Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 157 kimi qiymət verirlər, ona görə də onları həqiqi qiymətlərinə görə yox, məzənnəyə görə qiymətləndirmək lazım gəlir", "Nöqsanlar bizi tərk edəndə, biz özümüzü inandırırıq ki, biz onları tərk edirik", "Etiqad qəlbin passivliyi və tənbəlliyidir, şöhrətpərəstlik isə fəallıq və coşqunluğu", "Biz çox vaxt bizi darıxdıran adamları bağışlayırıq, lakin darıxdırdığımız adamları bağışlaya bilmirik", "Aşiqlər və məşuqlar heç vaxt bir yerdə olanda darıxmırlar, çünki onlar ancaq özləri haqqında danışırlar". Laroşfukonun əsəri çap olunan zaman böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Lakin dövrün bir çox humanist sənətkarları, xüsusən İntibah dünyagörüşü ilə əlaqəni tamam üzməyən, həyata və insana nikbinliklə yanaşan bir sıra sənətkarlar onun bədbinliyini qəbul etməmişlər. Laroşfukonun "Hikmətlər"i çap olunandan iki il sonra Molyer "Mizantrop" komediyasında onun əsərində irəli sürülən müddəaları tamaşaçılar müzakirəsinə vermiş, əsas tendensiyasını qətiyyətlə pisləmişdir. Lakin Molyer öz əsəri ilə Laroşfukonun "Hikmətlər"inin ədəbi əhəmiyyətini rədd etmir, bəlkə onun humanizmini və tarixi əhəmiyyətini bir daha təsdiqləyir. JAN DE LABRÜYER. /1645-1696/. XVII əsrin son- larında yaşayıb yaradan ən orijinal sənətkarlardan biri olan Labrüyer "Bu əsrin xarakterləri və əxlaqı" adlı əsəri ilə tanınmışdır. Labrüyer o qədər də varlı olmayan burjua ailəsində doğulmuşdur. Tədqiqatçılar yazıçının mənsub olduğu ailənin keçmişdə zadəgan rütbəsi daşıdığını ehtimal edirlər, lakin Labrüyer anadan olduğu vaxt onların ailəsi bu rütbəni artıq itirmişdi. Labrüyer həyatı boyu silki baxışların qurbanı olub, bundan əzab görsə də, silki təbəqələrə həmişə laqeydliklə yanaşmışdır. 1684-cü ildə Bossüenin zəmanəti ilə o, sərkərdə Afaq Yusifli İshaqlı 158 Kondenin nəvəsinin tərbiyəçisi olmuşdur. Konde şöh- rətpərəst, məğrur və qətiyyətli bir adam idi. Onun Şantilyedəki sarayı Fransanın ən məşhur adamlarının, siyasətçilərinin, yazıçı və rəssamların toplaşdığı bir yer idi. Labrüyer burada həyatı yaxından müşahidə etmiş, zəngin təcrübə toplamışdır. "İnsan həyatının böyük tamaşasında, zəmanəsinin nəhəng komediyasında birinci lojada küncdəcə bir yer tutan" /Sent-Böv/ Labrüyer müşahidələri əsasında xatırlanan əsərini yaratmış və bununla daha qalmaqallı bir şöhrət qazanmışdır. Həmin kitab ilk dəfə Teofrastın "Xarakterlər" əsərinin tərcüməsi kimi nəzərdə tutulmuş və yunancadan tərcümə adı ilə çap olunmuşdur. Burada Labrüyer öz müasirlərinin ancaq bir sıra səciyyələrini əlavə etməklə kifayətlənmişdir. Əsərin hər bir sonrakı nəşrində müəllifin artırdığı bu orijinal səciyyələrin sayı artırılmış və yazıçının sağlığında həyata keçirilən axırıncı doqquzuncu nəşrində onların miqdarı 1120-yə çatdırılmışdır. Sonrakı nəşrlərdə Teofrasta məxsus səciyyələr kitaba əlavə şəklində verilmişdir. Labrüyer 1693-cü ildə Akademiyaya üzv seçilərkən Teofrast haqqında söylədiyi nitqdə etdiyi kimi Teofrast səciyyələrində insanın daxili mahiyyətini göstərirsə, onun səciyyələri eybəcərliyin, səciyyənin ilkin səbəbini açır, qabaqcadan insanların nə danışacağını və edəcəyini görməyi öyrədir. Labrüyerə görə, insanların səciyyələri ictimai mühitin bilavasitə nəticələridir. Xəsislər Yunanıstanda da, mütləqiyyətçi Fransada da olmuşdur, lakin xəsisliyin məzmunu və təzahür formaları ictimai mühitin təsiri ilə dəyişir. Ona görə də yazıçının vəzifəsi xəsisliyi təsvir etmək deyil, onun səbəbini tədqiq etməkdir. Labrüyerin səciyyələri sözün həqiqi mənasında bu əsrin, XIV Lüdovik əsrinin səciyyələridir. Biz bu səciyyələrdə kurtizankaların, əyanların, bankirlərin, sələm- XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 159 çilərin, yaltaqların, burjua nümayəndələrinin, xəsislərin, dedi-qoduçuların boşboğazların, ikiüzlülərin, şöhrətpərəstlərin və başqa tiplərin əlvan, realist portretləri ilə tanış oluruq. Bu əsər fransız cəmiyyətinin həyatını, ziddiyyətlərini hər hansı başqa bir əsərdən daha əhatəli və daha realist cizgilərlə əks etdirir. Onun "Səciyyələr"i bütün əsrin əzəmətli bir pamfleti kimi qiymətləndirilə bilər. Bir cəhəti də xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, Labrü- yerin tənqidləri birinci növbədə burjua-demokratik təbəqələrin mütləqiyyətə qarşı olan əhval-ruhiyyəsi ilə bağlıdır. Labrüyerin əsəri janr etibarilə də orijinal və yenidir, o vaxta qədər mövcud olan janrlardan heç birinin çərçivəsinə sığışmır. Burada müxtəlif janr və formalardan məharətlə istifadə edilmişdir. Burada ədəbi rəy, Laroşfuko üslubunda yazılmış aforizmlər, əxlaqi nəsihət, dialoq, portret, kiçik süjetli novella, dilçilik traktatı, sosial utopiya, təmsil, siyasi satira və başqa janrlar bir-birini əvəz edir. Labrüyer öz əsərini "Şəhər", "Saray", "Əyanlar", "Hökmdar" və s. adlarla müəyyən hissələrə bölür. İctimai hadisəni, həyatı bütün dolğunluğu ilə əks etdirməyə çalışmaq cəhdi Labrüyeri gerçəkliyə daha dərindən nüfuz etməyə gətirib çıxarır. O, paytaxtı da, kəndi də, əyanı da, burjuanı da, məmurları da, kəndliləri də eyni bir asanlıqla və həqiqətpərəstliklə nəzərdən keçirir. Fransız yazıçılarından heç biri xalqın həyatının bu cür dəhşətli mənzərəsini yarada bilməmişdir. Kəndliləri təsvir edən yazıçının səciyyələri dövrün ictimai quruluşunun kəskin tənqidi kimi səslənir. "Bəzən çöllərə səpələnmiş qara, dərisinin rəngi ölü rənginə oxşayan, günəş altında kömürləşmiş, torpağa əyilməkdən donqarlaşmış, kişi və qadın cinsindən olan yarımvəhşi varlıqlar görmək olar ki, torpağı məğlubedilməz bir inadla qazır və təkrar qazırlar; Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|