Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əhali artımını ictimai inkişafın əsas qüvvəsi hesab
həyatında qeyri-bioloji, ictimai qanunauyğunluğun rolunun daim güclənməsinə təkan verir. Məsələn, insanın və cəmİ 3 ^ətin
siyasi, istehsal, mənəvi fəaliyyəti təmiz ictimai hadisədir, o, öz xüsusi təbiət qanunlarından fərqli olaraq öz xüsusi qanunları ilə inkişaf edir. Ancaq bu inkişafda təbii qanunların inkişafını qiymətləndirməmək düzgün olmazdı. İnsan ağıllı olsa da, hər halda heyvandır. Bioloji və ictimai amillər həm insanda, həm də cəmiyyətdə sıx qarşılıqlı fəaliyyətdədirlər, dialektik cəhətdən bir-biri ilə bağlıdırlar. Bioloji növ kimi insanın yaşamasının zəruriliyi və onun tam hərtərəfli inkişafının yalnız cəmiyyətdə mümkün olması ictimai birliyin xüsusi növünün - insan ailəsinin meydana gəlməsini şərtləndirmişdir. Ailə həm bioloji, həm də müxtəlif ictimai funksiyalar (təsərrüfat, tərbiyə və s.) yerinə yetirir. Onun mühüm bioloji funksiyası insan nəslinin artırılması, insanın özü-özünü istehsal etməsidir. Bax bu baxımdan ailə insan cəmiyyətinin özəyi kimi təbiətlə daha sıx bağlıdır. Əhalinin yenidən istehsalının başlıca amili kimi ailənin rolu həmişə sabit qalır. Bu funksiya demoqrafik amillərlə, əhali problemi ilə sıx bağlıdır. Əhali nəzəriyyəsinə xüsusi yanaşma tələb olunur. Əhali müəyyən ərazi çərçivəsində: ölkənin bir hissəsində, bütün ölkədə, bir qrup ölkədə, bütün dünyada yaşayan adamların məcmusudur. Ölkənin əhalisi coğrafi mühit və maddi nemətlər istehsalı üsulu ilə birlikdə cəmiyyətin inkişaf imkanlarını müəyyən edir. Bununla belə istehsalın və bütövlükdə cəmiyyətin normal inkişafı, təbii sərvətlərin mənimsənilməsi üçün müəyyən minimum əhalinin olması zəruridir. Əksinə, əhalinin çox olması cəmiyyətin maddi həyatına mənfi təsir edə bilər və hətta ətraf mühitə öldürücü təsir edə biləcək ictimai münaqişələrə və 116 partlayışlara gətirib çıxara bilər. Bir sıra filosoflar, sosioloqlar və iqtisadçılar əhali artımına cəmiyyətin inkişafının hərəkətverici qüvvəsini başa düşməyin açarı kimi baxmağa cəhd etmişlər. Məsələn, ingilis siyasi iqtisadının banisi, dəyərin əmək nəzəriyyəsinin müəllifi U.Petti qeyd etmişdir ki, bütün zənginliklərin əsası əmək, istehsal sahəsidir. Ona görə də zəhmətkeş əhalinin, istehsal prosesinin başlıca iştirakçısının artımına o cəmiyyətin inkişafının, təbiətin fəth edilməsinin ən mühüm şərti kimi baxmışdır.
edən
nəzəriyyələr yaranmaqda olan burjuaziyanın qeyri-istehsal təbəqələrə zadəganlara və ruhanilərə qarşı mübarizədə ideologiyasını ifadə edirdi. O dövrdə bu eür ideyalar müəyyən mənada mütərəqqi əhəmiyyət kəsb edirdi. Cəmiyyətdə hakimiyyətə can atan burjuaziya torpaqla məşğul olan aristokratları onda ittiham edirdilər ki, məhz onlar əhalini dilənçi vəziyyətinə salmışdılar. Torpaq aristokratlarının ideologiyası isə
mülkədarların, torpaq
sahiblərinin hökmranlığına bəraət qazandırmaq üçün öz növbələrində sübut etməyə çalışırdılar ki, əhalinin kasıb vəziyyətdə yaşamasında kütlənin özü günahkardır. Nəticədə sosiologiyada yeni bir məktəb yarandı və onlar belə hesab edirdilər ki, kasıbçılığa, əhalinin dilənçi vəziyyətdə yaşamasına hər eür ehtiyac və məhrumiyyətlərə səbəb əhali artımıdır. Bu mövqeni daha fəal şəkildə ingilis iqtisadçısı və din xadimi T.R.Maltus müdafiə edirdi. Amerikalı B.Franklindən götürdüyü statistik məlumatlara əsaslanaraq yazdığı «Əhali qanunu haqqında təcrübə» (1798) əsərində o təsdiq edirdi ki, əhalinin kasıb vəziyyətinin, o eümlədən işsizliyin səbəbi əhalinin sayının həddindən artıq olmasıdır. Hər şey
«əhalinin təbii qanunu» ilə bağlıdır: bu qanuna görə əhali artımı həndəsi silsilə ilə, ərzaq istehsalının artımı isə ədədi silsilə ilə gedir. Əgər əhalinin artımını dayandmuasaq, onda gələcəkdə fəlakət olacaqdır Maltus bu vəziyyətdən çıxış yolunu əhali artımının məcburi şəkildə nizama salınmasında görürdü - müharibə, yoluxucu xəstəliklər, aclıq, məcburi ağır əmək, nigahm məhdudlaşdırılması və s. Bu nəzəriyyə onu yaradanın adı ilə maltusçuluq adı almışdır. Maltusun ardıcılları, neomaltusçuluğun pərəstişkarları olan Q.Butul, N.Çemberlen, U.Foqt və başqaları zəif inkişaf etmiş ölkələrin geridə qalmasının əsas səbəbini ölkənin əhalisinin sürətlə artmasında görürdülər. Bu mühakimələrdə müəyyən məntiq var. Ancaq bu halda onlar, çox güman ki, səbəbi nəticə ilə qarşılaşdırırlar. Axı əhali artımı kompleks səbəblərlə: məhsuldar qüvvələrin, mədəniyyətin inkişaf səviyyəsi, mövcud ictimai quruluşun xarakteri ilə, adamların həyat inkişafı üçün bu quruluşun yaratdığı şəraitlə müəyyən olunur. İctimai inkişafın hər bir mərhələsinə bu və ya digər dövlət tipinə, mədəniyyətinə öz əhali artımı sürəti, əsasən iqtisadi şəraitlə, o cümlədən coğrafi amillərlə bağlı olan onun artımının xüsusi qanunları xasdır. Müxtəlif regionlarda və ölkələrdə müasir demoqrafik vəziyyət müxtəlifdir. Onu demək kifayətdir ki. Yer kürəsi əhalisinin 70 faizi qum ərazinin 7 faizində cəmləşmişdir. Planetin cənubunda əhali surətlə artır. Məsələn, Afrikanın, Asiyanın və Latın Amerikasının əhalisi hər 25 ildən bir praktiki olaraq iki dəfə çoxalır. Şimalda isə bunun əksi müşahidə olunur: Avropada əhali artımı demək olar ki, yoxdur, bəzi ölkələrdə hətta əhalinin azalması meyli müşahidə olunur. - məsələn, Rusiyada 1990-cı ildən üzü bəri əhalinin sayı ildə təqribən bir 118 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|