Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
230 dən aparıcı mütəxəssis və alimlərlə birlikdə həyata keçirilir. Layihəqabağı və layihə sənədlərinin razılaş- dırılması və onların ekoloji ekspertizaya təqdimatı 1 sıra mərhələdən keçir. İlk dəfə sifarişçi(investor) müvafiq əsaslandırmalarla öz mahiyyəti haqqında bəyanət (deklorasiya) hazırlayır. Sonra respublika və ya yerli icra hakimiyyəti orqanları ilkin olaraq təsərrüfat fəaliyyətinin aparılmasına razılıq verir. Daha sonra layihəçi obyektin yerləşdiriləcəyi ərazi haqqında tex- niki-iqtisadi əsaslandırma aparır. Təbiətdən istifadədə idarə etmənin ən əsas vasitələrindən biri, konkret və ətraflı analizə əsaslanan, müəssisədə ekoloji tələblərə riayət edilməsinin qiymətləndirilməsinə əsaslanan ekoloji auditdir. Ekoloji audit elə idxaletmə vasitəsidir ki, öz tərkibinə ardıcıl, sənədli təsdiqlənmiş, dövri və cari olaraq təbiətdən istifadənin idarəedilmə sisteminə və istehsalat prosesinin ekoloji tələblərə müvafıq olmasına qiymət vermə məsələlərini daxil edir. Ekoloji audit bir neçə mərhələdə aparılır: 1. Audit üçün obyekt seçilir, qrafik tutulur, ko- manda seçilir, maliyyə planı hazırlanır və s. 2. İlkin məlumatların toplanmasına və qiymətlən- dirilməsinə həsr edilir. Həm də fırmanın heyəti ilə iş aparılır və daxili sənədlərlə tanış olurlar. 231 3. Auditin nəticələrinə əsasən hazırlanmış hesa- batı, həmçinin aşkar edilmiş nöqsanların ara- dan qaldırılması üzrə tövsiyyələri və təklifləri özündə birləşdirir. Ekoloji auditin digər audit növlərindən fərqi ondadır ki, onun aparılması üçün müəssisələrin təbiə- ti mühafizə fəaliyyəti barədə böyük həcmli konkret informasiyanın toplanması, təhlili və sənədləşdiril- məsi tələb olunur. Proqnozlaşdırma təbii ehtiyatlar potensialına və təbii ehtiyata tələbatın dəyişməsi barədə əvvəlcə- dən görmə və xəbər vermə deməkdir. Təbiətdən istifadənin proqnozlaşdırılmasına təbii sistemlərin özünü necə aparmasına dair mülahizələr yürütmək üçün hərəkətlərin cəmi (toplusu) kimi baxmaq olar. Planqabağı təhlil planlaşdırma sənədləri siste- minə daxildir. Buraya ərazi təbiəti mühafizə kom- pleks sxemləri, elmi texniki tərəqqiyə dair kompleks proqramlar, məhsuldar qüvvələrin inkişafı və yerləş- dirilməsinin baş sxemləri ərazi-sənaye kompleksi sxemləri və layihələri, şəhərlərin baş planları və s. daxildir. Hər bir müəssisə Ətraf Mühitin Məhsullarının Keyfiyyət Standartlarının tələblərinə uyğun olaraq ekoloji proqramlar əsasında təbiəti mühafizə tədbir- ləri planı işləyib hazırlamalıdır.Yəni təbiətdən isti- fadə müqavilə əsasında təbiətdən istifadə edənlə icra hakimiyyəti orqanı arasında həyata keçirilməlidir. 232 4.2. Təbiətdən səmərəli istifadənin iqtisadi mexanizmləri. Təbiəti mühafizə və yeni təbii ehtiyatların xərcləri müqabilində böyük nəticələr əldə etmək olar. Yaxud da təbü sərvətlərin istehsalına çəkilən xərcləri azaltmaqla dəyişməz nəticələrə nail olmaq olar. Keçmiş SSRİ respublikalarında təbiətdən istifadənin effektliyi aşağı idi. Rusiyada kağız məhsulu və kar- ton istehsalı vahidinə müasir texnologiyalar tələb etdiyindən 5-6 dəfə çox meşə qırmaq lazım gəlirdi. Məhsul vahidinə Rusiyada Yaponiya və AFR-ə nis- bətən 3 dəfə çox, ABŞ-a nisbətən isə 2 dəfə çox enerji sərf olunurdu. Başqa sözlə desək istehsalat həddindən artıq təbii ehtiyatlar tutumuna malik idi. Sərt iqlim şəraitinə görə Rusiyada xərclər çox ola bilər, lakin həmin xərcləri xeyli azaltmaq olar. Digər respublikalarda da artıq vəsaitlərin sərfinə bəraət qazandırmaq olmaz. Təbiətdən istifadənin iqtisadi səmərəsinin qiy- mətləndirilməsi zəruridir. Buraya aşağıdakılar aiddir: - artıq əldə edilmiş nəticələri qiymətləndir- mək; - təbiətdən istifadə variantını daha məqsədə uyğun seçmək və təbiəti mühafizə üzrə ayrı-ayrı tədbirlərin hazırlanması; - optimal ekoloji-iqtisadi effektlərə nail olmaq üçün zəruri olan xərcləri həll etmək. 233 İqtisadiyyatda həmişə resurs azlığından ən yaxşı variant seçmək üçün imkanlar müəyyən edil- məlidir. Bunun üçün xüsusi meyarlar, ölçü vahidləri olmalıdır. Layihəni o vaxt həyata keçirtmək lazımdır ki, o səmərəli olsun. Bunun üçün ekoloji rifahları (ehtiyatları) qiymətləndirmək gərəkdir. Əslində, bu çox mürəkkəbdir, bəzən isə mümkün deyildir. Məsə- lən, qəşəng landşaftı məhv edib onun yerində nə isə tikmək təkcə yerli əhaliyə, yerli dövlətə yox, bütün bəşəriyyətə qarşı təxribatdır. İqtisadiyyatda seçim mexanizmi kimi xərclərin və qaydaların (nəticələrin), yaxud səmərənin müqa- yisə edilməsi ortaya çıxır. Bu yanaşma «xərclər və faydalar» analizi adını almışdır. Normal iqtisadi səmərə potensial faydanın (V) xərclər üzərində (S) üstünlüyüdür: Müasir iqtisadi planlaşdırmada tətbiq edilən yanaşma təbii ehtiyatların tükənməsinə səbəb olur. Adətən gələcək faydanın ölçülərinin azalması baş verir. İndiki iqtisadi fəaliyyət nəsillərin təbii ehtiyat- lara olan tələbatını gələcək nəsillərin hesabına ödə- yir. İnvestisiyaların effektivliyinin təyini və ətraf mühit: mühafizədə xeyirli variant seçmək üçün mümkün olan yanaşmalardan (üsullardan) biri «gəti- rilmiş xərclər» üsuludur. Bu metodda effektin, fayda- nın, ziyanın və s. layihədə həyata keçirilməsində Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|