Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Por-Royal və Blez Paskal.
- BLEZ PASKAL /1623-1662/
Afaq Yusifli İshaqlı 148 cəhətlərindən biri olmaqla onun zadəgan qolunu təşkil edir. Por-Royal və Blez Paskal. XVII əsrin ortalarında klassisist bədii nəsrin ən böyük ocaqlarından biri Por-Royal monastırı idi. Yezuitlərlə mübarizə alovları içərisində ilk mübariz publisistlər və pamfletistlər yetişdirən bu yansenist qadın monastırı dövrün Blez Paskal kimi ən böyük nasirini böyüdüb tərbiyə etmişdir. XIV Lüdovikin sarayından sonra Fransanın ikinci ədəbi mərkəzi olan Por-Royal, həm də mütləqiyyətdən narazı olan ədəbi qüvvələrin sığınacaq yeri olmuşdur. Fransız tədqiqatçılarından birisi Por-Royalın fransız ədəbi fikrinin inkişafındakı rolundan bəhs edərək yazmışdır: "Kim Por-Royal ədəbiyyatını bilmirsə, XVII əsr ədəbiyyatını bilmir." Yansenizm əqli bir hərəkət idi, formaca dini səciyyə daşıyırdı, protestantlığa yaxın idi. Əslində isə papalığa, dini iyerarxiyaya, mövhumatçılığa qarşı yönəlmiş siyasi bir hərəkat idi. Bu hərəkat öz adını hollandiyalı ilahiyyat professoru Korneli Yansenin /1585-1638/ adından götürmüşdür. K.Yansen alın yazısı haqqındakı köhnə mübahisəni təzələyib ona aktual, yeni məzmun vermişdir. Onun fikrincə, insanların hərəkətləri əzəldən müəyyənləşdirildiyi üçün katoliklərin dindarları cənnət həyatına hazırlamaq təşəbbüsləri mənasızdır, ziyandan başqa heç nə vermir. Por-Royal rahibləri katoliklərin makkiavelizminə – qəddarlığına qarşı öz əxlaq prinsiplərini irəli sürürdülər. İnsanın özünü təkmilləşdirməsi, daxili seyr, özündə yüksək mənəvi keyfiyyətlər tərbiyə etmək prinsipləri onların əxlaqında mühüm yer tuturdu. Formal cəhətdən katolik olan yansenistlər, əslində mahiyyət etibarilə özlərini dindən kənar elan edirdilər. Antuan Arno və Pyer Nikol Por-Royalın ən tanınmış yazıçıları idilər. Lakin Por-Royalın tarixində Blez XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 149 Paskal xüsusi yer tutur. BLEZ PASKAL /1623-1662/ İntibah dövrünün titan- larına məxsus çoxcəhətli yaradıcılıq keyfiyyətinə malik olmuşdur. O, qüdrətli bir nasir olduğu qədər də, dahi fizik, riyaziyyatçı və filosof idi. O, ilk dəfə hesablayıcı maşın kəşf etmiş, həndəsəyə aid bir neçə teorem yaratmış, hidravlikanın əsasını qoymuş, mayeyə təsir edən qüvvənin bərabər miqdarda yayılması haqqında qanunu kəşf etmiş, atmosfer təzyiqinin ilk tədqiqatçılarından olmuşdur. Bununla bərabər, Paskal dini dünyagörüşünün təsirilə bütün həyatı boyu özündəki elmi təfəkkür ehtirasını öldürməyə çalışmış, ağla qarşı çıxmış, öz kəşflərindən imtina etmişdir. Paskalın faciəsi ondadır ki, onda biliklə din, elmlə ilahiyyat, kartezianlıqla yansenizm barışmaz bir ziddiyyətdədir. Məhz bu ziddiyyət onun ədəbi yaradıcılığını, o cümlədən məşhur fikirlərini başa düşməyə imkan verir. Paskalın ziddiyyətləri dövrün ziddiyyətləri idi, feodal həyat tərzi və normaları ilə yeni düşüncə arasındakı əksliyin təzahürü idi. Paskal varlı burjua ailəsində anadan olmuş və evdə təhsil almışdır. Çox erkən riyazi istedadını büruzə vermişdir. Atası sağlamlığının pozulacağından qorxub kitabları əlindən alır. On altı yaşında konus kəsişmələri haqqında yazdığı elmi əsər ona elm aləmində böyük şöhrət qazandırır və Dekartı heyrətə salır. On səkkiz yaşında o, hesablayıcı maşın düzəldir. Bir qədər sonra mayelərin hərəkəti haqqındakı elmi əsər yazır. İyirmi yaşına çatanda həkimlər riyaziyyatla məşğul olmağı tərk etməsə dəli olacağını bildirirlər. Paskal elmi axtarışlarını dayandırıb dünyəvi eyş-işrət aləminə qapılır. "Sevgi ehtirası haqqında düşüncə" adlı əsl sənətkarlıqla yaradılmış, lakin məzmunca o qədər də əhəmiyyətli olmayan bir əsər yazır. Paskal bu əsərdə şən bir epikurçu kimi diqqəti cəlb edir. Afaq Yusifli İshaqlı 150 Otuz yaşlarında olarkən Paskal qəzaya uğrayır, beyin silkələnməsindən xəstələnir. Xəstəlik və mənəvi sarsıntı onu Por-Royala gətirib çıxarır. Arno və Nikolun yezuitlərlə vuruşduğu dövrdə onun güclü satirik və döyüşkən nəsr istedadı üzə çıxır. Katoliklərin əsas dayaq nöqtəsi olar Sorbonna Arnoya qarşı ciddi hücuma keçəndə Por-Royal rahibləri kömək üçün Paskala müraciət edirlər. Coşqunluqla işə girişən Paskal "Əyalət sakininə məktublar" əsərini yaradır. 1656-cı ilin yanvarından 1657-ci ilin martına qədər olan müddətdə Paskalın on səkkiz məktubu çap olunur ki, bunlar birlikdə qalın bir cild əmələ gətirir. "Məktublar" çap olunarkən onun kim tərəfindən yazıldığı gizlədilmişdir. Onlar bir-bir çap olunduqca, dövrün qabaqcıl adamlarını heyran qoyursa, yezuitləri və kilsə xadimlərini cin atına mindirir. Paskal məktublarda hiyləgər, aldadıcı bir sadəlövhlüklə bir yezuitlə tanışlığından danışır. Yezuit ona öz həmkarlarının əxlaq sistemini şərh edir. Bu üsulda incə və öldürücü bir istehza gizlənirdi. Paskal yezuitlərlə mübahisə etmir, sübut, dəlil axtarmır. Komediya üslubuna müraciət edərək özünü sadəlövh bir əyalət sakini kimi göstərir. Guya o, dini mə- sələlərdən başı çıxmayan bir adamdır. Qarşısına çıxan ilk adamı bu məsələlərlə bağlı sorğu-suala tutur. Belə incə bir üsulla Paskal yezuitlərin baxış və görüşləri sisteminə qarşı kəskin bir parodiya yaradır. Onların baxış, görüş, düşüncə sisteminin gülünclüyünü, eybəcərliyini, boşluğunu açıb göstərir. Volter "Məktublar"ı oxuyaraq yazmışdır: " Ən müxtəlif üsullarla yezuitlərin iyrənc olduqlarını göstərməyə təşəbbüslər edilmişdir; Paskal daha irəli getmişdir; o, onların gülünclüyünü göstərmişdir." Paskalın satirası təkcə yezuitlərə qarşı yönəlməmişdi, onun ayrı-ayrı fikirləri yansenistlərin özlərinə də toxunurdu. Məktubların birində Paskal kilsə mübahisələrinə toxunaraq Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|