Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.5. Qiymətin mahiyyəti, onun təsnifatı, növləri və funksiyaları
251 Keçən ilin hesabat kalkulyasiyaları üzrə A məmula- tın maya dəyəri aşağıdakı miqdarda müəyyən edilmişdir. “A” məmulatının maya dəyəri haqqında hesabat məlumatı Cədvəl 2. Rüblər Məmulatın miqdarı (ədədlə) Maya dəyəri (min manatla) Məmulat vahidi üzrə Bütün buraxılış üzrə I II III IV 230 240 260 270 19 18,4 17,9 16,9 4370 4416 4654 4560 İl ərzində cəmi 1000 - 18000 Cədvəldən göründüyü kimi, keçən il üçün məmulat vahidinin orta illik maya dəyəri hesabat üzrə 18 min ma- nat (18 000 000 : 1000) təşkil etmişdir. Yuxarıda nəzərdən keçirilən misalda həmin məmula- tın plan maya dəyəri 16100 manat məbləğində müəyyən edilmişdir. Bu, o deməkdir ki, keçən ilin orta illik maya dəyərinə nisbətən plan üzrə məmulatın maya dəyərinin 1900 manat və ya 10.6% aşağı salınması nəzərdə tutulur. Misaldan görünür ki, məhsul vahidinin orta illik maya dəyəri (18 min manat) müəssisənin keçən ilin III rübündə əldə etdiyi maya dəyərinin səviyyəsini əks etdirir. IV rübündə məmulatın maya dəyəri 16,9 min manat, dekabr ayında isə daha az olmuşdur. Buna görə məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üzrə illik tapşırıqları müəyyənləşdirəndə, planın tərtib edilməsindən qabaqkı son dövr ərzində maya dəyəri üzrə əldə edilmiş səviyyəni nəzərdə tutmaq lazımdır. 252 Bütün müqayisəyə gələn əmtəəlik məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üzrə tapşırıqları müəyyənləşdir- mək üçün isə müəssisə planında nəzərdə tutulmuş məhsul həcminə əsasən məmulatın bütün nomenklaturası üzrə he- sablanır. Məsələn, müəssisə yalnız iki növ müqayisəyə gə- lən məhsul hazırlayarsa, onda həmin hesablama aşağıdakı kimi olacaqdır. Cədvəl 3. Məmulat Plan üzrə miqdarı (ədədlə) Maya dəyəri (min manat hesabilə) Məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması, faizlə Məmulat vahidi üzrə Bütün buraxılış üzrə Keçən ilin hesabatı Plan Keçən ilin hesabatı Plan A B 1085 1000 18 15 16,1 14,7 19530 15000 17470 14700 10,6 2,0 Yekunu - - - 34530 32170 6,8 Yuxarıdakı hesablamadan görünür ki, plan üzrə məh- sulun maya dəyərinin aşağı salınmasından keçən ilə nisbə- tən 2360 min manat (34530 – 32170) məbləğində qənaət əldə etmək nəzərdə tutulmuşdur. Əgər həmin plan üzrə qə- naəti keçən ilin faktik orta illik maya dəyərilə nisbətləş- dirsək və nəticəni faizlərlə ifadə etsək onda müqayisəyə gələn məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üzrə tapşı- rıq 6,8% (2360:34530:100%) olacaqdır. Məhsulun maya dəyərinin aşağı salınmasına bir çox amillər təsir edir. Məhsulun maya dəyərinin aşağı salınma- sı amilləri dedikdə, bu azalmanı təmin edən şərtlər nəzər- də tutulur. Məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması amil- lərinə aiddir: a) istehsalın yeni texnika ilə silahlanma sə- viyyəsinin yüksəldilməsi; b) istehsalın və əməyin təşkili- 253 nin təkmilləşdirilməsi; c) məhsul həcminin və quruluşu- nun dəyişilməsi və s. Maya dəyərinin aşağı salınması bu və ya başqa dərə- cədə hər bir müəssisə işçisinin səyindən asılıdır. Buna gö- rə də məhsulun maya dəyərinin müntəzəm surətdə aşağı salınması üçün mübarizədə istehsalın bütün sahələrində qənaət əldə edilməsi uğrunda kütləvi yarışının və marağı- nın genişləndirilməsinin həlledici əhəmiyyəti vardır. 9.5. Qiymətin mahiyyəti, onun təsnifatı, növləri və funksiyaları Qiymət – əmtəə dəyərinin pul ifadəsi olub, onun kəmiyyət göstəricisidir. Dəyərin azalması ilə, bir qayda olaraq, əmtəənin qiyməti də azalır, onun artması ilə isə artır. Azərbaycan Respublikasında müstəqillik qazanandan sonra məhsulların qiyməti planlı qaydada mərkəzləşdiril- miş qaydada dövlət tərəfindən müəyyən edilirdi və onun iki növünü: pərakəndə satış və topdan satış (topdansatış qiyməti özü də iki cür: sənaye topdansatış və müəssisə topdansatış qiymətləri formasında olurdu) qiymətlərini fərqləndirildi. Sənaye müəssisələri məhsulun qiymətində nəinki maya dəyəri, habelə mənfəət və dövriyyə vergisi forma- sında cəmiyyətin sərəncamına keçən saf gəlir ifadə edil- miş olur. Sənaye məhsulunun qiymətləri dövlət tərəfindən plan üzrə, həmin məhsulun maya dəyərinə və rentabelliyin müəyyən səviyyəsinə əsasən təyin edilir. Sənaye məhsulu üzrə bir neçə qiymət növləri vardır: bunlar müəssisə topdansatış qiyməti, sənaye topdansatış qiyməti və dövlət pərakəndə satış qiymətindən ibarətdir. Müəssisə topdansatış qiyməti elə qiymətdir ki, bu qiymət əsasında dövlət müəssisələri, plana müvafiq olaraq 254 öz məhsulunu bir-birilərinə, əsaslı tikintiyə və ya sənaye- nin təchizat-satış təşkilatlarına verir. Müəssisənin sərf et- diyi xərcləri ödəmək və onun gəlirli olmasını təmin etmək üçün müəssisə topdansatış qiymətinə bir qayda olaraq hə- min məhsul növü üzrə plan maya dəyəri və plan üzrə müəyyənləşdirilmiş mənfəət daxil edilir. Məsələn, əgər məhsul vahidinin plan maya dəyəri 1000 manata bərabər- dirsə və plan üzrə müəyyən edilən mənfəət 30 manatdırsa, onda müəssisə topdansatış qiyməti 1030 manata bərabər olacaqdır. Məhsul həmin qiymətlər üzrə satıldıqda müəs- sisə istehsal və satış üzrə plan məsrəflərini ödəyir və mən- fəət də əldə edir. Sənaye topdansatış qiyməti elə qiymətdir ki, bu qiymət əsasında sənaye müəssisələri və təchizat-satış təş- kilatları sənaye məhsulu dövlət və kooperativ ticarət müəssisələrinə satır. Sənaye topdansatış qiymətə müəssisə topdansatış qiyməti, sənayenin satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi və dövriyyə vergisi şəklində cəmiyyətin sərəncamına keçən xalis gəlir daxil edilir. Fərz edək ki, məhsul vahidi üçün sənaye satış təşki- latlarının xeyrinə ticarət əlavəsi gətirdiyimiz misalda 20 manat, dövriyyə vergisi isə – 200 manat təşkil edir. Bu zaman sənaye topdansatış qiyməti (manatla) aşağıdakı məbləği təşkil edəcək: 1. Müəssisə topdansatış qiyməti..........................1030 2. Satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi........+20 3. Dövriyyə vergisi.............................................+200 4. Sənaye topdansatış qiyməti.............................1250 Satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi məhsul satı- şı üzrə olan xərcləri, yəni tədavül sferasında olan xərcləri ödəmək üçün nəzərdə tutulur. Dövriyyə vergisi cəmiyyət Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|