlı  (səsvermədə  iştirak  etməyən)  səhmlər  üzrə  gəlirlər 
onların  nominallarından  təsbit  olunmuş  faiz  şəklində  olub, 
kompaniyanın gəlirlərindən asılı olmayaraq, ödənilir. 
Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 
 
82
Adi  səhmlər  üzrə  dividentlər,  bu  məqsədlərə  yönəldilən 
təmiz gəlirin, səhmlərin ümumi sayına bölünməsi ilə müəyyən 
edilir.  Digər  xarici  mənbələr  arasında  istiqrazların  (onlar 
nisbətən  ucuz,  lakin  çox  risklidirlər),  banklarla  lizinq 
müqavilələrin,  dövlət  maliyyəsinin  və  s.  adlarını  çəkmək  olar. 
Xarici  mənbələrin  hər  birinin  seçilməsi  ciddi  şəkildə 
ə
saslandırılmalı,  investor  onların  hər  biri  üzrə  öhdəliklərin 
ödənilməsinin nəticələrini və onların, onun öz fəaliyyətinin son 
nəticələrinə təsirini görməyi bacarmalıdır. 
Digər  maliyyə  resursları  mənbələrinə  nisbətən,  kreditlər 
aşağıdakı müəyyən üstünlüklərinə malikdirlər: 
1)  istiqrazların  satışından  fərqli  olaraq,  səhmlərin 
emissiyası,  hesabına  yaranan  kredit  vəsaitləri  əhəmiyyətli 
dərəcədə qısa müddətdə əldə edilə bilərlər. Bu, firmanı, kapital 
bazarında baş verə biləcək mənfi hallardan (faiz artımı və sair) 
qoruyur. 
2)  onların  şəxsi  investisiya  resurslarının  həcmindən  qat-
qat çox olan miqdarda cəlb edilmə imkanları mövcuddur. 
3)  investisiya  fəaliyyətinin  səmərəliliyinə  xarici  nəzarət 
daha  yüksək  səviyyədə  həyata  keçirilir  və  onun  artırılması 
daxili ehtiyatlar hesabına reallaşdırılır; 
4)  borc  götürən  və  kredit  təşkilatı  arasında  şəxsi 
münasibətlər  sistemi  olduğundan,  sonuncu,  firma  maliyyə 
problemləri ilə üzləşdikdə, daha həvəslə ona güzəştə gedir. Və 
baxmayaraq ki, bank bütün hallarda kreditin təmin olunmasını 
tələb  edəcək,  firma  hər-hansı  bir  şərtin  yumşaldılması  haqda 
danışıqlar aparmaq imkanına malikdir. 
5)  uzunmüddətli  kreditlər  kiçik  kompaniyaların  maliyyə 
vəsaitlərinə  olan  tələbatını  təmin  edir,  eyni  zamanda,  onların 
həcmi kiçik olduğundan, qiymətli kağızların buraxılışı mümkün 
olmur. 
Kredit maliyyələşməsinin çatışmazlıqları aşağıdakılardır: 
1) cəlb edilmə və rəsmiləşdirmədə çətinlik. 

---

Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 
 
83
2)  müvafiq  təminatların  və  mülkiyyət  girovunun 
verilməsi ehtiyacının olması. 
3)  səhmdar  müqayisədə,  kredit  borcunun  daha  çox  riskli 
olması.  Digər  xarici  mənbələr  kimi,  ödənilmədiyi  təqdirdə, 
kreditlər firmanı müflisləşməyə gətirib çıxarır. 
4)  adətən,  uzunmüddətli  kreditlər,  onların  ödənilməsi 
şə
rtləri  üzrə  ciddi  məhdudiyyətlərə  malikdirlər,  və  vəsait 
çatışmazlığı  dövründə  kreditorlar  (borc  verənlər)  çox  zaman 
səhm  buraxılışını  tələb  edirlər  ki,  bu  səhmlər  də  bəzən  borc 
müqaviləsinin  tərkibinə  daxil  edilir  və  ehtiyac  yarandıqda 
bankların itkilərini ödəyir. 
5)  banklar,  nisbətən  qısa  müddət  ərzində,  yəni  2-3  ildən 
çox  olmayaraq,  uzunmüddətli  kreditlərin  verilməsinə  üstünlük 
verirlər.  Sığorta  kompaniyaları,  pensiya  fondları  daha  uzun 
müddətə  kreditlər  verə  bilərlər,  belə  ki,  onların  müştəri 
qarşısında  öhdəliklərinin  ödənilmə  müddəti  bankların  öz 
müştəriləri  qarşısında  olan  öhdəliklərindən  daha  uzundur,  və 
bankda kreditin qiyməti, bir qayda olaraq, ən yüksəkdir. 
stiqrazlar – təsbit edilmiş gəlirə malik olan uzunmüddətli 
maliyyə  kredit  öhdəlikləridir.    stiqrazların  üstünlükləri  ondan 
ibarətdir  ki,  onlar,  firma  üçün  ən  ucuz  xarici  maliyyələşmə 
növüdür, belə ki, borc ödəmələri, qismən, vergi tutulan gəlirdən 
çıxılırlar  (kreditə  görə  ödəmələrə  analoji  olaraq).  stiqrazlar 
üzrə  tələb  edilən  gəlir  normasından  onların  sahibləri  üçün  çox 
aşağı  səviyyədə  olur.  Gəlirin  aşağı  olması  istiqraz  sahibləri 
üçün ən az risksiz səviyyəsi  ilə kompensasiya olunur.  
Bu maliyyələşmə növünün çatışmazlıqları ondan ibarətdir 
ki,  istiqrazları  buraxan  firma  özünü  çox  böyük  riskə  məruz 
qoyur,  və  bu  da  onu  müflisliyə  gətirib  çıxara  bilər,  belə  ki, 
səhmərdən  fərqli  olaraq,  istiqrazlar  üzrə  faizlər,  emitent  – 
müəssisənin 
maliyyə 
vəziyyətindən 
asılı 
olmayaraq, 
ödənilməlidirlər. 
Adi  istiqrazlar  -  əksər  firmalar  üçün  ilkin  vəsait 
mənbəyidir.  Səhmdarlar,  adətən,  yeni  biznesə  başlayanda,  ona 
Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 
 
84
öz  vəsaitlərini  daxil  edirlər.  Beləliklə,  adi  səhmlər  firmanın 
bütün  mülkiyyətini  təşkil  edirlər  və  firmanın  səhmdarlar 
qarşısında  ömürlük  öhdəlikləridir.  Onların  emitent  üçün 
öhdəlikləri aşağıdakılardan ibarətdir: 
1) divident ödənişi vacib deyil. 
2) dəqiq təyin edilmiş ödəniş müddəti yoxdur. 
3)  əlverişli  şəraitdə  səhmlərin  kursu  (dərəcəsi)  artır,  və 
deməli, firmanın mülkiyyətinin də dəyəri artır. 
mtiyazlı  (üstünlüyə  malik  olan)  səhmlər  adi  səhmlər 
(onların  da  ödəmə  müddəti  yoxdur)  və  kredit  vəsaitləri  ilə 
(mütləq illik ödəmələri nəzərdə tutur) oxşarlıqları var. Onların 
emitent üçün üstünlükləri aşağıdakılardır: 
1) divident ödəmələrinin vaxtı uzadıla bilər. 
2) bu növ səhm sahiblərinin firmanın siyasətinə təsir etmə 
imkanları yoxdur (onların səsvermə hüququ yoxdur). 
3) imtiyazlı səhmlər – firmanın ən risksiz öhdəliklərindən 
biridir. 
Emitent  üçün  səhm  buraxılışının  çatışmazlıqları 
aşağıdakılardır: 
1) səhmlərin hərəkətinə nəzarət etmək çətindir. 
2)  emissiya  və  səhmlər  yerləşdirilməsi  ilə  əlaqəli 
xərclərin dəyəri yüksəkdir. 
3)  bu,  kredit  maliyyələşməsindən  daha  bahalı  kapital 
mənbəyidir,  belə  ki,  səhdarlar,  bank  depozitinə  vəsaitlərini 
yerləşdirdikdə,  əldə  edəcəkləri  gəlirdən  daha  çox  gəlir  tələb 
edirlər.  Eləcə  də,  dividend  ödənişləri  məbləği  vergi  tutma 
bazasından çıxarılmır. 
4.   nvestisiya fəaliyyətinin maliyyələşmə metodları. 
nvestisiya fəaliyyətinin uzunmüddətli maliyyələşməsinin 
aşağıdakı  əsas  metodları  məlumdur:  özünümaliyyələşdirmə, 
səhmləşdirilmə, 
kredit 
maliyyələşməsi, 
lizinq, 
qarışıq 
maliyyələşdirmə.  Təcrübədə,  adları  çəkilən  metodların  üstün 
istifadə sahələri formalaşmışdır. 

---