Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
77 yaraq, bu sahənin ilkin inkişafı Avropa regionunda başlamış, sonrakı inkişaf mərhələsində dünyanın bir çox ölkələrində surətlə inkişaf tapmışdır. Hazırda dünya iqtisadiyyatının dayanıqlı inkişafında prioritet sahələrdəndir. Kimya sənayesi ETT-nin nailiyyətləri sayəsin- də təbiətdə mövcud olan əsas resurslar, neft, təbii qaz, kokslaşan kömür, yod, brom, mineral duzlar və s. xammal şəklində istehsal dövriyyəsinə cəlb olun- maqla bir çox istiqamətlərdə kimya sənaye məhsul- ları istehsalına zəmin yaradır. Dünya iqtisadiyyatının davamlı inkişafında kimya sənayesi, xüsusilə neft- kimya sənayesi strateji cəhətdən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Kimya sənayesinin əsas məhsulları mine- ral gübrələr, plastik kütlələr, kimyəvi liflər, sintetik kauçuk, müxtəlif turşular, yağlar və s. hesab olunur. Qeyd olunmalıdır ki, dünyada ildə 200 milyon ton mineral gübrələr, 100 mln. tondan artıq plastmas materiallar, 20 milyon ton kimyəvi liflər, 10 mln. tondan artıq sintetik kauçuk istehsal olunur. Mineral gübrələrin istehsalçıları ABŞ, Çin, Kanada, Rusiya, Hindistan, Fransa, Almaniya, İndoneziya, Ukrayna və Belarus hesab olunur (şəkil 5). 78 Şəkil 5. Ölkələr üzrə kimyəvi liflərin istehsalı. Eyni zamanda Azərbaycan kimya sənayesi üçün zəngin xammal ehtiyatına malikdir. Plastmas istehsalını regional baxımından izah etdikdə birinci yerdə xarici Avropa - 40 mln. ton, Şimali Amerika regionu -30 mln. ton, Asiya - 18mln. ton, MDB ölkələri - 5 mln. ton, Latın Amerikası - 4 mln. ton plastmas istehsal edir. Kimyəvi liflərin əsas isteh- salçılarını yuxarıdakı sxemdən aydın görmək olar. (şəkil 8). Kimya sənayesi üçün lazım olan xammal təbi- ətin bütün sferalarında litosferdə, atmosferdə, hidro- Dünya üzrə kimyəvi liflərin əsas istehsalçıları ABŞ Koreya Almaniya İtaliya Böyük Britaniya Rusiya Hindistan Tayvan Çin Yaponiya 79 sferdə, biosferdə mövcuddur. Elm və texnikanın müasir nailiyyətlərindən istifadə olunmaqla həmin sferalarda olan resursların istehsal dövriyyəsinə cəlb olunması üçün əlverişli şərait yaranır. Həmin resurs- ların istifadəsi nəticəsində kimyanın yeni sənaye sahələri: mineral xammal hasil edən mədən kimyası - duzlar, turşular; mineral gübrələr istehsal edən əsas kimya; karbohidrogen istehsalını həyata keçirən üzvü sintez kimyası; plastik kütlələr, kimyəvi liflər isteh- sal edən polimer kimyası; avtomobil şinləri, polieti- len pliyonkalar istehsalını hazırlayan emal kimya- sından ibarətdir. Son illərdə kimya sənaye sahələri öz inkişafına görə bir çox sahələri: mədən kimyası, üzvü sintez kimyası, polimer kimyası, emal kimya səna- yesini özündə birləşdirir ( şəkil 6). Şəkil 6. Kimya sənayesinin struktur tərkibi. Kimya sənayesinin sahəvi quruluşu Əsas kimya Emal kimyası Polimer kimyası Üzvü sintez kimyası Mədən kimyası 80 Həmin təbii ehtiyyatların istehsal dövriyyəsinə cəlb olunması Respublikada kimya sənayesinin yük- sək səviyyədə inkişafına zəmin yaratmışdır. Yu- xarıda qeyd olunan sahələrin inkişafı təbiətdən alınan xammalların kimyəvi texnoloji üsüllarla alınması nəticəsində mümkün olur. İstər metallurgiya istərsədə onunla paralel inki- şaf edən kimya sənayesi üçün təbiətdə kifayət qədər xammal ehtiyatları mövcuddur. Həmin ehtiyatlardan səmərəli istifadə olunması dünya iqtisadiyyatına töhvələr verməklə, hər iki sahənin davamlı inkişafına şərait yaradan amillər kimi qiymətləndirilir. 2.4. Azərbaycanın torpaq resursları, onlardan səmərəli istifadə edilməsi və mühafizəsi. Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı təbiətlə cə- miyyətin qarşılqlı təsirinin ümumi qanuna uyğunluq- larını və təbiətdən istifadənin iqtisadi səmərəliliyini öyrənir. Müasir dövrdə cəmiyyətlə təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin inkişafı mərhələsində qarşıya çoxsaylı ekoloji problemlər çıxır. Bunun üçün Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı elmi təbiətdən səmərəli istifadənin əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirib, ekoloji tarazlığın saxlanması yollarını müəyyən edir. 81 Təbii ehtiyatlar – insanların maddi və mənəvi tələbatlarını ödəmək məqsədilə cəmiyyət tərəfindən istifadə edilən və ya istifadə ediməsi mümkün olan təbiətin bir hissəsidir. Təbii ehtiyatların ən mühüm növləri; minerallar, torpaq, su ehtiyatları flora və fauna, atmosfer havası və günəş enerjisidir. Ölkənin təbii ehtiyatları onun milli sərvətinin mühüm tərkib hissəsidir. Təbii ehtiyatların potensia- lının saxlanması, mühafizəsi və bərpası təbiəti mühafizənin mühüm vəzifələrindən biridir. Torpaq xarici mühitin mühüm amillərindən biri olmaqla təbiətin başlıca nemətidir. Torpaq maddi nemətlər istehsalının əsası və xalqın tükənməz sər- vətidir. Torpaq - insanın həyat vasitəsidir, ona görə də torpaqdan səmərəli istifadə etmənin ümumdövlət, ümumbəşər əhəmiyyəti var. Planetimizin 510 mln km 2 sahəsi vardır. Bunun 149 mln km 2 quru, 361 mln km 2 isə sudur. Torpaq kənd təsərrüfatı istehsalatında başlıca istehsal vasitəsidir. Kənd təsərrüfatı məhsulları və onun xammalından hazırlanmış sənaye məhsulları xalq istehlakının ¾ hissəsini təşkil edir. Ölkəmizdə əhalini ərzaq məhsulları ilə, sənayeni isə kənd təsər- rüfatı xammalı ilə təchiz etmək dövlətin aqrar siyasə- tinin əsasıdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|