Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
197 karlıq fəaliyyətinin müasir tələblərə cavab verən effektiv forma və texnologiyalarının inkişafı olma- dan əhali məşğulluğunun tələb olunan səviyyəsinin təmini və onların minimum ehtiyaclarının ödənilməsi mümkün deyildir. İEÖ-lərin həyata keçirilən isla- hatlara müdaxiləsi xarici monopolistlərin fəaliyyəti üçün əlverişli investisiya mühitinin yaradılması, ye- nidənqurma proseslərinin aparılmasında beynəlxalq təşkilatlar və İEÖ-lərin maliyyə yardımının göstə- rilməsi məqsədilə edilir və bununla donor - qəbul edən münasibətləri tormozlanır və təqdim edilən yar- dımlar ölkənin daxili iqtisadi siyasətindən asılı vəziy- yətə düşür. 3.3. Ərzaq resurslarının iqtisadi təhlükə- sizliyi, ərzaq təminatı və milli təhlükə- sizlik siyasəti. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əhalinin sağlam- lığının qorunması, maddi nemətlər istehsalına olan tələbatın ödənilməsində təbiətdən istifadə və onun iqtisadi əsaslarının müəyyən olunması iqtisadi cəhət- dən xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Təbiətdə mövcud olan istehlak xarakterli resurslar olduqca zəngindir. Alimlərin hesablamalarına görə dünya okeanı və dənizlərində, həmçinin yer səthi üzərində olan təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə olunarsa, yer kürəsi əhalisini indikinə nisbətən iki-üç dəfə artsa belə 198 ərzaq məhsulları ilə təmin etmək mümkündür. Təbiətdə maddi xarakter daşıyan resurslar cəmiyyət tərəfindən istifadəsinə görə bir-birindən fərqlənir. 1.İstehsal dövriyyəsinə cəlb olunmadan bir başa əhalinin istehsalına yönəldilən təbii resurslar. Bu cür resurslara su, hava, günəş enerjisi əsasən daxil edilir. Qeyd olunan bu resurslar həyat üçün bilavasitə lazım olan resurslardır. 2.Bunlara meşədə olan yabanı bitkilər və istehlak üçün lazım olan ev heyvanları daxildir . . 3.Bu qrupa daxil olan resurslara isə insanın bilavasitə əməyi fəaliyyətində təbiətdən istifadə olunmaqla əldə olunan məhsullar daxildir. Bu cür təbii resurslara mədəni bitkiçiliyin və heyvandarlığın inkişafı nəticəsində yaranan məh- sullar daxil edilir. Hər iki sahənin inkişafı zaman-zaman məhsuldar qüvvələrin inkişafı və istehsal vasitələrinin təkmilləşdirilməsi yolu ilə baş verir. Torpaq-su ehtiyatlarından istifadə çoxsahəli kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal etməklə təbiət- məhsul zəncirinin tamamlanmasına imkan verir. İstifadə olunan təbii resurslara nisbətdə "təbiətdən kənar" təkrar emal, emal və infrasturktur sahələrində əmək istehsal vasitələri sərfi nisbətən elastik xarakter daşı- yır. Bu sahələrin inkişafı təbii resursların xarak- terindən, istehsal olunan məhsullardan məqsədyönlü şəkildə istifadə etməklə təkrar emal nəticəsində yol verilən itkilərin aradan qaldırılması ilə nəticələnir. 199 "Təbiət-cəmiyyət-istehsal" davamlı inkişafın stimulu olub, bütün tarixi dövrlərdə infrastruktur sahələrin inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirir. I. Birbaşa təbiətdə istehlak olunan təbii resurslar: Meşələrdə olan yabanı meyvə-giləmeyvələr; Yabanı qida xarakterli tərəvəz məhsulları; Ovçuluqla əldə olunan heyvan və quş əti; Çaylardan və göllərdən tutulan balıq; II. İnsanın təsərrüfat fəaliyyətində istifadə olunan məhsullar. -Torpağın əkilməsi və suvarılması nəticəsində istehsal olunan məhsullar; Dünya okeanlarından sənaye üsulu ilə bitki və heyvan növlərindən istehsal olunan məhsullar; Müxtəlif bitkiçilik növlərindən sənaye üsulu ilə alınan məhsullar; Meyvə və giləmeyvə, üzüm məhsullarından sənaye üsulu ilə istehsal olunan məhsullar; Texniki bitkiçilikdən sənaye üsulu ilə istehsal olunan məhsullar; Subtropik bitkiçilikdən sənaye üsulu ilə istehsal olunan sənaye məhsulları; Heyvandarlığın inkişafından sənaye üsulu ilə istehsal olunan ət, süd və digər məhsullar; Quşçuluğun inkişafından istehsal olunan quş əti, yumurta və s; Arıçılığın inkişafından istehsal olunan ərzaq yönümlü məhsullar. 200 İstifadə olunan təbii resurslarla müqayisədə təkrar emal, emal və infrastruktur sahələrində əmək və istehsal vasitələri sərfi yumşaq (elastik) xarakterə malikdir. Bu sahənin inkişafı hər hansı bir təbii re- surs və ya onun əsasında yaradılan məhsullardan da- ha dolğun istifadə olunmağa, onları kompleks şəkildə emal etməyə və son nəticədə məhsul istehsalında yol verilən itkiləri aradan qaldırmağa yönəldir. Yuxarıda qeyd olunan birinci qrup təbii sərvət- lərin istehsalçıları sadə alətlər istehsal olunan dövrə təsadüf edir və ərzaq təhlükəsizliyini nəzərə almadan məhsullar istehsalı həyata keçirilir. Bu dövr ekoloji baxımdan təmiz məhsullar dövrü sayılır, yəni təbiət- də çirklənmə prosesi getmədən maddi nemətlər isteh- salı həyata keçirilir. İnsanın təsərrüfat fəaliyyətində təbii sərvətlərdən istifadə dövrü məhsuldar qüvvə- lərin inkişaf etdiyi cəmiyyətləri əhatə edir. Yəni insa- nın təbiətə təsir dairəsi daha da intensivləşir, cəmiy- yətin ərzaq məhsullarına dair tələbatını təmin etmək məqsədi ilə məhsullar bolluğu yaranan dövr kimi qiymətləndirilir. Bu növ məhsuldar qüvvələrin inki- şafı və istehsal vasitələrinin təkmilləşdirilməsi təbiət- dən istifadə də ziddiyyətləri daha da kəskinləşdirir. Lakin ayrı-ayrı ölkələrdə təbiətdən istifadə sahəsində müəyyən resursların istifadəsinə qoyulan məhdudiyyətlər təbiətin qorunması və yaxud müəy- yən qrup resursların gələcək nəsillərə qorunub sax- lanılmasına və təbiətdən nizamlı istifadə olunması məqsədini daşıyır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində təbii Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|