Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 165 ~ 
Cədvəl 3.8 
Məhlulun sıxlığından asılı olaraq onun qatılığı 
 
Xörək duzu 
Sirkə turşusu 
Kükürd qazı 
Məhlulun 
sıxlığı, 
kq/m
3
 
Qatılığı, 
% 
Məhlulun 
sıxlığı, 
kq/m
3
 
Qatılığı, 
% 
Məhlulun 
sıxlığı, 
kq/m
3
 
Qatılığı, 
% 
1,006 
1 
 
0,5 
1,0028 
0,5 
1,013 
2 
0,9997 
1 
1,0056 
1 
1,020 
3 
 
1,5 
1,0085 
1,5 
1,027 
4 
1,0012 
2 
1,0113 
2 
1.034 
5 
 
2,5 
1,0143 
2,5 
1,041 
6 
1,0026 
3 
1,0168 
3 
1,049 
7 
 
3,5 
1,0194 
3,5 
1,056 
8 
1,0041 
4 
1,0221 
4 
1,063 
9 
 
4,5 
1,0248 
4,5 
1,071 
10 
1,0056 
5 
1,0302 
5 
 
Təhlükəsizlik  tələbləri.  Sirkə  turşusunun  və  kükürd  qazı 
məhlulunun  qatılığını  təyin  etdikdə  qələvi  və  zəhərli  məhlullarla 
işləmə  qaydalarına  əməl  edilməlidir.  Kükürd  qazı  zəhərli 
maddədir.  Onunla  nəfəs  aldıqda  selikli  qişanı  güclü  sürətdə 
qıcıqlandırır,  tənəffüs  orqanlarının  zəhərlənməsini  törədir.  Ona 
görə  də  kükürd  qazı  və  sirkə  turşusu  məhlulunun  sıxlığını  təyin 
etdikdə silindrdə olan hava ilə nəfəs almaq olmaz. Kükürd qazı və 
sirkə  turşusunun  tünd  işçi  məhlulları  sovurucu  şkafda  saxlanıl-
malıdır. Əgər qeyd olunan preparatların işçi məhlulları tökülərsə, 
o zaman onların dağılmış mayesi üzərinə az miqdarda amonyaklı 
su (zəif amonyak iyi yaranana qədər) əlavə olunur və sonra həmin 
maye dəsmalla toplanır.   
 
 
 
 

---

~ 166 ~ 
3.17
. Külün qə
l
ə
viliyinin t
ə
yini 
Meyvə və tərəvəzlərin külü digər məhsullarından onunla fərq-
lənir ki, onların tərkibində qələvi xarakterli həzm olunan element-
lər vardır. Odur ki, çörək, yarma, ət və balıq məhsulları kimi turş 
xarakterli  qidaları  kompensasiya  etmək  üçün  rasiona  meyvə  və 
tərəvəzlərin  daxil  edilməsi  lazımdır.  Külün  qələviliyi  titrometrik 
yolla təyin olunur. 
Işin  gedişi.  Farfor  tigelə  daimi  çəkiyə  qədər  qurudulmuş, 
0,001 q dəqiqliklə çəkilmiş 0,5-1,0 q miqdarında nümunə tökülür 
(xam  materialdan  3-5  q  miqdarında  da  götürmək  olar,  lakin  bu 
halda onu külə çevirməzdən əvvəl stabil kütləyə çatanadək qurut-
maq tələb olunur). Külə çevirmə zəif alovda ehtiyatla, yanmaya – 
alışmaya yol vermədən yerinə yetirilməlidir. Yandırılmış qalıq bir 
neçə dəfə isti destillə su ilə işlənir, məhlul külsüz filtrdən süzülür. 
Süzüntü  atılmayıb,  konusvari  kolbaya  toplanır.  Filtr  çöküntü  ilə 
tigelə keçirilir, qurudulur və yenidən külə çevrilir, sonra isə
 
mufel 
peçində  yandırılır.  Kül  açıq-boz  rəngə  və  közərmiş  hissəciklərə 
malik  olmalıdır.  Nəhayət  külə  əvvəlcədən  alınan  filtrat  əlavə 
olunaraq su hamamında qızdırılır, quruducu şkafda qurudulur və 
400-450
0
C temperaturda külün əriməsinə yol vermədən yandırılır. 
Bundan sonra tigel ekstraktorda soyudulur və çəkilir. 
Külün  qələviliyinin  təyin  etmək  üçün  destillə  edilmiş  suyun 
köməyilə,  itkiyə  yol  vermədən  konusvari  kolbaya  keçirirlər. 
Üzərinə  20-30  ml  0,1  N  xlorid  turşusu  məhlulu  əlavə  olunaraq, 
zəif qaynayana qədər bir dəqiqə müddətində qızdırırlar. Soyudul-
duqdan  sonra  fosfat  turşusunu  çökdürmək  üçün  mayeyə  bir  neçə 
damla doymuş kalsium xlorid məhlulu, 2-3 damla 1%-li fenolfta-
leinin spirtdə  məhlulu (indiqator kimi) əlavə  olunaraq 0,1 N nat-
rium hidroksidlə davamlı, bir dəqiqə müddətində itməyən çəhrayı 
rəng əmələ gələnədək titrlənir. 
Külün  qələviliyi  100  q  məhsul  hesabı  ilə  1  N  qələvinin  mil-
lilitrlə miqdarı ilə ifadə olunur. 
 

---

~ 167 ~ 
3.18
. Natrium xloridin miqdarının 
t
ə
yini 
Meyvə  və  tərəvəzlərin  bir  çox  emal  məhsullarının  vacib  key-
fiyyət  göstəricisi onların tərkibində olan xörək duzunun miqdarı-
dır. Onun miqdarı duza-turşuya qoyulmuş, marinadlaşdırılmış və 
digər konservlərdə standartla normalaşdırılır. 
Metodun prinsipi tədqiq olunan işçi məhlulun kalium bixroma-
tın iştirakı ilə gümüş nitrat məhlulu ilə titrlənməsinə əsaslanır. Bu 
zaman  əvvəlcə  xlor  ionu  çökür,  tamamilə  sərf  olunduqdan  sonra 
gümüş bixromatdan əmələ gələn qırmızı rəng meydana çıxır. Ona 
görə də reaksiyanın başa çatmasına dair fikir yürüdülür. 
İşin  gedişi.  Duza-turşuya  qoyulmuş  nümunədə  natrium  xlori-
din miqdarının təyini belə aparılır. 
Homogenləşdirilmiş  nümunədən 20 q götürülür, xırda stəkana 
0,01 q dəqiqliklə itkisiz 200 ml-lik kolbaya keçirir, stəkan destillə 
su  ilə  yuyulur.  Yarısınadək  doldurulan  kolba  su  hamamında  15 
dəqiqə  müddətində  80
0
C-yə  yaxın  temperaturda  yaxud  açıq 
alovda  (kolba  oda  davamlı  şüşədən  olmalıdır)  qaynayana  qədər 
qızdırılır. Əgər xörək duzunun miqdarı duz məhlulunda, zalivka-
da təyin olunursa pipetka ilə 20 ml məhlul götürülərək 200 ml-lik 
kolbaya  keçirilir,  bu  halda  qızdırma  tələb  olunmur.  Dəqiq  tədqi-
qatlarda  işçi  məhlulun  həcmi  areometrlə  müəyyən  olunan  sıxlıq 
ədədinə vurulmaqla kütləyə çevrilir. 
Kolba  adi  su  ilə  soyudulduqdan  sonra  işçi  məhlulu  1%-li  nat-
rium hidroksid məhlulu ilə neytrallaşdırılmaqla lakmus kağızı ilə 
müəyyən olunur. Kolba destillə edilmiş su ilə ölçü xəttinə çatdırı-
lır, əgər lazım gələrsə işçi məhlul süzülür. Titrləmək üçün konus-
vari  kolbaya  20  ml  işçi  məhlul  götürülür,  indiqator  kimi  1  ml 
10%-li  kalium  bixromat  əlavə  olunur  və  0,1  N  gümüş  nitrat 
məhlulu  ilə  titrlənir.  Əvvəlcə  gümüş  xloridin  ağ  şorabənzər  çö-
küntüsü əmələ gəlir, sonra yaranan gümüş nitratın kərpici-narıncı 
rəngi meydana çıxır ki, bu da titrləmənin başa çatdığını göstərir. 
Natrium xloridin miqdarı (x) %-lə formulla hesablanır: 
 
   
               
  
, 

---