32
qadaları ixtisaslaşdırılmış və kompleks ola bilər. İxtisaslaş-
dırılmış briqada bir qayda olaraq, oxşar texnoloji proseslər-
də məşğul olan eyni peşə işçilərini birləşdirir.
Kompleks briqada isə müxtəlif peşələrin işçilərini,
həmçinin məhsul istehsalının tam tsiklini və ya onun başa
çatdırılmış hissəsini əhatə edən, texnoloji cəhətdən müxtə-
lif, lakin qarşılıqlı əlaqəli işlər kompleksini yerinə yetirən
mühəndis-texniki işçiləri birləşdirir. İstehsalat briqadaları-
nın bütün işçiləri bir növbədə işləyərsə – bu, əlaqədar bri-
qada və ya briqadada bütün növbələrin işçiləri işləyibsə –
bu, hərtərəfli briqada olur. Müasir şəraitdə yeni tipli briqa-
dalar – son nəticələrə görə vahid naryad üzrə əmək haqqı
verən və kollektiv qazancı əməkdə iştirak əmsalına əsasən
bölüşdürən briqadalar yaradılır. Bu növ briqadalar isteh-
salın, onun elmi təşkilinin müasir tələblərinə, əmək kol-
lektivlərinin artan mədəni səviyyəsinə cavab verən kollek-
tiv əməyin mütərəqqi təşkili forması olmaqla, istehsalın
intensivləşdirilməsinə, əmək məhsuldarlığının artırılması-
na, iş vaxtından və texnoloji maşın və avadanlıqlardan
istifadənin yaxşılaşdırılmasına şərait yaradır; əmək, mate-
rial və yanacaq – enerji ehtiyatlarının qənaətli sərfinə im-
kan verir. Bundan başqa, bu növ briqadaların yaradılması
əmək intizamının möhkəmləndirilməsinə, konkret iş üçün
məsuliyyətin artırılmasına, kadr axıcılığının azalmasına
geniş imkanlar açır.
Briqada formasında əməyin təşkilinin ən geniş yayıl-
mış formalarından biri briqada podratıdır. Briqada podratı
tikintidə, sənayedə, nəqliyyatda və xalq təsərrüfatının di-
gər sahələrində geniş tətbiq edilir. Briqada podratı briqada
ilə müəssisə müdiriyyəti arasında bağlanmış müqavilə əsa-
sında fəaliyyət göstərir. Həmin müqavilədə işin təşkili
33
üçün tərəflərin hüquq və vəzifələri müəyyən edilir. Müdi-
riyyət briqadanı istehsal sənədləri, texniki vasitələr və ma-
teriallarla vaxtında təchiz etməyi, mütərəqqi texnologiyanı
və istehsalın təşkilini həyata keçirməyi, əmək mühafizəsi-
ni və təhlükəsizlik texnikasını təmin etməyi öhdəsinə gö-
türür. Briqada isə texnoloji və istehsal intizamını gözlə-
mək, maşın və avadanlıqlardan, alət və tərtibatlardan sə-
mərəli istifadə etmək, material və enerjini qənaətlə sərf et-
məklə naryad – tapşırıqda nəzərdə tutulmuş işləri vaxtında
və keyfiyyətlə yerinə yetirmək barədə öhdəlik qəbul edir.
Briqada aylıq, rüblük və illik tapşırıqlar əsasında
fəaliyyət göstərir. Ona işi icra etmək üçün naryad–tapşırıq
verilir: həmin naryad – tapşırıqda məhsulun ümumi həcmi
və nomenklaturu, keyfiyyətinə olan tələblər, məhsulun he-
sablaşma maya dəyəri (briqadadan asılı olan məsrəflər),
əmək haqqı fondu müəyyən edilir. Briqadanın işinə baş
usta, yaxud briqadir rəhbərlik edir. Briqada podratı sayə-
sində istehsalda bilavasitə demokratiya genişlənir və də-
rinləşir, hüquqlu sahiblik hissi yaranır. Briqada podratı
tapşırıqların, sifarişlərin, müqavilələrin yerinə yetirilməsi-
nə, maddi – enerji ehtiyatlarının qənaətli sərfinə, hər bir
briqada üzvünün işin son nəticələri üçün məsuliyyətinin
güclənməsinə, briqadalar arasında rəqabətin yaranmasına
və inkişafına səbəb olur. Təcrübə göstərir ki, podrat briqa-
dalarda əmək məhsuldarlığı tez artır, əmək intizamı möh-
kəmlənir, briqada üzvləri daha qısa müddətdə əlaqədar pe-
şələrə yiyələnmək, öz ixtisaslarını artırmaq imkanına ma-
lik olurlar.
İri sənaye müəssisələrində briqadalarda təsərrüfat
hesabı fəaliyyətini tətbiq edirlər. Briqadaların işinin təsər-
rüfat hesabına keçirilməsi sex təsərrüfat hesabının möh-
34
kəmləndirilməsinə kömək edir. Briqadalar üçün təsərrüfat
hesabı sexlərə nisbətən, onlara daha məhdud dairədə gös-
təricilərin müəyyənləşdirilməsi ilə xarakterizə olunur.
Sexdə və sahədə əmək briqada sistemi əsasında təşkil edil-
dikdə təsərrüfat hesabı prinsipləri briqadalara da aid edilir.
Belə hallarda təsərrüfat hesabına keçirilən briqadaların
fəaliyyəti üzrə müvafiq plan və uçot göstəriciləri tətbiq
edilir. Məsələn, briqadalar üçün plan tapşırığında istehsal
olunacaq məhsul yaxud görüləcək iş, əmək haqqı fondu,
avadanlıqdan istifadə və maddi vəsaitin məsrəfləri kimi
göstəricilər nəzərdə tutulur və bu göstəricilər üzrə uçot
aparılır. Məsələn, nəqliyyat şöbənin fəaliyyətindəki ən
mühüm iş göstəriciləri: ton və ton-kilometr hesabı ilə işin
həcmindən, işin bütün həcminə və hər bir ton-kilometrə
çəkilən xərcdən və iş nəticələri, yəni plan tapşırığına nis-
bətən qənaət yaxud artıq xərcdən ibarət olur.
Briqadanın işi müəyyən edilmiş göstəricilər üzrə pla-
nın yerinə yetirilməsinə dair faktiki məlumata əsasən qiy-
mətləndirilir və iş nəticəsində əmələ gələn qənaət və artıq
xərclər meydana çıxarılır.
Sahə və briqadalar istehsal tapşırıqları iş yerinə və
məhsulu konkret olaraq istehsal edənlərə çatdırılır. İşin
əsas, yaxud köməkçi materiallar, yanacaq və alətlərin sərf
edilməsi ilə əlaqədar olduğu yerlərdə, məmulat vahidi
üçün maddi vəsait sərfi norması, iş üzrə maşın-dəzgah-
saat miqdarı, yaxud norma-saat miqdarı fəhləyə xəbər ve-
rilir. Ayın axırında (dekadanın axırında və bəzən məsələn,
dərzi briqadaları üçün növbənin axırında) faktiki xərclər
müəyyən edilir və normalardan kənara çıxılması halları
müəyyənləşdirilir.
Dostları ilə paylaş: |