Dərs vəsaiti m £
N Cəfərov, M . Ç obanov, Q. P a şa yeva
Yüklə 8,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- N Cəfərov, M . Ç obanov, Q. P a şa yeva
- A zərbaycan şü rtasltğın ə sa sla n
- N. C əfərov, M . Ç oban ov, Q. P a şa y e v a
- Azərbaycan xalqının dövlət müstəqilliyi uğrunda mübari zəsinin yeni mərhələsi.
N Cəfərov, M . Ç obanov, Q. P a şa yeva «Siz ata-babalarımızın müqəddəs yerlərinə o vaxt Vətən deyə bilərsiniz ki, onıın sahibi olasınız» (qonıyasmız). N.Nərimanov AZƏRBAYCAN XALQININ MİLLİ BİRLİK, ƏRAZİ BÜTÖVLÜYÜ VƏ DÖVLƏT MÜSTƏQİLLİYİ UĞRUNDA MÜBARİZƏSİ Azərbaycan xalqının tarixinə nəzər saldıqda məlum olur ki, eramızın II minilliyinin ortalarından başlayan tarixini milli birlik, ərazi bütövlüyü və müstəqilliyi uğruııda mübarizə tarixi olub. Məhz XV əsrin son illərindən milli dövlətçilik uğrunda mübarizə get-gedə daha da güclənir. Və nəhayət, 1501-ci ildə Şah İsmayıl Xətainin başçılığı ilə Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin əsası qoyulur. Bu dövlətin başında, əsasən, türk hökmdarları olmuşlar. Dövlət Fənnanlan dövrün beynəlxalq dilləri ilə yanaşı, Azərbaycan türkcəsində də verilirdi. Milli mədəniyyətin inkişafı üçün böyük islahatlar verilir və həyatda tətbiq edilirdi... Dövlətin və ölkənin inkişafına bir tərəfdən xarici müdaxilələr, digər tərəfdən isə milli mütəşəkkilliyin zəifliyi ucbatından Azərbaycan Səfəvilər dövləti öz tarixi vəzifəsini axıra qədər davam etdirə bilmədi. Nəhayət, XVIII əsrin ortalarında başda Azərbaycan türk hökmdarı Nadir şahın Müstəqil Azərbaycan dövlətini möhkəmləndirmək uğrunda mübarizəsi də uğursuzluğa düçar oldu. Beləcə də, 500 min kv. km əraziyə malik olan Azərbaycan çox kiçik dövlətlərə-xanlıqlara parçalandı... 156 A zərbaycan şü rtasltğın ə sa sla n Yuxanda qeyd olunanlara baxmayaraq, XVI-XVIII əsrlərdə Azərbaycan xalqı öz mədəniyyətinin intibah dövrünü yaşadı. Bu dövrdə Azərbaycan/olkloru, xüsusilə, dastançılıq (“Koroğlu” və digər dastanlar yarandı) və yazılı ədəbiyyatın poeziya sahəsinin (M.P.Vaqif, M.V.Vidadi) sürətli inkişafı milli intibahın təzahürü idi. Bu mənada, XVH-XVIII əsrlər Azərbaycan xalqının tarixinin ən parlaq dövıü sayıla bilər... Lakin ölkədə ümumi sabitlik çox zəif idi. Bu da ölkədə, təxminən, iki ictimai-sosial cəbhənin formalaşmasına gətirib çıxarmışdır: - Ölkədə xalq arasında ümummilli ruhun, mənəvi-mədəni birlik ideyasının və müstəqillik hisslərinin güclənməsi özünü göstərirdi: - Ölkədəki mövcud siyasi dağınıqlığın baş vennəsi, Mərkəzi dövlətin olmaması... ölkənin hərtərəfli inkişafına mənfi təsir edirdi... - Ölkədə qeyri - sabitliyin mövcudluğu, demək olar ki, bütün sahələrdə hərc-mərcliyə gətirib çıxarırdı. - Bütün bunları yaxından izləyən tarixi düşmənlərimiz olan “xalqlar həbsxanası” adlanan Çar Rusiyası və tarixən Azərbaycana münasibətdə onun strateji müttəfiqi olan İran şahlığı, həmçinin, Osmanlı sultanlığı Azərbaycan ərazisinə, onun münbit və təbii sərvətlərlə zəngin olan torpaqlarına göz dikirdilər... Beləcə də, XVIII əsrin sonlannda və XIX əsrin ilk 20-ci illərində Rusiya, İran və Osmanlı sultanlığı tərəfindən tarixi Azərbaycan əraziləri yadelli Ordularının müharibələr meydanına çevrildi. Beləliklə də, Böyük Azərbaycan dövlətinin tarixi əraziləri işğal edildi və hətta, özəlləşdirildi də ... Onu da qeyd edək ki, “xalqlar həbsxanası” adlanan Çar Rusiyası Azərbaycanın şimal ərazilərində “üstüörtülü” halda “ruslaşdırma”, İran şahlığı isə Azərbaycanın cənub ərazilərində 157 N. C əfərov, M . Ç oban ov, Q. P a şa y e v a “farslaşdırma” siyasəti yeridir, xalqımızın etnik mədəniyyətinin inkişafının qarşısını almaqla, xalqı daim kölə halında saxlayırdılar. Osmanlı sultanlığının tabeliyində yaşayan xalqımızın etnik mədəni mühiti isə Türkiyə mədəni mühiti ilə qaynayıb qarışdı... Azərbaycan xalqının dövlət müstəqilliyi uğrunda mübari zəsinin yeni mərhələsi. XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ictimai-siyasi şüuru xalqın ümummilli düşüncəsinin yekunu olaraq, azərbaycançılıq ideologiyası fonnalaşdınldı ki, bu da, tarixi türklüyünü, islam dininə məxsusluğunu və müasirləşmək istəyini dərk edən bir millətin ideologiyası idi. Azərbaycan xalqının o dövrdə yetişmiş elm, mədəniyyət və siyasi xadimlərinin, demək olar ki, hamısı müstəqillik uğrunda mübarizə meydanında bütöv və güclü bir qüvvəyə çevrilmişdir. Məhz bu mübarizənin - Azərbaycançılıq ideologiyasının ilk siyasi-praktik nəticəsi isə 28 may 1918-28 aprel 1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti oldu. Bu dövr Azərbaycan xalqının siyasi-ideoloji baxımdan, təşəkkülünün ilk zirvəsi və ıninillər boyu məskun olduğu və onu qorumaq uğrunda əsrlərlə-illərlə mərhələ-mərhələ qan tökdüyü ərazinin-coğrafi məkanın təxminən beşdə biri - 114 min kv. km ərazi idi (500 min kv. km ərazinin). Lakin yenicə yaradılmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz varlığının ilk aylarından ermənilərin və gürcülərin ərazi iddialan ilə qarşılaşdı... Xüsusilə, Türkiyədən qovulan ermənilər Azərbaycan ərazilərində özlərinə dövlət qunnaq istəyirdilər... Belə bir şəraitdə Osmanlı dövlətinin Qafqaz İslam Ordusu adı altında göstərdiyi hərbi yardım-müdaxilə olmasaydı, əlbəttə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yalnız elan edilməklə kifayətlənə bilərdi... Çünki İmperialist Rusiyası kimi Sovetlər Rusiyası da Qafqazda Azərbaycan türklərini həm siyasi, həm iqtisadi, həm fiziki, həm də 158 A zərb a yca n şü n a slığ ın əsasları mənəvi baxımdan sıxışdırmaqla “xristian qardaşlarf’na geniş meydan açırdılar. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi olan Azərbaycan SSR-in bütün idarəçiliyini öz əlində saxlayır və Paytaxt Bakı şəhərini isə ermənilərin hesabına “beynəlmiləlləşdinnəyə” çalışırdı... Beləcə də, Azərbaycanın Şimalı ilə Cənubu arasında əlaqələr tamamilə kəsilmişdir... Bununla belə, Moskvanın idarə etdiyi “Azərbaycan SSR dövləti” nə qədər ideoloji təzyiqlərə məruz qalsa da, milli şüurun daşıyıcısı olan ziyalılar məhv edilsə də (1920-1940-ci illərdə 50 min nəfərdən çox tanınmış ziyalılar və 2 min nəfərə yaxın hərbçilər-generallar, baş zabitlər, zabitlər məhv edilmişdir.), xalq çox məhdud imkanlar daxilində öz varlığını nümayiş etdirə bilmişdir... və Heydər Əliyev kimi bir dahini, Mirzə İbrahimovlar, Şıxəli Qurbanovlar yetişdirmişdir... 159 Yüklə 8,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|