Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Cənubi Azərbaycanın milli-demokratik quruluşu uğrunda mübarizəsinin düşməni kimi çıxış etdilər. Sovet hökuməti, sonralar da başqa yerlərdə (məsələn, Şərqi Avropa ölkələrində) olduğu kimi, xalqın mübarizəsini öz imperiya məqsədlərinə tabe etdirməyə çalışırdı. Bu, xüsusən Sovet İttifaqında sığınacaq tapmış demokratlann ADP-nin fəaliyyətini bərpa etmək təşəbbüsü timsalında özünü aydın göstərdi. Sovet rejimi hər vasitə ilə, o cümlədən hərəkatın bir çox fəallanna qarşı cəza tədbirləri ilə onun xarakterini, siyasi prinsipləri və taktikasını marksizm-leninizm məfkurəsi çərçivəsinə salmağa çalışaraq, özünün antihumanist «proletar diktaturası» ehkamına tabe etdirməyə, ADP-ni tXP ilə birləşdirməklə əslində ÜtK (b)P- nin bölmələrindən birinə çevirərək, ondan öz xarici siyasət məqsədləri üçün istifadə etməyə başladı. ABŞ və İngiltərə isə o zaman bütövlükdə İranda demokratik hərəkatın, xüsusən də Azərbaycandakı milli-azadlıq hərəkatının əleyhinə idi, çünki bu hərəkatın müvəffəqiyyəti onlann İrandakı mövqelərinə raənfı təsir edər, İranın onlardan asılılığını zəiflədə bilərdi. Cənubi Azərbaycandakı milli-demokratik hərəkat məğlubiyyətə uğrasa da, ölkənin sonrakı tarixinə çox böyük təsir göstərdi, xalqda öz milli varlığı, tarixi və mədəniyyəti ideyasını möhkəmlətdi, bu məqsədlər uğrunda gələcək mübarizəsi üçün təməl daşı qoydu.
XIV
F Ə S İ L AZƏRBAYCAN SSR 1945-1991-ci İLLƏRDƏ § 1. 40>cı illərin II yarısı - 60-cı illərdə respublikanın iqtisadi və siyasi həyatı Müharibədən sonrakı onillikdə iqtisadi inkişafın xüsusiyyətləri. Əhalinin güzəranı İkinci Dünya müharibəsindən sonra sovet impe- riyası malik olduğu beynəbcalq mövqeyini saxlamaq, sosialist sistemini genişləndirməyə və bütün bunlan həyata keçirmək üçün öz hərbi potensialını qüvvət- ləndirməyə, nüvə silahına malik olmağa çalışırdı. Müttəfiqlər arasında hələ müharibənin sonlanna yaxın dərinləşməyə başlayan ziddiyyətlər tezliklə «soyuq müharibə»yə gətirib çıxarmışdı. Atom silahının gücünə və psixoloji səmərəsinə arxalanan ABŞ kommunizmə qarşı «Ümumdünya əks-hücumunun təşkilinə rəhbərliyi» öz üzərinə götürmüşdü. 1947-ci ildə ABŞ Türkiyə və İranla hərbi müqavilələr bağlamışdı. 1949-cu ildə onun təsiri altında fəaliyyət göstərən «Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı» - NATO təşkil olunmuşdu. 1950-ci ildən ABŞ İrana - SSRİ-nin cənub qonşusuna müasir silahlar satmağa başlamışdı. ABŞ Sovet imperiyasını ram etmək üçün 1948- ci ildə atom silahı ilə silahlanmış xüsusi 22 diviziya və 22 təyyarə qrupu ayırmışdı. Bütün sovet müstəmləkələrinin, o cümlədən Azərbaycanın da başı üzərindən «damokl qılıncı» asılmışdı. Əvvəllər Bakı, 1949- cu ildən isə həm də respublikanın başqa iri şəhərləri SSRİ-yə qarşı bütün hərbi planlarda atom bombaları üçün hədəfə çevrilmişdi. Lakin Sovet imperiyası totalitar rejimi daha da gücləndirib inzibati təzyiqlə xalqların bütün imkanlarını səfərbər etdi, dövlətin hərbi-sənaye potensialını sürətlə artırdı və 1949-cu ildə atom silahına malik oldu, iki dünya sistemi - kapitalizm və sosializm sistemləri arasında nisbi hərbi bərabərlik yarada bildi. 373 1949'CU ildə SSRİ-nin başçılığı ilə sosialist ölkələrinin Qarşılıqlı tqtisadi Yardım Şurası, 1955-ci ildə isə Varşava hərbi bloku yaradıldı. Sovet imperiyası beynəbcalq aləmdə daha nüfuzlu bir hərbi-siyasi qüvvəyə çevrildi. Bunlar imperiyanın xalqlanna ağır əmək, maddi və mənəvi məhrumiyyətlər, xüsusən xammal və əmək ehtiyatlan ilə zəngin olan milli respublikalann, o cümlədən Azərbaycanın sərvətlərinin daha intensiv istisman hesabına başa gəldi. Müharibə Azərbaycanın xalq təsərrüfatına ciddi ziyan vurmuşdu. Minlərlə mütəxəssis, ixtisaslı fəhlə müharibədən qayıtmamışdı. Təcrübəli neftçilərdən bir çoxu SSRt-nin başqa rayonlarında geoloji-kəşfiyyat və qazma işlərinə səfərbər olunmuşdu. Sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrindən minlərlə texnika - maşın və mexanizm alınıb cəbhələrə göndərilmişdi. Müəssisələrin bir çoxu hərbi məhsullar istehsalı üzrə yenidən qurulmuşdu. Müharibə illərində Azərbaycan SSR-də sənaye məhsulu istehsalı xeyli azalmışdı. Neft hasilatı iki dəfə aşağı düşmüşdü. Kolxoz və sovxozlarda əkin sahələri ixtisar olunmuş, mal-qaranın sayı azalmışdı. Kənd təsərrüfatında məhsul istehsalı sürətlə azalırdı. Moskva müharibədən sonrakı ilk beşillik planda (IV beşillik - 1946-1950-ci illər) respublikanın məhsuldar qüvvələrinə, xalq təsərrüfatına müharibənin vurduğu ziyanı aradan qaldırmaq, onun iqtisadi potensialını artırmaqla sərvətlərindən daha geniş faydalanmaq üçün münasib maddi və sosial imkanlar yaratmaq vəzifələri müəyyən etmişdi. Bu iqtisadi siyasət sonrakı illərdə də davam etdirildi. Ümumiyyətlə, bu illərdə Azərbaycan rəhbərliyi iqtisadiyyatın və əsasən sənayenin inkişafı üçün mərkəzdən böyük vəsait «qopara» bildi. Müharibədən sonrakı on ildə respublikada 108 yeni iri sənaye müəssisəsi tikilib istifadəyə verildi. Fəhlə və qulluqçulann sayı 1,5 dəfə artıb 623 minə çatdı. On minlərlə mühəndis-texniki işçi hazırlanıb istehsalat sahələrinə göndərildi. Bu illərdə Azərbaycan rəhbərliyi xalq təsərrüfatının, xüsusən sənayenin inkişafı, yeni sənaye sahələri və mərkəzlərinin yaranması sahəsində böyük inzibati təşkilatçılıq işi aparırdı. Xalq ağır inzibati təzyiq altında mərkəzin qoyduğu planların yerinə yetirilməsinə məcbur edilirdi. Bu məcburetmə «yuxandan» təşkil olunan «sosializm yanş- lan»nın, «yüksək öhdəliklər»in, «sürətçilən>, «yenilikçilən>, «çoxdəz- gahçılar» və s. formal hərəkatların hay-küylü təbliği ilə pərdələnirdi. 374 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|