Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
169 
oğlu Sen-Far və başqaları da yazıçı tərəfindən canlı insanlar 
kimi göstərilmişlər. 
Teatr  aləminə  yaxından  bələd  olan,  Mans  şəhərində 
bir  çox  adamları  yaxından  tanıyan  Skarron,  çox  güman  ki, 
yaratdığı surətlərin çoxunu naturadan götürmüşdür. Yazıçının 
müasirləri  onun  əsərində  təsvir  olunan  adamların 
prototiplərini çox asanlıqla tanıyırdılar. 
Gerçək  həyatdakı  eybəcərliklərə  açıq  tənqidi 
münasibətlə  yanaşan,  əyalət  meşşanlarının  kütlüyünü, 
bayağılığını  və  başqa  qüsurlarını  ifşa  edən  yazıçı  onların 
arasında  nəcib,  təmiz  insanların  da  surətlərini  yaradır  və 
göstərir.  Gənc  aktrisa  Etual,  onun  sevdiyi  Desten,  Ancelika 
və başqaları buna misal ola bilər. Romanda Etualla Destenin 
münasibəti  axırda  xoşbəxt  ailə  qurması  ilə  nəticələnir. 
Ancelika  da  özünə  layiqli  həyat  yoldaşı  tapır.  Skarronun 
bütün  maneələrə  qalib  gələn  əsl  sevgini  hakim  dairələrin 
ikrahla  yanaşdıqları  komediya  artistləri  arasında  tapıb 
göstərməsi onun demokratizminin ən yaxşı təsdiqidir. 
"Komik roman"ın ən mühüm cəhətlərindən biri onun 
ispan  kələkbazlıq  romanları  və  novellaları  ilə  əlaqəsidir. 
XVII əsr fransız ədəbiyyatının özünü hakim kübar dairələrin 
idealizə  olunmuş  nəzakətli  üslubuna  qarşı  qoyan  əksər 
nümayəndələri  ispan  kələkbaz  romanlarının  ənənələrinə 
əsaslanırdılar.  Bu  ənənələr  Sorel  üçün  böyük  əhəmiyyətə 
malik  idisə,  Skarron  üçün  daha  vacib  və  mühüm  idi.  O, 
Qonqora,  Tirso  de  Molina,  Frasisko  de  Roxas,  Kalderon, 
Alanso  del  Kastilyo  Solorsano  və  xüsusən  Servantes  kimi 
ispan 
yazıçılarının 
əsərlərinə 
yaxşı 
bələd 
idi, 
komediyalarında,  şeirlərində,  novellalarında,  o  cümlədən 
"Komik  roman"ında  onlardan  yaradıcı  surətdə  faydalanırdı. 
"Komik  roman"a  daxil  edilən  dörd  ispan  novellasından  üçü 
Solorsanonun  "Kassandranın  müdafiəçiləri"  toplusundan, 
dördüncüsü 
isə 
daha 
qədim 
ispan 
mənbəyindən 

---

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
170 
götürülmüşdür. 
Servantesin  yaradıcılığını  və  "Nəsihətamiz  novella-
lar"ını  Fransa  hakim  dairələrində  dəbdə  olan  nəzakətli 
qəhrəmanlıq romanlarına qarşı qoyan Skarron yazırdı: "Əgər 
Fransada  da  Servantesin  novellaları  kimi  yaxşı  novellalar 
yaratsaydılar, 
onlar 
qəhrəmanlıq 
romanlarından 
az 
müvəffəqiyyət qazanmazdı." 
Skarronun  yaratdığı  "Faciəli  komik  novellalar" 
toplusu  da  ispan  mənbələrindən  istifadə  olunaraq  yara-
dılmışdı.  Lakin  bu  novellalar  fransız  həyatına  və  dövrünə 
uyğunlaşdırılaraq  yenidən  işlənilmişdir.  Bu  novellalardan 
ikisindən  /"Mənasız  ehtiyatlılıq",  "İkiüzlülər"/  Molyer 
"Arvadlara  dərs"  və  "Tartüf"  komediyalarında  yaradıcı 
şəkildə istifadə etmişdir. 
Skarron  həmçinin  bir  sıra  komediyalar  yazmışdır. 
"Jodle, yaxud cənab nökər", "Üç Doroteya, yaxud şillə yemiş 
Jodle",  "Kapitan  Matamorun  qəribəlikləri",  "Matamorun 
evlənməsi",  "Salamank  məktəblisi"  və  başqaları  yazıçının 
nəsr  əsərləri  və  poeziyasına  nisbətən  fransız  gerçəkliyini 
daha  səthi  şəkildə  əks  etdirirdi.  Bununla  bərabər  bunlar 
Molyerə  qədərki  dövrdə  satirik  məişət  komediyasının 
inkişafında  mühüm  rol  oynamışdır.  Skarronla  yanaşı  Sirano 
de  Berjerakın,  Demare  de  Sen-Sorlenin,  Jille  de  La-
Tessonrinin komediya yaradıcılığı Molyer komediyaları üçün 
zəmin hazırlamaqla bərabər XVII əsrin ortalarında meydana 
çıxan  realist  məişət  romanları  ilə  qırılmaz  tellərlə  əlaqədar 
idi. 
 
ANTUAN  FÜREYTER  /1620-1688/.  XVII  əsrdə 
Fransada  məişət  realizminin  üçüncü  görkəmli  nümayəndəsi 
Antuan Füreyter olmuşdur. Parisdə o qədər də varlı olmayan 
burjua  ailəsində  dünyaya  gələn  Füreyter  gəncliyində  hüquq 
elmlərini  öyrənmiş  və  Sen-Jermen-de-Pre  kral  abbatlığında 

---

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
171 
vəkil  vəzifəsində  işləmişdir,  lakin  məlum  olmayan  səbəb 
üzündən  ruhani  rütbəsini  atmış  və  özünü  ədəbi  yaradıcılığa 
həsr  etmişdir.  Çox  az  əsərlər  çap  etdirməsinə  baxmayaraq 
1662-ci ildə Fransız Akademiyasına üzv seçilmişdir. Bundan 
sonra  isə  o,  "Burjua  romanı"    əsərindən,  bir  neçə 
epiqramdan,  təmsillərdən  və  şeirlərdən  başqa  bir  şey  çap 
etdirməmişdir.  Həyatının  qalan  vaxtını  o,  "Fransız  dilinin 
lüğəti" adlı monumental əsəri üzərində işləmişdir. Bu lüğətlə 
əlaqədar  Akademiya  ilə  çəkişməli  olmuş  və  akademiklər 
sırasından çıxarılmışdır. 
Füreyter öz şairlik istedadını bütün janrlarda sınamış, 
epiqramlar,  stanslar,  madriqallar,  epitafiyalar,  nəğmələr, 
tapmacalar,  sonetlər  yazmış,  lakin  şair  kimi  müvəffəqiyyət 
qazanmamışdır, "onun şeir tarlasında gül açılmamışdır". 
Füreyterin  ilk  əsərləri  içərisində  "Alleqorik  povest" 
adlı  nəsr  əsəri  xüsusi  yer  tutur.  Üslub  və  forması  etibarilə 
ağır  və  yorucu  olan  bu  əsər  dövrün  ədəbi  mübarizələrini 
dəqiq əks etdirmək baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. 
Satira 
ilk 
növbədə  dövrün  ən  nüfuzlu  ədəbiyyat 
xadimlərindən  olan  Gez  de  Balzak,  Menaj,  La-Kalprened, 
Qombervil,  Düfre  və  başqalarına  qarşı  yönəlmiş,  həqiqətən 
baş  vermiş  bir  sıra  ədəbi  qalmaqalları  əks  etdirir.  Əsərin 
müvəffəqiyyət qazanmasının səbəbi bu cür aktual və müasir 
məzmun  daşımağı  ilə  bağlı  idi.  Füreyter  nəzakətli 
qəhrəmanlıq  romanlarının  müəlliflərinə  də  cəsarətlə  hücum 
edir,  "yalan  uydurmalar  ölkəsi"  olan  "romanlar  şahlığının" 
puç, qeyri-insani, ağla ziddi estetik prinsiplərinə gülür. 
Yazıçının  1662-ci  ildə  çap  olunmuş  "Merkurinin 
səyahəti" mənzum əsəri də kəskin sosial məzmunu ilə seçilir. 
Olimp  allahları  yer  sakinlərinin  mümkün  ola  biləcək, 
gözləniləcək  hücumlarından,  qəsdlərindən  qorunması  üçün 
Merkurini  yerə  göndərirlər.  Merkuri  yerdə  yaşamalı, 
insanların  əxlaqını  öyrənməli,  təhlükə  gözlənilən  kimi  yer 

---