Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
255 üçün məhsulun elə bir hissəsinin pul ifadəsidir ki, o məhsul realizə edildikdən sonra cəmiyyətin ehtiyaclarını ödəmək üçün bilavasitə büdcəyə, dövlətin sərəncamına daxil olur. Dövlət pərakəndə satış qiymətləri çox işlənən mallar, yəni ticarət təşkilatları tərəfindən əhaliyə satılan parça, ayaqqabı, paltar, ərzaq və başqa mallar üzrə tətbiq edilir. Dövlət pərakəndə satış qiyməti sənaye topdansatış qiyməti ilə ticarət təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsin- dən ibarət olur. Sənaye topdansatış qiymətlərinə edilən ti- carət əlavəsi (və ya pərakəndə satış qiymətlərindən edilən güzəşt) ticarət təşkilatlarına çatır; bu məbləğlər ticarət təşkilatlarının plan daxilindəki tədavül xərclərini ödəyir və həmin təşkilatlarda işin yaxşılaşdırılması üçün təsərrüfat hesablı maraq yaratmaqdan ötrü mənfəət əmələ gətirir. Məsələn, məhsul vahidi üzrə ticarət əlavəsi 50 manat təşkil edərsə, o zaman pərakəndə satış qiyməti yuxarıda verdiyimiz misalda 1300 manat (1250 + 50) təşkil edəcək- dir. Sənaye məhsulu qiymətinin quruluşunu aşağıdakı sxemlə ifadə etmək olar: Sxem 5. Sənaye məhsulu qiymətinin quruluşu. Məhsulun maya dəyəri Mənfəət Sənayenin satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi Dövriyyə vergisi Ticarət əlavəsi Müəssisə topdansatış qiyməti Sənaye topdansatış qiyməti Dövlət pərakəndə satış qiyməti 256 Sənaye məhsulu üzrə qiymətlər preyskurant qiymət- ləri şəklində müəyyən edir. Preyskurantlarda müəyyən məhsul növü üçün olan qiymətlərdən başqa həmin məhsu- lun texniki təsviri, növü, markası, artikulu, istismar mə- mulatları, qabaritləri, çəkisi və texniki şərtləri verilir. Preyskurantlarda qiymətlər məhsulun sortundan və keyfiy- yətindən asılı olaraq göstərilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində məhsulun qiymət həd- di rəqabət mübarizəsi şəraitində bazarda tələb və təklifdən asılı olaraq hər bir istehsalçı müəssisə (satıcı) tərəfindən sərbəst surətdə müəyyən edilir. Lakin bu zaman aşağıdakı prinsiplər nəzərə alınır: a) qiymətlərin əlverişliliyi prinsipi – tələb edir ki, qiymət həm istehsalçı müəssisələrin (satıcıların), həm də alıcıların (istehlakçıların) mənafeyinə uyğun olsun, yəni qiymət elə olmalıdır ki, o, alıcını özünə cəlb etməklə is- tehsalçı müəssisəni maddi cəhətdən maraqlandırmış olsun; b) qiymətlərin diferensiallaşdırılması prinsipi – qiy- mət həddinin müəyyənləşdirilməsində ona təsir edən müx- təlif amillərin nəzərə alınmasına əsaslanır. Bu o deməkdir ki, qiymətlər müəyyən edilərkən bazardakı tələb və təkli- fin səviyyəsi, malların satılması şərtləri, alıcılara qayğı, haqq-hesab sistemi, alıcının ödəmə qabiliyyəti və s. nəzərə alınmalıdır; v) qiymətlərin tələb və təkliflərə uyğunluğu prinsipi – bazarın perspektivliyini nəzərə almaqla qiymətlərin təyin edilməsini tələb edir. Bu o deməkdir ki, qiymətlər bazarın tələb və təklifindən asılı olaraq dəyişkən olmalıdır; q) qiymətlərin dinamikliyi prinsipi – tələb edir ki, ba- zarın real vəziyyətini və pulun infilyasiya (infilyasiya – 257 kağız pul kütləsinin malların həqiqi tələblərinə nisbətən həddindən çox artması deməkdir) səviyyəsini nəzərə al- maqla məhsulun qiymət həddi müəyyənləşdirilməlidir. Özü də məhsulun qiyməti o həddə müəyyən edilməlidir ki, o infilyasiya indeksinin kəmiyyətindən az olmasın, çünki bu halda əvvəlki mənfəət təmin edilməmiş olur. Buna nail olmaq üçün qiymətləri vaxtaşırı olaraq indeksləşdirmək lazımdır. Müasir zamanda bazar iqtisadiyyatı şəraitində qiy- mətlər sərbəstləşdirildiklərinə görə onların müxtəlif növlə- rindən istifadə edilir. Belə bir hal qiymətlərin təsnifləşdi- rilməsini zəruri edir. Adətən, qiymətlər aşağıdakı əlamət- lərə görə təsnifləşdirilir: a) xidmət dövriyyəsinin xarakterinə görə – topdan satış, alış, pərakəndə satış, əhaliyə xidmət tarifləri və qiy- mətləri, tədavül sferasında əlavələr və s. qiymətləri fərq- ləndirirlər; b) azadlıq (sərbəstlik) dərəcəsinə görə – bütün qiy- mətlər azad, tənzimlənən və təsbit edilmiş qiymətlər qru- puna ayrılır; c) tətbiqi üsuluna görə – qiymətlər kontakt, transfert (transfert – pulun bir maliyyə idarəsindən digərinə və ya ölkədən ölkəyə köçürülməsi deməkdir), birja və torq qiy- mətlərə ayrılır; d) əsaslandırılması dərəcəsinə görə – qiymətlər bazis, arayış, preyskurant, faktiki və istehlak qiymətlərinə bölünür; e) fəaliyyət göstərmə müddətinə görə – daimi, cari, sürüşkən, mövsümi və pilləli qiymətlər fərqləndirilir. 258 Ümumiyyətlə, milli iqtisadiyyatda müəssisənin fəa- liyyətində bir çox qiymətlərdən istifadə olunur. Onlardan əsaslarını qeyd edək: Azad qiymətlər – azad bazarda tələb və təklifin təsiri altında formalaşan qiymətlərə deyilir. Hərrac qiymətləri – hərrac dükanlarında malların sa- tılmasında istifadə edilir. Bu qiymətlə mallar müsabiqə əsasında sərbəst alınıb-satılır. Bazar qiymətləri – bazarlarda mala olan tələb və tək- lifdən asılı olaraq sərbəst surətdə müəyyənləşdirilir və onlar dövlət tərəfindən tənzimlənmir. Dünya qiymətləri ilə mallar xarici ölkələrin bazarla- rında realizə edilir. Bu növ qiymətlər bazardakı tələb və təklifdən asılı olaraq, tənzimlənir. Ekspert qiymətləri – ekspertlərin rəyinə, mövcud mə- lumatlarından və aparılan sorğudan asılıdır. İnhisar qiyməti – malın bazar qiymətinin spesifik for- masıdır; məhsulun tam maya dəyərindən çox yüksəkdir və ona görə də istehsalçıya-satıcıya əlavə gəlir əldə etməyə imkan verir. Bu qiymət bazarda malın qıtlığı hallarda istifadə olunur. İstehsal qiyməti – istehsal xərcləri ilə orta mənfəətin cəmindən ibarət olub, əmtəə dəyərinin çevrilmiş forması- dır. Lakin məhsulun istehsal qiyməti onun dəyərindən həm quruluşuna, həm də həcminə görə fərqlənir. Məhsulun dəyəri əmək məsrəfləri ilə, özünün qiyməti ilə və vəsait sərfi ilə müəyyən edilir. Komisyon qiymətləri – komisyon mağazasına malı satmaq üçün təhvil verən mal sahibi ilə komisyonçu ara- sında razılaşmaya əsasən müəyyən edilir və bağlanan mü- qavilə onun əsasını təşkil edir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|