Dərs vəsaiti baki 2019 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

3.4. Ölçmə sistemlərinin çevirmə xarateristikasını multiplikativ xəttiləşdirmə üsulu
Multiplikativ xəttiləşdirmə üsulunun məğzi sək. 3.8-də verilmiş qrafik təsvirə müraciət etməklə izah edilir [15,26].
ÖS-in qeyri-xətti xarakteristikası z ordinat oxu üzrə parçalara bölünür. Hər bölmə parçası üçün М_i korreksiya əmsalı təyin edilir. ÖS-in çıxış kəmiyyətlərini bu əmsala vurmaqla bölmə parçası z* = x xətti xarakteristikasına yaxınlaşır.
Qeyri-xətti xarakteristikasının multiplikativ üsulla xəttləşdirilmiş parçası funksiyası ilə ifadə edilir.
Burada М_i - ÖS-in qeyri-xətti xarakteristikasının multiplikativ üsulla [z_i-1, z_i ] intervalında xəttləşdirilməsi üçün korreksiya əmsalıdır.
Şək. 3.8-də qeyri-xətti xarakteristikasının multiplikativ üsulla xəttləşdirilmiş parçası göstərilmişdir.

ÖS-in qeyri-xətti xarakteristikası qalan bölmə parçalarında da uyğun qayda üzrə xəttləşdirilir.

ÖS-in korreksiya olunmuş parçalarının xətti xarakteristikaya nəzərən aldığı vəziyyət korreksiya əmsalının qiymətindən asılıdır.
Qeyri-xətti və xətti xarateristikanın bib-birinə nəzərən tutduğu başlanğıc vəziyyətdən asılı olaraq М_i əmsalı 1-dən böyük və yxud, 1-dən kiçik qiymətlər ala bilər. Əgər ÖS-in çevirmə xarateristikası xətti xarateristikadan yuxarıda yerləşirsə, М_i 1, əks halda isə М_i 1 qiymət alır.
ÖS-in çıxış kəmiyyətinin başlanğıc qiyməti olduğu halda korreksiya olunmuş parçalarının xətti xarakteristikaya nəzərən optimal vəziyyət alması üçün korreksiya əmsalının qiyməti aşağıdakı şərtdən tapılmalıdır (bax şək. 3.8):
(3.12)

Bu ifadədə yuxarıdakı işarələr qabarıqlığı yuxarıya

( ) , aşağıdakı işarələr isə qabarıqlığı aşağıya yönəlmiş ( ) qeyri-xətti xarakteristikalara aiddir.
(3.12) şərti bölmə sərhədlərində qeyri-xətti xarateristikanın korreksiya olunmuş parçalarının xətti xarateristikadan yayınmalarının müsbət və mənfi qiymətlərinin bərabər olmasını təmin edir.
Həm qabarıqlığı yuxarıya, həm də qabarıqlığı aşağıya yönəlmiş xarakteristikalar üçün (3.12) ifadəsindən korreksiya əmsalı üçün aşağıdakı ifadə alınır:
(3.13)
(3.13) ifadəsini (3.12)-də yerinə yazdıqda bölmə parçalarının yuxarı sərhəd qiymətlərinin hesablanması üçün aşağıdakı ifadələr alınır:
(3.14)

(3.14) ifadəsindəki və qiymətləri məlumdur, çünki hər ÖS-in işçi diapazonunun başlanğıcı və sonu, eləcə də (buraxıla bilən xəta) əvvəlcədən məlum olur.
Bəzi riyazi çevirmələrdən sonra (3.12) ifadəsindən multiplikativ üsulla xəttləşdirmənin metodik xətasının hesablanması üçün aşağıdakı ifadə alınır: [ f ( ] (3.15)
_Burada:
f ( = qeyri-xətti xarateristikanın i – ci parçada artımı;
= xətti xarateristikasının i – ci parçada artımıdır.
Multiplikativ üsulla xəttiləşdirmə prosesinin riyazi modeli belədir:
Z_ki =
Burada:
– ÖS-in çıxış kəmiyyəti;
– məntiqi fuknksiyadır.
, olduqda = 1, əks halda = 0 qiymət alır.
M_i – qeyri-xətti xarateristikanın i-ci bölmə parçasında ÖS-in ölçmə nəticəsinin multiplikativ korreksiya əmsalıdır.
Multiplikativ xəttiləşdirmə üsulunun funksional-struktur modeli şək. 3.9-da göstərilmişdir.



Funksional operatorların məzmunu aşağıdakı kimi izah edilir.
– ölçmə nəticəsinin mikroprosessora və müqaisə qurğusuna ötürülməsi;
İ₁(S:Z_i); i = 1, s – qeyri-xətti xarakteristikanın bölmə parçaların sərhəd qiymətlərinin yaddaşda saxlanması;
İ₂ (Z_i), İ₅(М_i), İ₇(Z_к) – bölmə parçalarının sərhəd qiymətlərinin ÖS-in çıxış kəmiyyəti ilə müqaisə edilməsi üçün ötürülməsi; multiplikativ düzəlişlərin ədədi qiymətinin və təshih edilmiş ölçmə nəticənin uyğun modula ötürülməsi;
İ₃(CR: Z, Z_i) – ÖS-in çıxış kəmiyyətinin bölmə parçalarının Z_i sərhəd qiymətləri ilə müqaisə edilməsi;
İ₄ (S: M_i); i = 1, s – qeyri-xətti xarakteristikanın bölmə parçaları üçün multiplikativ düzəlişlərin ədədi qiymətlərinin yaddaşda saxlanması;
I₆(П: М_i; z) – multiplikativ M_i düzəlişi ilə ölçmə nəticəsi arasında vurma əməliyyatının yerinə yetirilməsi;
Z_k – ÖS-in ölçmə nəticəsinin korreksiya olunmuş qiyməti;
I₈ (R:Z_k) – ÖS-in ölçmə nəticəsinin korreksiya olunmuş qiymətinin rəqəmli indikasiyası.