Dərs vəsaiti. Bakı, abu, 2006, 324 səh., cədvəl 10, şəkil 8, Azərbaycan Respublikası

T u   RI Z M 
nı dəyişmək istəmir. Bu zaman PARETO effekti əmələ gəlir. Bu o deməkdir ki, 
20  %  müştəri  gəlirin  80  %-ni  təşkil  edir.  Müştərinin  öz  satıcısını  dəyişmək 
istəməməsi  rəqabətin  universal  formasıdır  və  bu  onu  göstərir  ki,  satıcı 
keyfiyyətli məhsul təklif edərək müştərilərini saxlaya bilir, itirmir. 
Marketinq  münasibətləri  satıcının  müştəri  ilə  hər  bir  görüşünü  şəxsi 
(səmimi) görüş kimi qiymətləndirməyi təklif edir. Alıcılarla qurulmuş səmimi 
münasibətlər  qiymətli  resurs  kimi  qəbul  olunmalıdır,  bu  cür  münasibətlər 
firmanın sərvəti hesab olunur. Səmimi münasibətləri yaradan insanlardır, ona 
görə  də,  məhsulun  irəliləməsində  (satılmasında)  əldə  olunan  nailiyyətlərin 
səbəbi məhsulun özündən qabaq müştəri ilə səmimi münasibətləri yaratmağı 
bacaran 
satıcının 
intellektindən, 
bacarığından, 
personalın 
xüsusi 
keyfiyyətlərindən asılıdır. 
Aparılan müşahidələr göstərir ki. alıcılarla əlaqələrin kəsilməsinə səbəb 
olan halların 68 %-i müştəriyə qarşı diqqətsiz və kobud rəftar nəticəsində baş 
verirsə. 14 
‘/o-i 
məhsulun keyfiyyətinə olan narazılıqdan doğur. Buradan aydın 
olur  ki.  müştəri  haqqında  düşünmək,  ona  qayğıkeşlik  fəlsəfəsi  çox  vacib 
tədbirlərdən  biridir.  Personal  müştəri  müəssisəyə  daxil  olanda  onu  xoş 
məramla  və  gülər  üzlə  qarşılamağı,  diqqətlə  onun  arzu  və  istəkləri  ilə  tanış 
olmağı, problem yaranarsa, ondan çıxış yollarını tapmağı bacarmalıdır. 
Turist  müəssisəsi  marketinq  münasibətləri  çərçivəsində  müxtəlif 
seqmentlərlə  və  ayrı-ayrı  müştərilərlə  əlaqələri  hansı  səviyyədə  qurmağı 
əvvəlcədən  təyin  etməlidir.  Bu  münasibətlər  aşağıdakı  səviyyədə  qurula 
bilinər: 
>
 
Passiv  münasibətlər  - menecer məhsulu satır və başqa heç bir tədbir 
görmür; 
>
 
Həssas reaksiya verən - menecer məhsulu satır və deyir ki, bir problem 
yaranarsa, mənə müraciət edin; 
>
 
Məsuliyyətli münasibətlər -  məhsulu satdıqdan bir az sonra menecer 
alıcının məhsulun keyfiyyəti haqqın-da fikrini öyrənir; 
>
 
Aktiv münasibətlər - müştəri ilə daim əlaqə saxlayır, bayramlan təbrik 
edir,  yeni  turist  mövsümünə  hazırlanmış  məhsullar  haqqında 
məlumatlar verir və s.; 
>
 
Parlnyorluq münasibətləri - müştərilərin rəğbətini qazanmaq və onları 
itinnəmək  məqsədi  ilə  onlarla  müntəzəm  olaraq  əlaqələrin 
saxlanılması. 
Beləliklə,  marketinq  münasibətlərinin  konsepsiyası  alıcılara  keyfiyyətli 
xidmətlərin göstərilməsinin təşkilinə yönəldilmişdir. Əldə olunan nəticələrin 
qiymətləndirilməsi alıcıların bütün səfər boyu səfərdən razılığının dərəcəsi ilə 
ölçülür. 
145 

---

YEGANLI S.T.. HACIYEV E. M. 
17.3.
 
TURIST MƏHSULUNA OLAN TƏLƏBAT 
/. Turizmdə 
təhbat anlayışı
 
Ümumiyyətlə,  tələbat  -  şüurlu  surətdə  adət  olunmuş  zəruriyyətdir.  O, 
cəmiyyətdə  istehsalın  baş  vermiş  inkişafı  nəticəsində  formalaşır.  Tələbatın 
formalaşmasına  tarixi,  milli,  coğrafi  xüsusiyyətlər  və  həyat  şəraiti  təsir 
göstərir.  Sosial  mühit,  intellektual  inkişaf  səviyyəsi  tələbatın  tərkibini  təyin 
edir.  Əhali,  onun  müxtəlif  təbəqələri,  tələbatı  ödəmək  üçün  müxtəlif  yollar 
axtarıb tapırlar. 
Həyat  tərzinin  dəyişməsi,  insanın  maddi  və  maliyyə  vəziyyətinin 
yüksəlməsi  turist  məhsuluna  olan  tələbatı  yaratmışdır.  Turizm,  müasir 
insanların sosial tələbatının təzahürüdür. 
Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  istehsalın  əsas  tənzimləyicisi  qiymət 
qanunudur.  Tələbatların  təmin  olunması  bazar  mexanizmi  tərəfindən  təmin 
olunur. Başqa sözlə desək, hər hansı bir istehsal növünün inkişafı tələb və təklif 
qanunları əsasında baş verir. 
İnsanların  tələbatı  rəngarəng  və  çoxdur.  Onlar  bir-birindən  forma  və 
məzmun cəhətcə fərqlənirlər. Tələbatlar iki cür olur: şəxsi və ictimai tələbatlar. 
Turizm  tələbatı  -  şəxsi  tələbatdır.  İnsanların  biri-birilə  ünsiyyətdə  olması 
ictimai tələbatdır. 
Turizmdə tələbat anlayışının açılmasının çətinliyi ondadır ki, o istehsalın 
bütün fazalarında - həm istehsalda və həm də istehlakda iştirak edir. İstehsalın 
məhsulu kimi tələbat şəxsi istehlak prosesində əmələ gəlir. Tələbatı öyrənəndə 
ödənişə qadir tələbatı öyrənirlər, yəni o tələbatı ki, o xidmətlərlə və ya mallarla 
təmin  olunsun.  O  tələbatı  ki,  onu  pul  vahidi  ilə  ödəmək  olsun.  Tələbat 
istehlakın bir forması kimi bazardakı alıcıların və ya istehlakçıların cəmi ilə 
ölçülür. Alıcı yoxdursa, tələbat da yoxdur. 
2.
 
Turizm məhsuluna olan tələbatın formalaşması 
Turizm  sahəsində  tələbatın  əmələ  gəlməsi  və  inkişafı  istehsalın  maddi 
bazasının inkişafı ilə bilavasitə əlaqədardır. İnsanın maddi tələbləri nə qədər 
tam  ödənirsə,  o  qədər  də  onun  turist  məhsuluna  tələbatı  çoxalır  (Ac  adam 
yuxuda  darı  görür,  turist  məhsulu  görmür).  Turist  xidmətləri  insanı  mənəvi 
cəhətdən qidalandırır. 
Turizm  məhsulu  iqtisadi  kateqoriyadır,  buna  baxmayaraq,  o  psixo-fı- 
zioloji  xarakter  daşıyır.  Bu  hal  turist  məhsulundan  istifadə  edən  adamların 
psixologiyasını, davranış motivlərinin öyrənilməsini tələb edir. 
146 

---

T U R İ Z M  
Turist  məhsuluna  olan  tələbat  aşağıdakı  faktorlardan  asılıdır:  gəlir, 
xidmətin  qiyməti  və  asudə  (boş)  vaxt.  Bundan  başqa,  tələbat  eyni  zamanda 
alıcının  hazırlığından,  onun  mədəni  səviyyəsindən  və  turist  məhsulunun 
özünün cazibədarlığından asılıdır. 
Turizmin inkişafı ilə əlaqədar turistlər tərəfindən turist məhsuluna tələbat 
yaranır. Madam ki. bu tələbatın yaranmasına səbəb 2 əsas elementdir - pul və 
boş vaxt, biz onların mənbələrinə nəzər salaq. 
Turizm maliyyələşdirməsinin iki yolu var: turistlərin şəxsi gəliri və sosial 
fondun vəsaitləri. Boş vaxtın mənbəyi vətəndaşlara verilən məzuniyyətlər və 
şənbə-bazar günləridir. 
Turizm iqtisadiyyatının əsasını qoyanlar B. Xinsiker və K. Krapf turizmin 
tələbatına  belə  tərif  verirlər:  «İqtisadi  cəhətdən  turizm  tələbatı  turistlərin 
müəyyən  qiymətlərlə  almaq  istədiyi  malların  və  turist  xidmətlərinin 
miqdarıdır». Başqa sözlə desək, turizm tələbatı turist gedən ölkənin qiymətləri 
ilə əlaqədar turist xidmətləri və malların şəxsi istifadəsidir. 
II  Dünya  Müharibəsindən  qabaq  turizm  elitar  xarakter  daşıyırdı,  geniş 
əhali  kütləsi  turist  səfərlərində  iştirak  etmirdi.  Lakin  müharibədən  sonra 
əhalinin bir hissəsi varlanmağa başladı. Fəhlə sinfi əmək haqqının artırılması 
və  məzuniyyətlərin  uzadılması  uğrunda  apardığı  mübarizələrdə  qalib  gəldi. 
Kütləvi turizm genişlənməyə başladı. Turizm məhsuluna olan tələbat artmağa 
başladı. 
P.  Maslov  yazır  ki,  «insanın  istehlak  sahəsi  -  psixologiya  elminin  bir 
sahəsidir.  Bu  sahədə  kütləvi  tələbat  prosesi,  insanların  arzu  və  istəkləri  və 
davranış motivləri biri-birilə vəhdət təşkil edir». 
Turizm  bütün  vaxtlarda  ətraf  mühiti  öyrənmək,  həyat  proseslərini  dərk 
etmək maraqları ilə bağlı olmuşdur. Gələcəkdə də bu maraqlar genişlənəcəkdir. 
Hər  hansı  bir  marşrutun  seçilməsi,  səfərin  müddəti,  xidmətlərdən  istifadə  - 
qidalanma,  əyləncə  və  s.,  bunlar  hamısı  turistin  şəxsi  davranışı  və 
keyfiyyətlərindən  asılıdır.  Məhz  ona  görə  də,  potensial  turistlərin  müxtəlif 
situasiyalarda davranışını  analiz  etmək  turist  xidmətlərinin  müəyyən  bazarın 
seqmentində təhlilini aparmaq turist müəssisələri üçün çox vacibdir. 
3.
 
Turist məhsulunun ictimai xarakter daşanast 
Turizm tələbatı insan cəmiyyətinin müəyyən inkişaf mərhələsində əmələ 
gəlir.  Yorğunluq  əvvəlki  mərhələlərdə  də  olmuşdur.  Lakin  onu  aradan 
götürmək və əvvəlki insan qüvvəsini turist səfərlərinin köməyi ilə 
1 4 7  

---