Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

 
 
41 
rir.  O,  nəinki  istehsaldaxili  texniki-təşkilatı  amillərdən, 
eyni zamanda kənar amillərdən də asılıdır. Müəssisənin və 
onun  vəsilələrinin  məqsədəuyğun  ölçüsünün  müəyyənləş-
dirilməsinə, əsasən, aşağıdakı texniki-təşkilati amillər təsir 
göstərir: buraxılan məhsulların xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti, 
xarakteri və həcmi, istehsalın texniki və təşkilati səviyyə-
si, xammal mənbələrinin və hazır məhsul istehlakçılarının 
yerləşdirilməsi,  müəssisənin  və  onun  əsas  vəsilələrinin 
istehsal  güclərinin  inşası  və  mənimsənilməsi  müddətləri, 
ölkənin müdafiə qabiliyyəti və s. Elmi-texniki tərəqqi aq-
reqatların iriləşdirilməsinə, çəkisinin və gücünün bir vahid 
hesabı ilə onların məhsuldarlığının artırılmasına, texnoloji 
proseslərin  intensivləşdirilməsinə  imkan  verir.  Bununla 
əlaqədar olaraq müəssisə və onun vəsilələrinin ən məqsə-
dəuyğun ölçülərinə mütəmadi olaraq baxılmalıdır. Müəssi-
sə və onun səmərəli ölçüsü xammalın, materialların və ha-
zır məhsulların istehsalçı məntəqədən istehlakçı məntəqə-
lərinə  daşınması,  saxlanılması  və  istehlakçı  şərtləri,  ida-
rəetmənin mürəkkəbliyi, həmin vəsilələrin kollektivlərinin 
işlədikləri sosial şərait nəzərə alınmaqla müəyyən edilir. 
Müəssisənin istehsal quruluşunun təkmilləşdirilməsi-
nin əsas imkanları bunlardır: 
a)
 
kiçik istehsalların birləşdirilməsi – idarəetmə apa-
ratında  çalışan  işçilərinin  sayını  xeyli  azaltmağa,  yüksək 
məhsuldarlı  maşın  və  avadanlıqların  tətbiqinə,  istehsalın 
mexanikləşdirilməsi  və  avtomatlaşdırılması    səviyyəsinin 
yüksəldilməsinə  şərait  yaradır ki, bu da istehsalın həcmi-
nin artırılmasının zəruri şərtlərindəndir; 
b)
 
 sexsiz  istehsal  quruluşunun  tətbiqi    nəticəsində 
sex  xərcləri  tamamilə  aradan  qaldırılır  və  bu  məhsulun 
maya  dəyərinin  aşağı  salınmasına  imkan  verir.  Sexsiz  is-
tehsal quruluşu, əsasən,  fərdi və kiçik seriyalı istehsal şə-

---

 
 
42 
raitində və neft-qazçıxarma idarələrində  daha geniş tətbiq 
edilir; 
c)
 
əsas, köməkçi və  xidmətedici sex və  təsərrüfatlar 
arasında  səmərəli  nisbətlərin  təmin  olunması,  yəni  imkan 
dairəsində  çalışmaq  lazımdır  ki,  müəssisənin  sexlərinin 
sayı  çox  olsun.  Çünki  bu,  müəssisənin  məhsul  buraxma 
qabiliyyətini artırır; 
d)
 
 istehsalın  idarə  edilməsində  avtomatlaşdırılmış 
idarəetmə sistemlərinin tətbiqi – idarəetmə aparatında çalı-
şan işçilərin sayını azaldır. Çünki burada idarə olunan ob-
yektin  vəziyyəti  haqqında  məlumatların  verilməsi,  saxla-
nılması və yenidən işlənilməsi iqtisadi – riyazi metodların 
və  modellərin,  elektron  –  hesablama  texnikasının  köməyi 
ilə avtomatik yerinə yetirilir; 
e)
 
iş yerlərinin attestasiyası – hər bir iş yerinin mütə-
rəqqi texniki, texnoloji, təşkilati nəticələrə, əməyin müha-
fizəsi  tələblərinə,  qabaqcıl  təcrübəyə,  normativ  və  stan-
dartlara  uyğunluğunun  və  təkmilləşdirilməsi  məqsədilə 
kompleks  qiymətləndirilməsinə  imkan  verir.  İş  yerlərinin 
attestasiyasının əsas vəzifəsi – iş yerləri sayının işləyənlə-
rin sayı ilə tarazlaşdırılmasından, istehsalın səmərəliliyinin 
yüksəldilməsindən,  əmək  məhsuldarlığının  artırılmasın-
dan, əsas fondlardan və əsaslı vəsait qoyuluşundan effektli 
istifadə  edilməsindən  ibarətdir.  Limitsiz  iş  yerlərinin  ləğv 
edilməsinə,  mütərəqqi  iş  yerlərinin  aşkar  edilməsinə,  iş 
yerlərinin səmərələşdirilməsi üzrə tədbirlərin işlənib hazır-
lanmasına  və  həyata  keçirilməsinə  və  s.  imkan  verir.  İş 
yerlərinin  attestasiyasını  həyata  keçirmək  üçün  müəssisə-
nin rəhbəri həmkarlar ittifaqı komitələri ilə birlikdə fəhlə-
lərin,  mütəxəssislərin  və  qulluqçuların,  səmərələşdiricilə-
rin  geniş  iştirakı  ilə  attestasiya  komissiyaları  (müəssisə 
miqyasında  həyata  keçirilən  işlərin  xarakterindən  asılı 
olaraq) yaradır. 

---

 
 
43 
 FƏSİL 3. SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNİN 
FORMALARI VƏ NÖVLƏRİ 
 
3.1. Sahibkarlıq fəaliyyəti və onun inkişaf mərhələləri 
 
Azərbaycan Respublikasında sahibkarlıq fəaliyyətinin 
formalaşması və inkişafında “Sahibkarlıq haqqında” Azər-
baycan Respublikasının qanunu [4] mühüm rol oynamışdır. 
Qanunda  Azərbaycan  Respublikasında  sahibkarlıq  fəaliy-
yətinin prinsiplərini, hüquq və vəzifələrini, onun dövlət tə-
rəfindən müdafiə və təqdim olunmasının forma və üsulları, 
dövlət və digər təşkilatlarla münasibətlərini müəyyənləşdir-
mişdir.  Qanunda  göstərilir  ki,  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə 
Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşı, hüquqi, fizi-
ki  şəxslər,  xarici  ölkələrin  vətəndaşları  məşğul  ola  bilər. 
Lakin milli və xarici dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri – 
məmurları  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul  ola  bilməzlər. 
“Sahibkarlıq haqqında” qanunda sahibkarların hüquq və və-
zifələrinin şərhinə geniş yer verilmişdir. 
Sahibkarların aşağıdakı hüquqları vardır: 
-  istənilən  müəssisələri  yaratmaq  və  onların  idarəet-
mə orqanlarında iştirak etmək; 
- dövlət və digər mülkiyyət formalarına əsaslanan mü-
əssisələrin əmlakını tamamilə və ya qismən mənimsəmək; 
- başqa müəssisələrin fəaliyyətində payçı kimi iştirak 
etmək; 
- işçiləri işə qəbul etmək və onların əməyinin ödənil-
məsinin forma və sistemlərini müəyyənləşdirmək; 
-  təsərrüfat  və  maliyyə  fəaliyyətini  müstəqil  həyata 
keçirmək; 

---