Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
248 Maya dəyərin formalaşmasında məhsul vahidi üzrə xammal və material məsrəflərinin azalması öz təsirini gös- tərir. Bir çox sənaye sahələrində xammal və material məs- rəflərinin xüsusi çəkisi məhsulun maya dəyərində böyük yer tutur. Müəssisə məsrəflərin miqdarına materialların tə- darük edilməsindən başlayaraq təsir göstərə bilər. Maya dəyərində xammal və materialların əldə edilməsi və daşın- ması xərcləri nəzərə alınır. Bu səbəbdən material verən təşkilatların düzgün seçilməsi məhsulun maya dəyərinə müsbət təsir göstərir. Müəssisədən materialların yaxın məsafədə olan mate- rial verən təşkilatlardan alınması və ən ucuz növlü nəqliy- yatla daşınması mühüm cəhətdir. Nəqliyyat-tədarük xərc- ləri üzərində nəzarət qoyulması və bütün nəqliyyat növ- lərindən iqtisadi cəhətdən məqsədə uyğun surətdə istifadə edilməsi maya dəyərinin aşağı salınmasına kömək edir. Material verən təşkilatlarla müqavilə bağlayarkən elə materialların alınmasını nəzərdə tutmaq lazımdır ki, onlar öz ölçü və keyfiyyətinə görə materialların plan üzrə olan tələblərə ciddi uyğun gəlsin. Eyni zamanda, mümkün olan yerlərdə məhsulun keyfiyyətini pisləşdirmədən daha ucuz materiallardan istifadə etməyə çalışmaq lazımdır. Məmulat konstruksiyalarının yaxşılaşdırılması və is- tehsal texnologiyasının təkmilləşdirilməsi məhsul vahidinin istehsalı üzrə xammal və material məsrəflərinin aşağı sa- lınmasının əsas şərtini təşkil edir. Bu sahədə istehsal tul- lantılarının azaldılması və onlardan istifadə edilməsi də bö- yük ehtiyat mənbəyi sayıla bilər. Material ehtiyatlarına qə- naət edilməsi üzrə tədbirləri ayrı-ayrı məmulat üzrə, sex və sahələr üzrə işləyib hazırlamaq məqsədə uyğundur. Be- 249 ləliklə, məhsul vahidinə material məsrəflərinin aşağı salın- ması üzrə konkret nəticələri müəyyən etmək mümkün olur. İstehsala xidmət üzrə və onun idarə edilməsi üzrə məsrəflərin azaldılmasının əhəmiyyəti böyükdür. Məhsul vahidi üzrə bu məsrəflərin həcmcə azalması nəinki məhsul buraxılışı həmçinin artırılmasından, habelə onların mütləq məbləğinin azalmasından asılıdır. Bütövlükdə müəssisə üzrə sex və ümumzavod xərclərinin məbləği az olduqca digər şərtlər eyni qaldıqda, hər məmulatın maya dəyəri aşağı olur. Sex və ümumzavod xərclərinin azaldılması üçün hər şeydən əvvəl idarə aparatını sadələşdirməli, ucuzlaşdırmalı və idarə xərcləri üzrə qənaət əldə edilməsi- ni təmin etməlidir. Sex və ümumzavod xərclərinin tərkibinə, həmçinin xeyli dərəcədə, köməkçi və yardımçı fəhlələrin əmək haq- qı da daxil edilir. Köməkçi və yardımçı işlərin mexanik- ləşdirilməsi tədbirlərinin həyata keçirilməsi həmin işlərdə çalışan fəhlələrin sayının azalmasına və deməli, sex və ümumzavod xərcləri üzrə qənaət əldə edilməsinə səbəb olur. Sex və ümumzavod xərclərinin azaldılması həmçinin avadanlığın işlədilməsi və başqa təsərrüfat ehtiyacları üçün istifadə edilən köməkçi materialların qənaətlə sərf edilməsi də yardım edir. Ayrı-ayrı maddələr üzrə sex və ümumzavod xərcləri tərkibinə daxil olan məsrəflərin nəzərdən keçirilməsi və habelə müəssisənin sexləri və başqa quruluş bölmələri üzrə lazımi tədbirlərin işlənib hazırlanması həmin xərclə- rin azalması yollarını axtarıb tapmağa imkan verir. Nəzər- də tutulmuş tədirlərin yerinə yetirilməsi və onların səmə- 250 rəsi, faktiki məsrəflərlə sex və ümumzavod xərclərinin smetasının müqayisə edilməsi yolu ilə yoxlanılır. Brak nəticəsində olan itkilərin və qeyri-məhsuldar başqa xərclərin azaldılması maya dəyərinin aşağı salınma- sında böyük ehtiyat mənbəyidir. Brakın səbəblərinin öyrə- nilməsi və onun təqsirkarlarının aşkara çıxarılması isteh- salda brak nəticəsində olan itkilərin ləğv edilməsi üçün tədbirlərin həyata keçirilməsinə imkan verir. Müəssisədə brak nəticəsində olan itkilərə qarşı dözülməzlik şəraiti ya- ratmağın, öz təqsirləri üzündən braka yol verən şəxslərə qarşı ictimai təsir tədbirləri görülməsinin və brak iş görən- lərə qarşı müvafiq maddi cərimə tətbiq edilməsinin də böyük əhəmiyyəti vardır. Maya dəyərinin aşağı salınmasının başqa bir ehtiyat mənbəyi ixtisaslaşmanın və kooperativləşdirmənin geniş- ləndirilməsindən ibarətdir. Kütləvi-axın istehsal üsulu ilə işləyən ixtisaslaşmış müəssisələrdə məhsulun maya dəyəri eyni məhsuldan az miqdarda istehsal edən müəssisələrə nisbətən aşağı olur. İxtisaslaşmanın inkişaf etdirilməsi müəssisələr arasında ən səmərəli kooperativləşdirmə əla- qələrinin yaradılmasını tələb edir. Yuxarıda qeyd olunanlara əlavə olaraq məhsulun ma- ya dəyərinin aşağı salınması tapşırığı yalnız müqayisəyə gələn məhsul üzrə müəyyən edilir. Bu tapşırıq məhsulun maya dəyərinin keçən ilə nisbətən aşağı salınması faizi ilə və müqayisəyə gələn məhsulun maya dəyərinin aşağı sa- lınması üzrə planlaşdırılan qənaətin məbləği ilə ifadə edilir. Müqayisəyə gələn məhsulun ayrı-ayrı növlərinin ma- ya dəyərinin aşağı salınması tapşırıqlarının səviyyəsinin necə hesablandığı 2 – ci cədvəldə verilmişdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|