169
Bu göstəriĢləri mahnı Ģəklində oxu və mümkünsə, sözlərə uyğun
gələn hərəkətləri icra et.
UĢaqdan yanındakı o biri uĢağa göstəriĢ verməyi xahiĢ et.
UĢaq yerinə düĢməyən, yaxud mövzu ilə əlaqədar olmayan sual
verdikdə, bu sualın yerinə düĢüb düĢməməyini onun özündən soruĢ.
«Biz fermadakı heyvanların şəklinə baxırıq. Sənin ay haqqında sualın
bununla bağlıdır?» Bəzən uĢağın sualı onun təsəvvüründəki elə bir
detalla bağlı olur ki, bu müəllimə aydın olmur. Digər təsadüflərdə isə,
sual doğrudan da yerinə düĢmür və siz fürsətdən istifadə edərək, əlveriĢl
bir məqam düĢdükdə, uĢağa daha ətraflı suallar verə bilərsiniz.
Müəyyən bir iĢi etmək məqsədilə 3-5 pilləli göstəriĢlər verin.
Bu məqsədlə bütün materialları hazırlayın və uĢaqdan hər bir mərhələ
üzrə müvafiq göstəriĢlərə əməl etməyi xahiĢ edin.
UĢaqla yanaĢı əyləĢin, onun qarĢısında Ģəkilli kitab olsun.
Əvvəlcə səhifədə verilənlər barədə danıĢ, sonra isə əĢyadakı Ģəkillərin
adını xatırladın. Siz bir-bir əĢyaların adını çəkməli və uĢaqdan onu
tapmağı tələb etməlisiniz, yaxud hər hansı bir əĢyaya iĢarə etməklə,
uĢaqdan onun adını çəkməyi xahiĢ etmələsiniz.
Bir uĢaqla, yaxud kisik bir qrupda «Simon deyir» oyunu
oynayın. Qaydalar aĢağıdakılardır: uĢağa göstəriĢ verin. UĢaqlar yalnız o
halda diqqətlə qulaq asır və əmri yerinə yetirirlər ki, «Simon deyir»
sözləri eĢidilsin. Məsələn, «Simon deyir ki, ayağına toxun» o deməkdir
ki, buna qulaq asan uĢaqlar belə etməlidirlər. Simon deyir sözləri ildə
müĢayiət olunan üç, yaxud dörd belə əmrdən sonra müəllim «Əl çalın»
əmrini verməlidir. Bu əmr sehrli sözlərlə müĢayiət olunmur və bu halda
uĢaqlar heç nə etmirlər. Bu, əyləncəli öyrətmə oyunu olduğu üçün
səhvlərə yol verən uĢaqları kənarlaĢdırmayın.
Uşaqların adəti şifahi mətni tanımalarına kömək edin.
Qeyri-verbal siqnallar üçün qənaətbəxĢ izahatın, göstəriĢ, yaxud
təkrarın yerinə yetirilməsinə əmin olun. Hər hansı mahnının, yaxud
Ģerin mətnini nəzərdən keçirmək üçün bəzi uĢaqlara əlavə vaxt ayırmaq
lazımdır.
UĢaqların mahnı, yaxud Ģerdəki hər bir sətrin axırıncı sözünü
təkrarlamasına nail olun.
Bu zaman səsiniz və əllərinizlə müvafiq ritmi yaradan.
Tərkibində qafiyələr, alliterasiya olan himn, Ģer, barmaq oyunu
və mahnılara uĢaqların qulaq asmasını təmin edin. Bütün bu proses
zamanı oyundan alınan sevincin bölüĢdürülməsi çox vacib məsələlərdən
170
biridir. Nəyisə oxuduğumuz zaman bunu hərəkətlərinizlə canlandırmağa
çalıĢın və bu zaman uĢaqlar da sizi təqlid edəcəklər.
Cümlələr daxilindəki sözlərə və sözlər daxilindəki səslərə
uĢağın diqqətini cəlb etməklə, söz oyununu təkrar-təkrar həyata keçirin.
Məsələn, müəllim soruĢa bilər ki, «Siz bütün qafiyələnən sözləri
eĢidirsinizmi?»
Səhər görüĢündə məlum olan sözlərdəki baĢlanğıc səsləri
buraxmaqla kiçik bir məlumatı yazın. Məsələn, «Sabahınız xeyir, -
ğlanlar və ızlar» müəllim bu yolla verilən məlumatda ayrı-ayrı sözləri
də buraxa bilər.
Sinifdə «Söz lövhəsini» elə Ģəkildə təĢkil etmək olar ki, onlar
səhər görüĢündə istifadə edildikdə, asanlıqla bərpa edilə bilsinlər.
İfadəli dilin inkişaf etdirilməsi
Uşaqlara qulaq asmaq asan olan qaydada danışmaqda kömək
edin.
UĢaq mahnı oxuyarkən, yaxud nağıl danıĢarkən, səsini lentə
yazın. Maqnitafona qulaq asarkən, həmin uĢağın nitqində problem
yaranan səs və sözləri aydın Ģəkildə özü üçün müəyyənləĢdirə bilər.
UĢaqlar üçün əyləncəli məzmuna malik olan, diqqəti xüsusi
səslər üzərinə yönəldən Ģerlər seçin.
UĢaq düzgün olmayan səs və fellər olan cümlə iĢlədirsə,
cümləni düzgün Ģəkildə təkrar edin.
Əhvalat danıĢıldığı zaman müxtəlif fiqurlardan istifadə edin.
Məqsədli Ģəkildə deyilənlə lövhənin üzərində yerləĢdirilən əĢya arasında
uyğunsuzluq yaradın. Tələbələr səhvləri düzəltməlidirlər.
ġəkilləri, yaxud digər əĢyaları balaca bir qutunun içinə qoyun.
ƏĢyaların adlarındakı baĢlanğıc səsləri ifadə edən 4-5 hərfi uĢaqların
qarĢısına qoyun. UĢaqdan qutunun içindən bir əĢyanı çıxarmağı xahiĢ
edin və sonra bu əĢyanın baĢlandığı səsi ifadə edən kartı seçin.
Diqqəti baĢlanğıc samit səsə yönəldin. Üç sözü deyin, onlardan
ikisi eyni samitlə baĢlasın. UĢaqda müxtəlif səslərlə baĢlayan sözü
seçməyi tələb edin – məsələn, maĢın, it, piĢik.
İdeya və duyğuları bölüşmək məqsədilə dildən istifadə olunmasına
şərait yaradın.
171
UĢaqlarla tez-tez söhbət edin və onların ideya və duyğularının
ifadə edilməsi məqsədilə müvafiq imkanlar yaradın. «Ailənin Ģəkli
haqqında mənə danıĢın».
UĢaqdan Ģəkil çəkməyi xahiĢ edin və sonra ondan bu Ģəkil
barədə fikrini ifadə etməyi xahiĢ edin.
UĢaqlara məlumatın bölüĢdürülməsi və onların ideya və
düĢüncələrinin istiqamətləndirilməsi məqsədilə suallar verin.
Sinifdə irəli sürülən ideyaların, yaxud müvafiq təcrübələr
barədə danıĢılan əhvalatların siyahısını tutun ki, hər bir uĢaq burada
təmsil olunmağa çalıĢsın.
Ünsiyyət vərdiĢlərinin sınaqdan kesirilməsi məqsədilə dramatik
oyun mərkəzlərində uĢaqlar üçün senarilər yazın. Müəllim də öz
növbəsində bu oyuna qoĢula bilər. UĢaqlar yaradılan situasiyalara
reaksiya verir, fikir mübadiləsi aparır, cavabları təkrar edir, yaxud
müəyyən edir, yaxud müəyyən yollarla cavab axtarırlar. Bu fəaliyyət
uĢaqlara ünsiyyət məqsədilə təcrübə aparmaq imkanı yaradır.
DanıĢığı həvəsləndirmək məqsədilə açıq sonluqlu suallar verin.
«Dünənki tufan zamanı özünü necə hiss edirdim?»
Günorta yeməyi zamanı və bütün gün ərzində uĢaqla söhbət
edin.
Kiçik kukla kolleksiyasından istifadə etməklə, uĢaqdan diĢlərin
təmizlənməsi, saçların sancaqlanması və ayaqqabının geyindirilməsi
kimi gündəlik vərdiĢləri icra etməyi xahiĢ edin.
Uşaqların söz və səslərlə təcrübə keçməsinə nail olun.
Tez-tez mahnı və Ģerlərdən istifadə edin.
Bir qafiyə deyin və uĢaqdan onu tamamlamağı xahiĢ edin. Belə
bir qafiyə oyununda heyvan adlarından istifadə edilməsi əlveriĢlidir.
Qafiyələrə uyğun hərəkətlər edin.
Bədəninizi hərəkət etdirin. «B səsi ilə başlayan sözü eşidəndə
əyləşin; V səsi ilə başlayan sözü eşitdikdə isə ayağa qalxın».
Sözləri və səsləri elə təkrar edin ki, uĢaqların arasındakıgözə
çarpan fərqlər və oxqarlıqlar bununla ifadə edilsin. Eyni zamanda
uĢaqlar üçün elə imkanlar yaradın ki, onlar bildikləri söz və səslərdən
istifadə etməyi təcrübədən keçirsinlər.
Maqnitli həfrlər kolleksiyasını əlifba sırası ilə düzün. Sonra
uĢaqlara deyin ki, siz hər hansı bir sözü tələffüz edəcəksiniz. Onların iĢi
sözün birinci səsini təĢkil edən hərfi və sözün sonuncu səsinə uyğun
Dostları ilə paylaş: |