Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
193 Texnoloji innovasiyaların və məhsuldarlığın templərinin azalması, torpağın eroziyası, ətraf mühi- tin deqradasiyası, sahələrin çirklənməsi və s. üzündən modelin müəllifləri fərz edilən tenden- siyanın dəyişməyəcəyi fikrini irəli sürürlər. Bu neomaltus modelinin müəlliflərinin gəldikləri əsas nəticə belədir: dünya istehsalı artan əhalinin tələbat- larını ödəyə bilmir. Hökumət ailələrin planlaşdırıl- ması və doğum üzərində nəzarətə böyük əhəmiyyət verməlidir, ərzaq təhlükəsizliyinin təmini problemi isə hökumət üçün hərbi təhlükələrə nisbətən daha prioritet olacaqdır. FAO-nun modeli (1995) əsasında belə bir hipoteza dayanır ki, 1995-2013-cü illərdə dünya ərzaq məhsulları istehsalının orta illik artım tempi 1,8 % təşkil edəcək ki, bu da artım templərinin azalmasında uzunmüddətli tendensiyaya zəmin yara- dacaqdır. Müxtəlif modellərdə ödəmə qabiliyyətli tələbin təmin edilməsi üçün zəruri olan buğda təkli- finin qlobal defısitini 160 mln. tondan 700 mln. tonadək qiymətləndirirlər. 1990-2010-cu illərdə əha- linin 809 mln.-dan 730 mln.-dək azalması zəminində yoxsulluğun və aclığın Asiya ölkələrindən Afrikanın Saxaradan cənub ölkələrinə doğru istiqamətlənməsi prosesi baş verəcəkdir.Yüksək, yaxud aşağı potensiallı ölkələrdə kənd təsərrüfatı, meşəçilik, balıqçılıq, ərzaq məhsulları istehsalının inkişaf təcrübəsi və dayanıqlı siyasətin izlənməsi, başqa sözlə, hər bir ölkənin milli aqroiqtisadi potensialından və resurslarından maksimal istifadə 194 olunması və onların mobilləşdirilməsi, hansı ki, son nəticədə ümumi dünya ərzaq resurslarının yaxşı- laşmasına gətirib çıxarır. Elə bir şəraitin yaradılması nəzərdə tutulmalıdır ki, ərzaq, kənd təsərrüfatı və ümumticarət siyasəti bütün yollarla ərzaq təhlükəsizliyinin yaradılmasına səbəb olsun. 1) müxtəlif gəlir səviyyəli əhali qrupları üzrə onların differensiyasiyasını nəzərə almaqla əsas qida məhsulları istehlakının dinamika və səviyyəsi; 2) ölkənin ərzaq məhsulları ilə özünütəminetmə səviyyəsi. 3) İqdisadi fəallığın, istehsalın, investisiya həcminin azalması səviyyəsinin yol verilən həddi. Bu səviyyədən aşağı olan hallarda aşağıdakılar qeyri-mümkün olur: müstəqil iqtisadi inkişaf; ictimai dayağın demokratik əsaslarının saxla- nılması; elmi-texniki, innovasiya və ixtisaslı-təhsil potensialının qorunması; 4) əhalinin böyük kütləsinin həyat keyfiyyəti səviyyəsinin azalmasının yol verilən həddi, hansı ki, bu hədd sərhədlərindən kənar hallar- da tənzimlənə bilməyən sosial konfliktlərin yaranması təhlükəsi meydana çıxır; 5) təbii potensialın yenidən bərpası və qorunub saxlanması üzrə xərclərin azalması səviyyə- sinin yol verilən həddi. Hansı ki, bu hədd 195 sərhədlərindən kənar hallarda ətraf mühitin məhvi, iqtisadiyyatın vacib sahələrində isteh- sal proseslərinin bərpası üçün zəruri resurs mənbələrinin itkisi baş verə bilər. Sözsüz ki, bu amillərin məzmunu makrosəviy- yədə çıxış edir və odur ki, ərzaq təminatı sisteminin inkişafı üçün bazis rolunu oynayır. Hər bir ölkənin özünəməxsus milli, demo- qrafik və təbii-iqtisadi xüsusiyyətləri mövcuddur ki, onlar ölkənin ərzaq təhlükəsizliyi siyasəti sahəsində qəbul edilən qərarlara öz təsirini göstərir. Burada bir sıra faktorların (hansı ki, müxtəlif ölkələr üçün öz normativ səviyyəsi olacaq) - son nəticədə sosial xarakterli təhlükələri müəyyən edən faktorların son həddini nəzərə almaq lazım gəlir. Dünyada ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edil- məsinin bir neçə strategiyası formalaşmışdır: idxal- yönümlü, ixracyönümlü və təbii-iqlim, sosial-iqti- sadi, resurs şəraitindəki fərqlərlə şərtlənən özünütəminetməyə əsaslanan strategiya. İdxal yönümlü strategiyada (Yaponiya) ərzaq təhlükəsizliyinin dayanıqlığının təmin edilməsi ərzaq məhsullarının daxil olma mənbələrinin differensiya- siyası köməyilə mümkündür. İxracyönümlü strate- giya (ABŞ, Avropa İttifaqı ölkələri) kənd təsərrüfatı istehsalçılarının gəlirlərinin sabit saxlanılması məq- sədilə, idxalatçı ölkələrin hesabına ərzaq məhsulla- rının satışının genişləndirilməsinə doğru istiqamət- lənmişdir. Ölkənin ərzaqla özünütəminetmə strate- 196 giyası qloballaşma proseslərinin güclənməsi və beynəlxalq ticarətin rolunun artması şəraitində xalis şəkildə çox az müddətə mövcud ola bilər, bu strate- giyanın birinci və ikinci strategiyalara keçməsi mümkündür. İEOÖ-lər üçün adambaşına ərzaq məhsulları istehsalının aşağı səviyyəsi və kənd təsərrüfatından asılılığının yüksək səviyyəsi xarakterikdir. İEÖ-lərin dövlət proqramlarının köməyilə daxili istehsal və istehlak bazarını dünya bazarının təsirindən təcrid etmə siyasəti ərzaq məhsullarının dünya qiymətlə- rinin aşağı düşməsinə və bazarın qeyri-dayanıqlığına səbəb olmuşdur. Bu da öz növbəsində İEOÖ-lərə güclü təsir göstərir. Ərzaq məhsullarının çatışmazlığının yüksək səviyyəsi şəraitində, idxalın həcmində illik dəyişik- liklərin cüzi miqdarı belə, idxalının əsasını (40%) taxıl təşkil edən ölkələrin ərzaq təhlükəsizliyinin vəziyyəti üçün böyük nəticələrə gətirib çıxara bilər. Baxmayaraq ki, 1990-cı illərin ortalarında ərzaq yar- dımının ümumi idxalda xüsusi çəkisi 1/10-ə qədər azalmışdır, o, hələ də taxıl idxalının əsas mənbəyi hesab olunur. 1980-1995-ci illərdə daha zəif inkişaf etmiş ölkələrin ümumi idxalı təqribən 50% (3.9 mlrd.-dan 6.0 mlrd.-a qədər), xalis idxalçı ölkələrdə isə 40% (8.5 mlrd.-dan 12.0 mlrd.-a qədər) artmışdır. Üçüncü dünya ölkələrində ac əhalinin sayının azaldılması məqsədilə bazar mexanizminin tətbiqilə sabit islahatlar həyata keçirilmişdir. Belə ki, sahib- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|