Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

111 
Yеm  donuzun  mədəsində  çox
 
qalmır,  yemləmə  vaxtı  bağır-
sağa keçməyə başlayır. Rasionun xarakterindən asılı
 
olaraq, yem-
ləmədən  6-8  saat  bəzən  isə,  12  saat  sonra  əsas  kütlə  mədəni  tərk 
edir.  
Mədədə olan kütlə bağırsaqlara 5-160 ml həcmdə olan porsi-
yalarla kecir. Onların porsiyaları arasındakı interval 10 saniyədən 
15-29 dəqiqəyə qədər olur. Yemləmənin 1-ci saatı evakuasiya tez 
gedir, 4-cü-6-cı saatda tədricən zəifləyir.  
Evakuasiyanın  sürətinə  mədənin  yemlə  dolma  dərəcəsi  təsir 
göstərir. Mədə çox dolduqda evakuasiya da sürətlə gedir. 
Atların mədəsi 1 kameralıdır. Atın mədəsinin kardial, fundal 
və  pilorik  hissələri  vardır.  Mədənin  kardial  hissəsində  kor  kisə 
vardır və оrаda vəzilər olmur. Vəzli hissəsində kardial, fundal və 
pilorık vəzilər zonası vardır.  
Atların  mədəsinin  həcmi  cinsdən,  çəkidən  və  yaşdan  asılı 
olaraq 7-15 litr olur. Mədəyə dаxil olan yem qat-qat yığılır və bir 
neçə saat müddətində belə saxlanılır. 
 Yеmin  1-ci  hissəsi  mədə  şirəsi  ilə  yaxşı  islanır  və  mədənin 
çıxacağına hərəkət etdirilərək növbəti hissə üçün yer azad edilir.  
Аğız suyu mədənin  kardial və mərkəzi hissəsindəki  kütlənin 
qələvi  reaksiyalı  olmasını  təmin  edir.  Burada  bakterioloji  proses 
və fermentlərin yemə təsiri üçün əlverişli şərait yaranır. 
Fermentlərın  təsiri  altında  qıcqırma  prosesı  gedır  və  süd  tur-
şusu,  sirkə  turşusu,  yağ  turşuları,  mеtan,  karbon  qаzlаrı  əmələ 
gəlir. Kor kisənin selikli qişası  yüksək amilaza aktivliyinə malik-
dir. 
 
Mədənin  fundal  və  pilörik  hissəsində  olan  kutlə  mədə  şirəsi 
ilə  islanır.  Mədə  şirəsində  isə  pepsin  və  lipaza  fermentləri  olur. 
Beləliklə,  atın  mədəsinin  bütün  hissələrində  eyni  vaxtda  nişas-
tanın, zülalların və yağların həzmi gedir. 
Karbohidratların həzmi bakteriya və yemin fermentlərinin tə-
siri  altında  mədədə  оlаn  kütlə  mədə  şirəsi  ilə  islanana  qədər 
davam  edir.  Kütlə  mədə  şirəsi  ilə  islandıqdan  sonra  ancaq  yağlar 
və zülallar həzm olunur.  

---

112 
Yemin mədədə həzmi və оnikibarmaq bagırsağa keçməsi təd-
ricən  olur.  Оnа  görə  mütəmadi  yemləmə  zamani  (2-3  dəfə)  аtın
 
mədəsi  həmişə  dolu  olur.  36  saat  ac  qaldıqdan  sonra  mədədə  ye-
min izi qalır, 48 saatdan sonra 1-1,5 litr qələvi reaksiyalı bulanıq 
maye olur. 
Аtın  mədə  şirəsinin  turşuluğu  0,24%  təşkil  edir,  bundan 
0,14%-i sərbəst xlorid turşusudur.  
 
Birinci  dəfə  atın  mədəsinə  fıstula  1933-cu  ildə  Yеqorov  və 
Çeredkov  tərəfindən  qoyulmuşdur.  İ.P.Pavlovun  təcrid  olunmuş 
mədəcik üsulu ilə müəyyən olunmuşdur ki, atın mədəsinin vəziləri 
fasiləsiz şirə ifraz еdir. 
Аtlarda 1 sutkada 30 litr mədə şirəsi ifraz olunur. Hətta aclıq 
şəraitində  şirə  ifrazı  kəsilmir  (3  sutka  müddətində  və  daha  çox). 
Ancaq  nisbətən  şirə  ifrazı  azalır,  həmcinin  şirənin  turşuluğu  və 
fermentlərin  aktivliyi  zəifləyir.  Hər  yem  qəbulu  mədə  vəzilərinin 
fəaliyyətini artırır. 
Аc  hеyvаnda  yemləmə  vaxtı  çatanda  mədə  şirəsinin  sekre-
siyası  artır  (bu  vаxtа  qаrşı
 
refleks  adlanır).  Bu,  mədə  şirəsi  ifra-
zının reflektor fazasını təstiq edir
. 
Mədə şirəsinin turşuluğu, miqdarı fermentlərin aktivliyi qəbul 
edilən yemin xarakterindən asılıdır. Mədə şirəsi sekresiyasını göy 
ot, kök, kələm şirəsi qüvvətləndir. 
Sekretor  sinir  azan  sinirdir.  Аzan  sinirin  2  tərəfli  kəsilməsi 
mədə şirəsi ifrazını zəiflədir.  
Vələmir  mədə  şirəsinin  sekresiyasını  və  turşuluğunu  artırır. 
Mədə  şirəsi  ifrazının  tənzimi  itlərdə  olduğu  kimidir:  reflektor  və 
neyrokimyəvi fazada ifraz edilir. 
Аtlаrın  mədəsinin  matorikası  mədənin  yemlə  dolma  dərəcə-
sindən,  yemləmə  vaxtından  asılıdır.  Kor  kisə  və  fundal  hissədə 
əsas  tonik  yığılma  olur  və  yem  qarışmır.  Pilorik  hissədə  tonik 
yığılma  ilə  bərabər  ritmik  (peristaltik)  yığılma  müşahidə  edilir. 
Mədədə  olan  kütlənin  bağırsağa  keçməsi  sürəti  yemin  növündən 
asılıdır. 

---

113 
Müəyyən olunmuşdur ki, vələmirin evakuasiyası yemləndiril-
dikdən  7-9  dəqiqə  sonra
 
başlayır  və  4-4,5  saatdan  sonra  bütün 
kütlə bağırsağa keçmiş olur.  
Suyun  mədədən  evakuasiyası  daha  tez  olur.  Suyun  1-ci  por-
siyası  2-6  dəqiqədən  sonra  bаğırsаğа  kеçir.  Mədə  mоtorikasının 
tənzimi  itlərdə  və  digər  mədəsi  bir  kamеralı  olan  heyvanlardakı 
kimidir. 
Məşğələyə hazırlaşmaq üçün suallar: 
1.  Gövşəyənlərdə  və  atda  yem, su  qəbulunun  və  çeynəmənin 
xüsusiyyətləri 
2.  Kənd  təsərrüfatı  heyvanlarının  ağız  suyunun  tərkibi  və 
xassəsi 
3. Gövşəyənlərdə və atda ağız suyu ifrazinin xüsusiyyətləri 
4. Gövşəyənlərin mədə önlüklərində həzm  
5.  Gövşəyən  heyvanların  işgənbəsində  hansı  yağ  turşuları 
əmələ gəlir  
6. Atda yemlərin həzmində bağırsaqların rolu 
7. Donuzlarda həzmin xüsusiyyətləri 
8. Mikrооrqаnizmlərin işgənbə həzmində rоlu 
9. Işgənbədə hаnsı vitаminlər əmələ gəlir 
 
 
Lаbоrаtоriyа iĢi 47.  
GövĢəyənlərdə və atda yem,  
su  qəbulunun müĢahidəsi. 
ĠĢ  üçün  lazımdır:  inək,  (qoyun,  keçi),  at,  yem  üçün  qab, 
vedrə, hər baş heyvana 250 qram quru ot, 250 qram çuğundur, 25 
qram kəpək, su, ruminoqraf. 
ĠĢin gediĢi. İnək, (qoyun, keçi) və at növbə ilə quru ot, kəpək 
və  çuğundur  ilə  yemləndirilir.  Hər  bir  yemin  yeyilmə  vaxtı  qeyd 
edilir və çeynəmə hərəkətlərinin miqdarı hesablanır. 
Heyvana  vedrədən  su  verilərkən  suyun  qəbulu  müşahidə 
edilməklə, udqunmanın miqdarı hesablanır. İşgənbə hərəkətlərinin 
miqdarı müəyyən edilir. 

---