Dərs vəsaiti Bakı Qida Sənayesi Kollecinin Metodiki

Azərbaycan xalqının qida mədəniyyəti
Azərbaycan xalqının qida mədəniyyəti onun mətbəx mə-
dəniyyəti ilə sıx bağlıdır. Azərbaycan kulinariya mədəniyyəti 
təkcə xörəklər, onların hazırlanması texnologiyası deyil, həm 
də maddi mədəniyyətin əsas hissəsidir. Azərbaycan xalqının 
qida mədəniyyəti, onun tarixini, fəlsəfəsini, süfrə psixologiya-
sını, adətləri, fiziologiyanı, gigiyenanı, etikanı, estetikanı, poe-
ziyanı və mətbəxin digər aspektlərini, eləcə də Azərbaycan xal-
qının tarixən ətraf mühitlə tam harmoniyada yaşadığı ərazilərdə 
yaratdığı praktik vərdişləri özündə ahəngdar şəkildə birləşdirir. 
Azərbaycan xalqının qida mədəniyyəti onun tarixən yaşa-
dığı indiki Azərbaycan Respublikası, Güney (İran) Azərbay-
canı, indiki Ermənistanın azərbaycanlılardan zorakılıqla təmiz-
lənmiş qədim İrəvan xanlığı, Zəngəzur və Göyçə mahallarının 
torpaqlarında, Gürcüstan azərbaycanlılarının qədimdən bəri ya-
şadıqları bölgələrdə, (Borçalı), Dağıstan ərazisində, o cümlə-
dən keçmiş Azərbaycan xanlıqlarından birinin mərkəzi olmuş 
Dərbənd və ətrafında yaradılmışdır. 
Təbii ki, mətbəx mədəniyyətinin yaranmasına və inkişafı-
na təsir göstərən ən mühüm amil - iqlimdir. Bu da öz növbəsin-
də bu regionun flora və faunasının növ müxtəlifliyini və zən-
ginliyini şərtləndirir, bütün heyvanların və bitkilərin yaşamağı 
və inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Bunlar isə zəngin mət-
bəxin yaradılması üçün əsas bazadır. 
Zəngin mətbəx yaradılması üçün vəhşi heyvanlardan, quş-
lardan, balıqlardan və bitkilərdən istifadə ilə yanaşı, cəmiyyətin 
sonrakı inkişaf dövrlərində kənd təsərrüfatı məhsullarının isteh-
salı tələb olunur. Bunun üçün əhali yüksək əkinçilik və heyvan-
darlıq mədəniyyətinə malik olmalıdır. Xəmirdən və dənli bitki-
lərdən mürəkkəb xörəklər yalnız o halda hazırlanardı ki, kənd 
təsərrüfatı məhsullarının istehsalı çörək bişirilməsinə və çörəyi 
əvəz edən məhsullara tələbatdan artıq olsun. Yalnız taxılın yer-

---

134 
də qalanını kifayət qədər uzun bir müddət saxlamaq lazım gə-
ləndə mürəkkəb xörəkləri eksperimentləşdirmək və hazırlamaq 
imkanı olurdu. Bu, əsrlərcə davam etdikdə, tədricən yeni-yeni 
xörəklər yaranır və xalqın yaddaşında möhkəmlənirdi. Təkcə 
“çətən”in (aşsüzənin, süzgəcin arxaik forması) varlığı dənli bit-
kilərdən və xəmirdən xörək hazırlanmasının tarixini eramız-
dan V-VI min il əvvələ aparır və sabit məhsul müvafiq olaraq 
əkinçiliyin yüksək səviyyəsi haqqında danışmağa imkan verir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, Güney Qafqazda mətbəx üçün zə-
ruri olan xammalı əsasən, yüksək əkinçilik və heyvandarlıq 
mədəniyyətinə malik olan azərbaycanlılar istehsal edirdilər. 
Məsələn, gürcü alimi M.İ.Tkeselov 1888-ci ildə İrəvan xanlığı 
ərazisində yaşayan azərbaycanlılar haqqında yazırdı: “Kəndlər-
də taxılçılıq, əkinçilik və bağçılıqla məşğul olurlar. Təbii ki, 
düzənlik yerlərdə, yaylaqlarda təkcə heyvandarlıqla məşğul 
olmurlar, azərbaycanlılar əsasən, çay sahillərində yaşadıqların-
dan onları əkinçi xalq adlandırmaq olar”. Azərbaycan türkləri-
nin təsərrüfat həyatı haqqında məlumatlara bir çox tədqiqat-
çıların yazılı mənbələrində rast gəlmək olar. 
E.K.Artamanov 1889-cu ildə İran barədə yazarkən qeyd edir-
di ki, taxılı daha çox Azərbaycan, Xorasan, Kirmanşah, Fars, 
İsfahan və Yəzd verir. O.V.Soloqub 1852-ci ildə yazırdı: “Azər-
baycanlılar yaşayış yerlərinə müvafiq olaraq öz fəaliyyətlərini 
əkinçiliyə və maldarlığa yönəltmişlər və Zaqafqaziyada əsas is-
tehsalçı qüvvədirlər”. İ.V.Seqalov 1902-ci ildə qeyd edirdi ki, 
“Müsəlman xalqı əsasən, Bazarçay, Ayrıçay, Bərgüşad, Oxçu-
çay və onların qollarının, eləcə də Arazın sahillərində yaşa-
yırlar, erməni əhalisi isə sərt təbiətli dağlıq yerlərdə pərakəndə 
halda yaşayırlar. Erməni kilsələrinin çox böyük hissəsi (15 yaş-
dan 40 yaşadək) ehtiyac üzündən hər qış Xəzər sahillərinə, Ba-
kıya və Tiflisə qazanca yollanırlar. Burada onları nökərçilik 
xidməti, küçə həyatı cəlb edir. Azərbaycanlılara gəldikdə, onlar 
düzənliklərdə və yaxşı əkinçilik şəraitində yaşayırlar.” 
Səyyahların, alimlərin, tacirlərin, diplomatların və digərlə-
rinin qeydləri, eləcə də arxeoloji qazıntılar sübut edir ki, bu tor-

---

135 
paqlarda qədimdən çox böyük həcmdə taxıl, düyü, küncüt, so-
ya bitkiləri, çuğundur, qovun, qarpız, üzüm, alma, nar, heyva 
və buna bənzər digər əkinçilik, bağçılıq və bostançılq məhsul-
ları yetişdirilirdi. Bitkiçiliyin bu məhsulları, eləcə də təzə və 
qurudulmuş balıq, kürü, bal, kərə yağı və digər heyvandarlıq 
məhsulları ilə nəinki yerli əhali təmin olunur, həm də qonşu, 
yaxın və uzaq ölkələrə ixrac edilirdi. Bu, təkzibedilməzdir ki, 
əsrlər boyunca Qafqaz bazarları azərbaycanlılar tərəfindən is-
tehsal edilən heyvandarlıq və bitkiçilik məhsulları ilə təmin 
olunurdu. Y.D.Anqabadze və N.O.Volkova “Köhnə Tiflis” ki-
tabındakı qaynaqlara istinadən yazırlar: “Tiflis bazarlarına pen-
diri əsasən, osetinlər, azərbaycanlılar gətirir, pendiri habelə, 
borçalılar (azərbaycanlılar) da satırlar. Tiflis bazarlarında Azər-
baycandan, Göyçə gölündən (həmin ətraf Ermənistana verilən-
dən sonra Sevan gölü adlandırılır) gətirilmiş qızıl balığa böyük 
tələbat var idi”. 
Beləliklə, Cənubi Qafqazda zəngin mətbəx yaratmaq və in-
kişaf etdirmək imkanına, mətbəx üçün güclü xammal bazasına 
malik əsas xalq azərbaycanlılar olmuşlar. 
Erməni, gürcü, fars və digərlərinin mətbəxlərində xörəklə-
rin böyük əksəriyyətinin mənşəyinin ad etibarilə Azərbaycan 
türklərinə bağlılığı məhz bu faktla izah edilir. İqlimdən sonra 
mətbəxə təsir edən başlıca faktor ocaqdır. Misal üçün Slavyan 
mətbəxində bir çox şirin kökələr, sudabişmə və pörtləmə xö-
rəklər şorbaların imkanları ilə ortaya çıxmışdır. Azərbaycan 
mətbəxinin yaradılması və inkişafı çox böyük dərəcədə təndir, 
kürə, buxarı, külfə, çala ocaq, sac, manqal və s. açıq və qapalı 
ocaqların olması ilə bağlıdır. 
Özünəməxsus qab-qacaqlar və mətbəx ləvazimatı xalqımı-
zın qida mədəniyyətinin formalaşmasına təsir göstərib. Bu gün 
də bizim evdar xanımlar heyvan dərisindən, daşdan, ağacdan, gil-
dən, şüşədən, metaldan və s. hazırlanmış qab-qacaqlardan isti-
fadə edirlər.
Azərbaycan xalq mətbəxində yanacaq qismində indiyədək 
qaz və elektriklə yanaşı, odun, odun kömürü, təzək və digər va-

---

136 
sitələrdən istifadə edilir. Təzəkdən istifadə xüsusi maraq doğu-
rur. Təzəkdən istifadə edildiyi yerlərdə ağacların və kolların ya-
nacaq üçün doğranması azalır. Təzəyin hazırlandığı və istifadə 
edildiyi yerlərdə ciyər xəstəlikləri və nəfəs yollarının xəstəlik-
ləri olmur. Hind alimlərinin tədqiqatlarına əsasən, təzəyin yan-
ması zamanı əmələ gələn tüstü antiseptik xassələrə malikdir. 
Xalqın kulinar mədəniyyətinin səviyyə göstəricilərindən 
biri həmin xalqın suya, onun təmizlənməsinə münasibəti və su-
dan istifadə bacarığıdır. Qədimdən Azərbaycan xalqı suyu ağ 
və qara deyə iki yerə ayırır. Tərkibində çoxlu duzlar, ionlar, 
metallar olan su sərt - qara sudur. Əksinə, tərkibində ionların, 
metalın və duzların az olduğu sular yumşaq su hesab olunur. 
İçkilərin və xörəklərin hazırlanmasında yalnız yumşaq ağ su-
dan istifadə olunur. Adətən çayların, arxların, kanalların sahil-
lərində həmişə salxım söyüd basdırılır. Söyüdün antimikrob 
xassələrinə malik kökləri, budaqları və digər hissələri suyu sağ-
lamlaşdırır. Bu məqsədlə içində su olan qablara salxım söyü-
dün budaqlarından kəsib atırlar. Bəzən suya gümüş əşya da 
atırlar. 
Bəlkə də tarixdə suyun birinci və ən yaxşı təbii təmizlə-
yicisi indiyədək azərbaycanlılar tərəfindən istifadə edilir. Bu, 
suyu təmizləmək üçün istifadə olunan su daşıdır. Su daşı qara 
və ya ağ qumdaşından hazırlanmış içi oyulmuş piramidaya 
bənzəyir. Onun zirvəsi aşağıya doğru olmaqla xüsusi ağac da-
yaqların üzərində yerləşdirilir və altına təmiz suyun yığılması 
üçün qab qoyurlar. Daşı su ilə doldurur, bir çox hallarda suyun 
içərisinə gümüş əşya və ya söyüd budağı atırlar. Daşın kapilyar 
məsamələrindən keçən su damcı-damcı aşağıdakı təmiz su qa-
bına yığılır və bu zaman su təkcə təmizlənmir, həm də daşın 
məsamələrindəki təzyiqin fərqləri sayəsində və kapilyardan 
keçməklə təbii yolla sərinləşir. 
Qeyd edək ki, Azərbaycan xalqının gündəlik həyatında ən 
çox istifadə olunan məişət əşyası samovardır. Bu məişət əşyası, 
hətta milli atributa çevrilib. Təsadüfi deyil ki, XX əsrin ortala-

---

137 
rına qədər Azərbaycan ailələri qızlarını gəlin köçürərkən samo-
varı cehiz kimi hədiyyə verirdilər. Tarixi mənbələr sübut edir 
ki, Azərbaycanda 3700 il yaşı olan ən qədim samovar Şəki böl-
gəsində tapılıb. Bu, yaşı 2000 il olan Misir samovarından daha 
qədimdir. Bu isə onu deməyə imkan verir ki, bu məişət əşyası 
Azərbaycan xalqının məişətində çox qədimlərdən istifadə olu-
nur. Azərbaycan xalqının məişətində çay süfrəsi arxasında 
müxtəlif mərasimlərin təşkili özünəməxsus yer tutur. Çay dəst-
gahı adlandırdığımız bu cür mərasimlər həm də milli adət-ənə-
nəmizə çevrilib. Azərbaycanlıların qonaq qarşılayarkən süfrəyə 
hər şeydən öncə təzə dəmlənmiş çay verməsi təsadüfi deyil. 
Çay dəmləyərkən isə diqqət yetiriləsi əsas vacib məqamlardan 
biri istifadə edilən qablar və suyun qaynadılma texnologiya-
sıdır. Adətən çay keramik və ya çini qablarda dəmlənir. Su isə 
müxtəlif vasitələrlə - elektrik və ya od samovarlarında, elektrik 
və ya qaz çaydanlarında qaynadılır. Təzə samovar çayının əvə-
zi yoxdur. Samovar çayı dəmləmək üçün suyun qaynadılma-
sında istifadə edilən, içərisindən od yandırılması üçün boru 
keçən qabdır. Samovarın od yandırılan borusunun alt hissəsin-
də havalandırma dəlikləri, yuxarı hissəsində isə baca olur. Su 
ilə dolu samovar qaynadılarkən odun daha yaxşı yanması üçün 
bacaya əlavə boru keçirilir. Bundan başqa qaynama prosesi 
boyunca samovarın içərisindəki kömür arabir maşa ilə qarışdı-
rılır. Qaynama prosesi yekunlaşandan sonra samovarın yan tə-
rəfinin aşağı hissəsindəki lüləkdən su götürmək üçün istifadə 
olunur. 
Çox zaman rus mənbələrində məişətdə işlətdiyimiz bu me-
tal qabın ana vətəninin Rusiya olduğunu iddia edirlər. Lakin 
araşdırmalar göstərir ki, ruslar bu mətbəx əşyasını türklərdən 
mənimsəyiblər. Yazılı mənbələr göstərir ki, XVIII-XIX əsrlər-
də Lahıcda misgərlər çox gözəl samovarlar düzəldirdilər. Onla-
rın düzəltdikləri məişət əşyasına həm daxili, həm də xarici ba-
zarda tələbat var idi. Ölkəmizə gələn qonaqlara da samovar hə-
diyyə edilirdi. Samovarla bağlı Azərbaycan folklorunda atalar 

---

138 
sözləri, mahnılar, nəğmələr və başqa ibrətamiz kəlamlar var. 
Samovar çayı bu gün də öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Azər-
baycana səyahət edən hər bir kəs mütləq ənənəvi çay mərasi-
mində iştirak etməlidir. Azərbaycanda ən məşhur içki növü ol-
maqla yanaşı, çay mədəniyyəti həm də hər bir azərbaycanlı 
üçün həyatın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilib. Azərbaycanda 
istənilən bir evə qonaq gedərkən ilk olaraq qonaqpərvərlik əla-
məti kimi çay təqdim edilir. Çay əsasən, müxtəlif növ mürəb-
bələrlə təqdim olunur. Çaya xüsusi tam və ətir vermək üçün isə 
müxtəlif ədviyyatlardan istifadə edilməsi geniş yayılıb. Bu 
ədviyyatlardan darçın, mixək, kəklikotu, itburnu, qızılgül suyu 
və s. qeyd etmək olar. 
Çayın təqdim edilməsi mərasimi Azərbaycan mədəniyyəti-
nin çox mühüm tərkib hissələrindən biridir. Azərbaycan çayı-
nın əsl atributu armudu stəkandır. Ənənəvi çay stəkanı olan ar-
mudu stəkan müxtəlif materiallardan hazırlanır. Stəkanın adı isə 
onun formasından götürülüb. Bu stəkanın aşağı və yuxarı his-
sələrinin geniş, ortasının isə getdikcə daralan formaya malik ol-
ması çayın içiləcək qisminin içməli, aşağı qisminin isə isti qal-
masını təmin edir. 
Çayın hazırlanmasında əsas məqam onun dəmlənməsi üçün 
istifadə olunan qab və suyun qaynadılma texnikasıdır. Bu mə-
nada samovarda hazırlanan isti samovar çayının dadı bir aləm-
dir və öz unikallığı ilə digər çaylardan seçilir. Azərbaycanlılar 
günün istənilən vaxtı çay içirlər. Çay hər bir yerdə içilir və bu, 
hər bir tipik azərbaycanlının sosial həyat tərzinə çevrilib. 
Azərbaycanın hər bir guşəsində çay evləri və ya çayxana-
lar görmək mümkündür. Çayxana çayın ən çox içildiyi ictimai 
bir məkandır və bu mədəniyyət çox qədim və nadirdir. Çox za-
man rəsmi görüşlər, işgüzar söhbətlər belə çay süfrəsi ətrafında 
keçirilir. Azərbaycanda çay hər bir mərasimdə və şənlikdə təq-
dim olunur. Oğlanın ailəsi qıza elçi gedəndə də mütləq onlara 
çay təqdim edilir. Şirinçay onu bildirir ki, qız və ailəsi evliliyə 
razılıq verirlər. Çay bir nemət olaraq Azərbaycan xalqının adət-

---

139 
ənənəsinə o qədər sirayət edib ki, bəstəkarlar ona nəğmələr 
bəstələyiblər. Azərbaycanda çay mədəniyyəti qonaqpərvərlik 
və dostluqla əlaqələndirilir. 
Azərbaycan xalqının qidalanma mədəniyyəti də çox zəngin 
və rəngarəngdir. Bu zənginliyin əsas səbəbi Azərbaycan ərazi-
sində 9 iqlim qurşağı, vətənimizin flora və faunasının rənga-
rəngliyi ilə bağlıdır. Təbii ki, bu faktorlar Azərbaycan milli 
mətbəxinə də təsir etmişdir. Xalqımızın milli mətbəxi onun ta-
rixi qədər qədimdir. Neolit dövründə buğda, arpa və çəltik 
əkib-becərən yerli əhali ondan müxtəlif qida məhsulları hazır-
layırdı. Tunc dövründə maldarlığın inkişafı, qədim mətbəximi-
zi süd məhsullarının hesabına bir qədər də zənginləşdirdi. Bu 
gün verilən məlumatlara görə milli mətbəximizdə 2000-ə yaxın 
xörək növü vardır. 
Əsas inqrediyentlərin süd, ət, un, tərəvəz olduğu Azərbay-
can milli yeməklərinin hazırlanma və yeyilmə üsulları müxtə-
lifdir. Keçmişdə qida coğrafi şəraitə və sosial statusa görə fərq-
lənirdi. Azərbaycan qidasında çörək önəmli rol oynayır. Kənd 
ərazilərində dəmirdən düzəldilmiş, azca qabarıq olan sac 
üzərində bişirilir. Çörəyi təndirdə bişirmək rayonlarda, həmçi-
nin Azərbaycanın mərkəzi şəhərlərində geniş yayılıb. Təndir-
lərdə çörəkdən başqa lavaş da bişirilir. Azərbaycanda lülə ka-
bab lavaşla bir yerdə təqdim edilir. Həmçinin Azərbaycan plo-
vu hazırlanarkən lavaşdan istifadə edilir. Çörək məmulatı azər-
baycanlılar üçün müqqədəs nemət hesab edilir. Təsadüfi deyil 
ki, süfrə yığılarkən birinci çörəyi götürür və ona bərəkət kimi 
baxırlar. Hətta qızlar gəlin köçərkən belə, məsələn, Sabirabad 
rayonunda toydan sonra gəlin evə gələndə qayınana gəlinin 
çiyninə lavaş atır. Novxanıda yasdan sonra külçə ilə, bəzən 
içinə halva qoyulmuş lavaş verilir. Regionlardan asılı olaraq 
Azərbaycanda hər bölgənin özünəməxsus dadlı xəmir yemək-
ləri var. Məsələn, Qərb zonasında Qazax, Tovuz, Şəmkir, Qər-
bi Azərbaycan, Gürcüstanda qurudlu xəngəl, əriştə, Zaqatala, 
Qax, Şəki, Balakən bölgəsində sürhüllü, Bakı kəndlərində yaz 

---

140 
və yay aylarında içərisinə ət və göyərti qoyularaq qatlanan 
xəmir xörəyi - qutab, Bakı düşbərəsi və s. göstərmək olar. 
Ümumiyyətlə, Azərbaycanın bütün bölgələrində xəmir xörəklə-
ri olan xaşıl, əriştə aşı, umac, gürzə, qaşıqxəngəli geniş yayıl-
mışdır. Ət yeməkləri müxtəlifdir. Ən çox sevilən ət qoyun əti-
dir. Təzə qoyun və mal ətindən basdırma, ondan isə kabab ha-
zırlanır. Kabab, xüsusilə öz populyarlığı ilə seçilir.Təsadüfi de-
yil ki, hələ XVIII əsrdə Azərbaycanda olan görkəmli fransız 
yazıçısı Aleksandr Düma özünün “Qafqaz səfəri”adlı əsərində 
bu haqda yazmışdır. A. Dümanın səyahətindən yüz əlli il ötsə 
də yazıçının milli mətbəximizlə bağlı fikirləri, xüsusilə kababı 
necə hazırlamaq barədə fransızlara tövsiyələri bu gün də maraq 
doğurur. O yazırdı: “Mən səyahət etdikcə öz biliklərimi artırı-
ram. Belə ki, bir ləzzətli xörək növünə rast gələndə, elə həmin 
dəqiqə onun necə hazırlanmasını soruşub yazıram. Kabab mə-
nim səyahət boyu rast gəldiyim ən dadlı, ən ləzzətli yeməkdir. 
Bir parça qoyun ətini (əgər tapa bilsəniz, toyuğun sinə əti ol-
sun) tikə-tikə doğrayın, soğan, duz, istiotla qarışdırıb basdırma 
edin. Onu bir qaba yığın və 15 dəqiqə saxlayın. Manqal qalayıb 
köz düşənə qədər gözləyin, sonra isə tikələri dəmir və ya ağac 
şişlərə keçirdib, odun üzərində qızarana kimi çevirin. Sonra isə 
yeyin. Əgər imkanınız olsa, əti basdırma edərək bir gecə sax-
layın. Kabab bişəndən sonra onun üzərinə bir az sumaq əlavə 
edin. Onda daha da ləzzətli olacaq. Ruslar bizim kababa şaşlıq 
deyirlər. Rusların şaşlıq dediyi bu söz mənşəcə türk sözü olan 
“şişlik” sözündən götürülüb. Qədim “Kitabi Dədə Qorqud” 
dastanında “şişlik” sözünə dəfələrlə rast gəlinir. Azərbaycan 
şişliyinin, yəni kababının müxtəlif növləri var. Tava kababı, 
manqal kababı, təndir kababı, sac kababı, lülə kabab, basdırma 
kabab və başqaları bu qəbildəndir. 
Azərbaycan xalqının milli mətbəxində geniş yayılmış qo-
vurma da qədimliyi ilə seçilən milli xörəklərdəndir. Qovurma 
hazırlamaq üçün qoyun ətini tikələrə bölür, duzlayır və yağda 
qovururlar. Hələ qədim dövrlərdən qovrulmuş əti saxsı qablara 

---

141 
yığır və üzərinə əridilmiş quyruq yağı töküb qışa saxlayırdılar. 
Belə üsulla qovurmanı soyuducu olmadan aylarla saxlamaq 
mümkün olurdu. Qışda saxsı qabların ağzı açılır və qovrulmuş 
ətdən müxtəlif xörəklər hazırlanırdı. Azərbaycan milli mətbəxi 
həm də xəmir xörəkləri il zəngindir. Düşbərə, gürzə, qutab və 
digər xəmir xörəkləri adətən qış üçün xarakterikdir. Qədim 
dövrlərdən indiyə qədər xəmir xörəklərindən xalq təbabətində 
də geniş istifadə olunub. Xəmirdən hazırlanan umac və şorba-
lardan soyuqdəyməni aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. 
Azərbaycanın cənub bölgəsi özünün spesifik yeməkləri ilə 
məşhurdur. Buranın ən məşhur yeməyi ləvəngidir. Bu bölgədə 
balıqdan, toyuqdan, çöl quşundan dadlı ləvəngilər hazırlanır. 
Ölkəmizin milli mətbəxi balıq yeməkləri ilə də zəngindir. Buna 
səbəb ölkəmizin Xəzər dənizinin, Kür və Araz çaylarının zən-
gin və çeşidli balıq ehtiyatlarının olmasıdır. Ölkəmizdə nərə, 
çəki, qızıl balıq, kütüm və digər balıq növlərindən müxtəlif çe-
şiddə yeməklər hazırlanır. 
Bütün bunlarla yanaşı, Azərbaycan kulinariyasının, milli mət-
bəxinin, süfrə mədəniyyətinin şahı sayılan plovdur. Çox zaman 
azərbaycanlılar onu “aş” adlandırırlar. Plov Azərbaycan mətbə-
xinin atributu sayılır. Azərbaycan xalqının milli adət-ənənə-
sində plov əvəzedilməz yer tutur. Azərbaycanlıların ən hörmət-
li məclisində, bayramlarında, el şənliklərində plov verilir. Bir 
sözlə, azərbaycanlılar üçün plov yeməklərin şahı hesab edilir 
və bütün məclislərdə süfrəyə sonda gətirilir. Plovun Azərbay-
canda 200-ə qədər növü var. Bunlardan döşəmə plov, səbzi 
plov, fisincan plov, xan plov, südlü plov, çığırtma plov və baş-
qaları xalqımız tərəfindən əsrlər boyu sevə-sevə bişirilib və 
məclislərdə süfrələrə verilib. Azərbaycanda el şənliklərini, mə-
rasimləri plovsuz təsəvvür etmək mümkün deyil. 
Üzüm şirəsi, tut doşabı, zoğal, alça, gavalıdan turş kütlə-
turşlavaş hazırlanır. Qızardılmış ət və balığın sousunda nar şi-
rəsi - narşərab istifadə olunur.