~ 175 ~
100
W
H
S
K
C
burada: C - öz toxum materialının kütləsi, ton;
K - keçici və sığorta fondlarını səciyyələndirən əmsal
olub, 1,25-1,50-ə bərabərdir.
S - növbəti ildə həmin bitki altında olacağı planlaşdırılan
sahə, ha;
H – səpin norması, t/ha;
W – sahədə cücərməsi, %;
Göstəricilər cədvəl 4.2-də əks olunur.
Cədvəl 4.2
Təsərrüfatın toxuma tələbatı
Bitki,
sort
Əkin
sahəsi,
ha
Səpin
norması,
kq/ha
Əsas
fond,
ton
Sığorta
fondu,
ton
Keçici
fond,
ton
Bütünlükdə
toxum, ton
Təsərrüfatın yemlik dənə tələbatı mövcud heyvan başlarının
sayı nəzərə alınmaqla hesablanır (cədvəl 4.3).
Cədvəl 4.3
Saxlanmağa qoyulan yemlik, dənin miqdarı
İri buynuzlu
heyvanların növü
(cinsi, yaşı)
Baş
sayı,
ədəd
Yem
bitkisi
Gündəlik rasionda
miqdarı, kq
Cəmi: ton
qış
yay
Bu yemlərin cəmi miqdarı müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkiləri
üzrə 1,5-2,0 dəfə yüksəlir (1,5- 2 illik ehtiyat).
Saxlanmağa qoyulan toxumun miqdarına əsasən toxumluq və
həmçinin ərzaq yemlik dən üçün tələb olunan anbar sahəsinə
tələbat hesablanır.
Toxum materialını saxlamaq üçün anbar tutumlarını hesab-
ladıqda nəzərə almaq lazımdır ki, toxum kisələrdə (superelit, elit,
~ 176 ~
1-ci repreduksiya) və topalarla məsləhət bilinən hündürlük və
kisələrin müəyyən yığım yüksəkliyində saxlanır (cədvəl 4.4).
Cədvəl 4.4
Toxumu saxladıqda topaların hündürlüyü və ştabeldə kisə
cərgələrinin sayı
Bitki
Toxumun
nəmliyi,
%
İlin vaxtları
soyuq
isti
Topanın
hündürlüyü,
m
Ştabeldə
kisə
cərgələ-
rinin
sayı
Topanın
hündürlüyü,
m
Ştabeldə
kisə
cərgələ-
rinin
sayı
Buğda,
çovdar, arpa
14
3,5
8
3,0
8
Qarğıdalı
14
2,5
8
2,0
6
Darı
14
2,5
6
2,0
4
Xardal,
sorqo
14
1,5
5
1,0
4
Günəbaxan
12
2,0
6
1,5
5
Fəal havalandırma qurğuları ilə təchiz olunmuş toxum saxla-
yıcılarında dənli bitkilərin toxumlarının topasının yüksəkliyi 5
metrədək yüksələ bilər. Digər bitkilər üçün topaların hündürlüyü
təqribən 30% azala bilər.
İndi ixtisaslaşdırılmış və universal saxlayıcıları tipik layihələrə
uyğun 500, 1000, 1500, 2000, 2300, 2500, 5000 t və s. tutumlarda
tikirlər. Bütün saxlayıcılar seksiya tiplidir. Bir seksiyanın tutumu
buğdaya çevirməklə 500 tondur. Onun uzunluğu və eni 18
metrdir.
Bir yarımseksiyada dörd ştabel üzrə kisələr yerləşdirilə bilər
ki, onlar beş-beş və iki üçlükdə, 2,1 m tərəflərə və 1,1 və 0,7m
keçidlərlə yığılır.
Doldurulan standart kisələrin şərti ölçüləri (70x35x30 sm) sax-
lanan toxumun həcmi kütləsi və ştabeldə kisələrin cərgələrinin
sayı nəzərə alınmaqla, bir ştabeldə və bununla bağlı bir seksiyada
olan kütləni hesablamaq çətin deyildir. Belə ki, buğda üçün sek-
siyanın tutumu belə olur:
~ 177 ~
70x35x30x752x15x8x4x6=160t
70x35x30x752x9x8x2x6=48t
Cəmi: 208t
Bütün bitkilər üçün seksiyanın tutumu belə hesablanır və tara-
da toxum üçün tələb olunan saxlayıcıların miqdarına dair nəticəyə
gəlinir.
Toxumu topalarda saxlamaq üçün, həmçinin yemlik dəni sax-
ladıqda anbarların tutumu hesablandıqda əvvəlcə bir yarım seksi-
yada (6 metr tərəflərlə) və seksiyada nə qədər dən yerləşdiyini bil-
mək lazımdır. Bu məqsədlə yarım seksiyaların həcmi (6x6xh) bit-
kinin kütlə həcminə vurulur.
Mövcud olan saxlayıcılara əsasən onlarda məhsulun yerləşdi-
rilmə sxemi tərtib olunur və lazım gələrsə əlavə saxlayıcılar tikil-
məsinə dair təkiliflər verilir.
Dən məhsullarının saxlayıcılarda saxlanması zamanı onlar üzə-
rində aparılan müşahidə işləri yazılır. Ayrı-ayrı göstəricilər üzrə
dən və toxum üzərində aparılan müşahidələrin vaxtaşırı qeydləri
əks etdirilir.
Bunlar əsasında saxlanan dən və toxumun keyfiyyəti üzərində
vaxtaşırı nəzarətin qrafiki tərtib olunur (cədvəl 4.5).
Bu işlərin yaxşılaşdırılması üşün təkliflər verməli. Dənin
kəmiyyət-keyfiyyətini nəzərdə tutan hesabatlar aparmalı. Onun
çatışmazlığı zamanı daxil olma –sərfiyyat kitabı və dənin
keyfiyyət göstəricilərindən istifadə edilməklə, nəmliyin dəyişməsi
hesabına dən itkiləri, təbii itkilər hesablanır.
Dənin yığımdan sonra işlənməsi və saxlanması məntəqəsinin
sxemi 1:1000 yaxud 1:2000 masştabında ayrıca vərəqdə təsərrü-
fatda real mövcud olan xırmana görə karandaşla çəkilir. Əsas xır-
man ehtiyat dən və toxum saxlayan, çəki qurğusu, dən təmizləyici
– quruducu aqreqatlar, idarə, labaratoriya və b. nəzərə alınır.
~ 178 ~
Cədvəl 4.5
Saxlanmada dənin (toxumun) vəziyyəti üzərində müşahidələr
Yo
x
lam
a
tar
ix
i
Par
ti
yan
ın
k
ütl
əs
i,
to
n
T
o
p
an
ın
h
ün
dür
-
lü
yü
, m
Temperatur,
0
C
N
əm
lik
,
%
Yo
lu
x
m
a
d
ər
əc
əs
i,
əd
/k
q
Mö
vcu
d
rejim
in
də
n
k
ən
ar
a
çıx
m
ala
r
Dən təbəqələrlə
hava
yuxarı orta aşağı
Anbarın
daxilində
Anbardan
kənarda
Sonra hesablanan paramertlər və avadanlıqların miqdarı nəzərə
alınmaqla, həmin vərəqdə xırman təsərrüfatının, dəyişikliklər və
əlavələr nəzərə alınmaqla yerləşmə planı əks etdirilir.
Texniki-iqtisadi göstəricilərin hesabatı aqreqatlar, komplekslər
və məntəqələrin əsas texniki-iqtisadi göstəriciləri onların saatlıq
məhsuldarlığı, əl əməyi və 1 ton dənə görə hesabatda birbaşa
xərclər olub, aşağıdakı formulla hesablanır:
Əmək haqqı Z
t
, adam, saat/ton
O
Z
t
,
burada: O - xidməti heyət, adam;
Π – əmək məhsuldarlığı, ton/saat;
Birbaşa xərclər Z
n
, man/ton,
,
,
3
3
c
t
m
m
n
Z
T
E
P
P
A
A
Z
burada: A
3
– binanın amortizasiyası, man;
A
m
– maşın və avadanlıqların amortoziyasiyası, man;
P
3
– binanın cari təmiri, man;
P
m
– maşın və avadanlıqların texniki xidmət və cari
təmiri, man;
Dostları ilə paylaş: |