Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
dəstəsi Yuqoslaviya Xalq Azadlıq ordusu IX korpusunun tərkibində 9 ay döyüşmüş sovet partizan batalyonunda vuruşurdu. Bu döyüşçülərdən 50 nəfəri rəşadətinə görə Yuqoslaviyanın orden və medalları ilə təltif olunmuşdu. 1942-ci ilin avqustunda ağır yaralanaraq əsir düşmüş, almanlann təşkil etdiyi milli Azərbaycan hərbi hissəsinə daxil olmuş, lakin tezliklə faşistlərin əsl niyyətini başa düşərək qaçıb Yuqoslaviya partizanlan- na qoşulmuş cəsur kəşfiyyatçı Mehdi Hüseynzadə - məşhur əfsanəvi «Mixaylo» düşmənə qarşı qəhrəmanlıqla mübarizə apanrdı. Yuqoslaviya Xalq Azadlıq ordusu diversiya qrupuna rəhbərlik edən M.Hüseyn- zadə və onun dəstəsinə daxil olan T.Əliyev, M.Seyidov, A.Məmmə- dov, D.İsmayılov və başqaları sloven partizanları ilə birlikdə faşistlərə böyük itkilər verdilər, müxtəlif əməliyyatlarda mindən çox alman zabitini məhv etdilər. Faşistlər Mixaylonun başına 400 min lirə mükafat ajarmışdılar. 1944-cü ilin noyabnnda o, növbəti əməliyyat zamanı mühasirəyə düşdü və ələ keçməsin deyə, özünü öldürdü. 1957-ci ildə ona Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi. Faşist hərbi düşərgələrindən qaçmış əsirlərin İtaliyada təşkil etdiyi partizan dəstələrindən birinə Ə.Babayev rəhbərlik edirdi. Şimali İtaliyanın faşizmdən azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə V.Hüseynov, A.Mirzəyev, Ş.Məcidov və başqaları fərqlənmişdilər. Cəsur pulemyotçu Vilayət Hüseynov İtaliya faşistlərinin başçısı Mussalinini həbs edən partizanlar arasında olmuşdu. Leytenant Hacıbəyov Çexoslavakiyada «Oraq və çəkic» adlı partizan dəstəsinin təşkilində və fəaliyyətində yaxından iştirak etmişdi. Almaniyada Veymar ətrafındakı «Buhenvald» ölüm düşərgəsində fəaliyyət göstərən gizli antifaşist təşkilatın fəal üzvlərindən biri də gənc azərbaycanlı Əkbər Ağayev idi. Ələ keçdikdə faşistlər onu ağır işgəncələrlə öldürdülər. «Mauthauzen», «Dahau» və başqa faşist ölüm düşərgələrində də əsirlərin gizli antifaşist təşkilatlannda azərbaycanlılar fəal iş apanrdılar. Azərbaycanın Azərbaycanlılar arasında sovet vətənpərvərləri, istiqlalı uğrunda habelə faşizmi bolşevizmdən daha böyük bəla hesab mübarizə. edib ona qarşı mübarizəyə qoşulanlarla yanaşı, Al- MiUi legion maniyanın sovet imperiyası üzərində çalacağı qələbədə vətəninin istiqlalını görənlər də vardı. Azərbaycan zorla sovetləşdirildikdən sonra, təqiblərdən yaxa qur- tanb siyasi mübarizəni davam etdirmək üçün xaricə getmiş siyasi xadimlərin bir çoxu səhvən Almaniyanın kommunist imperiyasına son
qoyacağına, Azərbaycan xalqının milli azadlığının bərpasına münasib şərait yaranacağına ümid edirdilər. Azərbaycanda yaşayanlar, Sovet ordusunda xidmətə cəlb edilənlər arasında da belə düşünənlər az deyildi. Xalqın daxilində ədalətsizliyə, milli ləyaqətin tapdanılmasına qarşı etiraz səsini ucaldanlar get-gedə artırdı. 1937-ci ilin dəhşətli terrorundan çox keçməsə də, mövcud quruluşa qarşı mübarizə məqsədi ilə xalq, xüsusən gənclər qüvvələrini birləşdirməyə, öz təşkilatlarını yaratmağa çalışırdılar. Gizli antisovet, milli-azadlıq uğrunda mübarizə qrupları meydana gəlirdi. Hələ 1941-ci ilin yazında sovet quruluşuna, kommunist partiyasının milli ayn-seçkilik siyasətinə qarşı mübarizə aparmaq, müstəqil dövlət yaratmaq məqsədilə vətənpərvər qüw'ələri birləşdirmək üçün tələbə Süleyman İsgəndərovun rəhbərliyi ilə antisovet millətçi qrup fəaliyyətə başlamışdı. Lakin bu qrup çox yaşamadı, aşkara çıxarılıb məhv edildi, fəallan güllələndi. Mübarizə isə davam edir, yeni gizli qruplar yaranırdı. 1943-cü ildən tələbələr arasında gizli fəaliyyət göstərmiş «İldırım» təşkilatı da onlardan biri idi. Tələbə Gülhüseyn Abdullayevin (Hüseynoğlu) təşəbbüsü ilə yaradılmış bu təşkilat Sovet hökumətinin, kommunist partiyasının milli siyasətim, Azərbaycan dilinin sıxışdırılmasını ciddi tənqid edir, geniş təbliğat üçün imkan və vasitələr axtanrdı. Bu işdə İsmixan Rəhimov, Hacı Zeynalov, Aydın Vahidov və b. daha fəal iştirak edirdilər. 1944-cü ildən Bakının Sabunçu fəhlə qəsəbəsində bir qrup gənc fəhlə gizli beynəlmiləl təşkilat yaradıb mövcud siyasi rejimi qeyri-xəlqilikdə ifşa etməyə, üsyan qaldırıb onu devirməyə çağırışlarla təbliğat işi aparırdılar. Sovet imperiyasına qarşı fəal mübarizə aparmaq üçün cəbhələrdə bəziləri qəsdən əsir düşür, almanlann tərəfinə keçirdilər. Hərbi mütəxəssis, Moskvada hərbi akademiya bitirmiş mayor Əbdürrəhman Fətə- libəyli Düdənginski müharibənin əvvəllərində Pribaltikada elə ilk döyüşlərdə almanlara əsir düşmüş, onlann tərəfinə keçərək azərbaycanlılardan ibarət hərbi hissə yaratmaq təşəbbüsü ilə 1941-ci ilin avqustunda Hitlerə müraciət etmişdi. Faşistlər müharibənin ilk aylannda əsir aldıqlan 3,6 milyon sovet, 0 cümlədən 150 mindən çox azərbaycanlı əsgər və zabitindən öz istila- çılıq planlarını həyata keçirmək üçün istifadə etməyi qərara almışdılar. Əsirlərlə iş aparmaq, onları almanlara sədaqətlə xidmət etməyin öz xalqlarının mənafeyinə uyğun olduğuna inandırmaq, hərbi hissələrdə birləşdirmək üçün faşist hökuməti siyasi mühacirlərin nüfuz və bacarığından istifadə etməyə çalışırdı. 353 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|