Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Məşədi Şamil Hacıyev, Məşədi Səlim Ağa oğlu, Cahangir xan Nuru- bəyov olmaqla böyük hazırlıq işləri görmüşdü. Qətli Gülablı kənd sakini Hüsü Əli oğlu Tiflisdə həyata keçirmişdi. Partiyanın yaydığı bəyannamədə bildirilirdi ki, xalqımızın qəddar düşməni Kalaşakov öz ömrünü biabırcasına başa vurdu. Yaşasın, «Difai». Kalaşakovun dəftərxanasının rəisi Kleşinskinin qətlinə də hökm verilmişdi. Bu işə rəhbərlik Gəncə komitəsinin üzvü Pişnamazzadəyə həvalə edilmişdi. Sui-qəsdi 1907-ci ildə Seyid Miri həyata keçirdi. Beləliklə, yüzlərlə günahsız öldürülmüş azərbaycanlının qanı yerdə qalmadı. «Difai» partiyası İran inqilabçılarına və gənc türklərə öz üzvlərini köməyə göndərməklə və pul vəsaiti ilə də kömək edirdi. Şuşadan Səttar xana dəyəri 3 min manatdan çox olan silah göndərilmişdi. 1908-
salmışdı. Ona görə də Qafqaz canişini partiyanın dağıdılması barədə göstəriş vermişdi. İl ərzində partiya fəallannın bir hissəsi jandarm idarəsi tərəfindən həbs edilmişdi. Repressiyalar partiyanın fəaliyyətinə ağır zərbə vursa da partiya 1912-ci ilədək öz işini davam etdirməyə müvəffəq ola bilmişdi. Difaiçilərin çoxu 1911-ci ildə yaradılmış «Müsavat»ın sıralanna qəbul edilmişdi. Natamam məlumata görə, «Difai» Birinci Dünya müharibəsi dövründə də öz işini davam etdirmişdir. Difaiçi Aslan xan Xoyskinin (Fətəli xan Xoyskinin qardaşı oğlu) 1915-ci ilin fevralında Ənvər Paşa ilə Ərzurumdakı görüşü zamanı o, bunu bir daha təsdiq etmişdi. 1907-
yaradılması haqqında məlumat verilmişdi. Partiyanın fəaliyyəti ölkəmizin qərb qəzalan- nı, eləcə də Borçalını əhatə edirdi. Partiyanın təşkilində Ağa bəy Qiyas- bəyov, Hacı Kərim Saniyev (Sanılı), Əlibəy Xəlilbəyov və M.R.Vəkilov fəal iştirak etmişdilər. Partiyanın sədrliyinə podpolkovnik M.Vəkilov seçilmişdi. İsmayıl xan Ziyadxanovu partiyanın fəxri sədri hesab etmək olar, çünki o, 1907-ci ili bütünlüklə Peterburqda keçirmişdi. A.Qiyasbəyov və H.Saniyevin tərtib etdikləri bəyannamədə partiyanın məqsəd və vəzifələri müəyyən edilmişdi. Bəyannamə Cənubi Qafqazın bütün müsəlmanlanna müraciətlə yazılmışdı. «Müdafiə» partiyası bildirirdi ki, sülh tərəfdarıdır, lakin xalqın bəlalanm törədənləri amansızlıqla cəzalandıracağını vəd edirdi. «Müdafiə» 1909-cu ilədək fəaliyyətini davam etdirmişdi. «Müdafiə» təşkilatı, həm də əhali içərisində maarifin yayılmasına, onlann hüquq və mənafelərinin qorunmasına, kəndlilərin məişətinin yaxşılaşdırılmasına kömək etməyi nəzərdə
tuturdu. Bununla yanaşı, təşkilatın proqramında hökumət məmurlannın əhalinin mənafeyinə toxunmaq cəhdlərinin qarşısını almaq və digər vacib məsələlər də qoyulmuşdu. Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində çarizm açıq müdaxilə yolu ilə İranda və Cənubi Azərbaycanda məşrutə hərəkatını boğdu. Balkanlarda Türkiyə əleyhinə geniş hərbi-siyasi kampaniya başladı. Rusiya Balkan xalqlarını hərbi və maliyyə cəhətdən təchiz edərək Türkiyəyə qarşı müharibəyə qaldırdı. Xristian aləmini türklərə qarşı səlib yürüşünə çağırdı. Rus şovinizmi imperiyanın müstəmləkələrində, o cümlədən Azərbaycanda xalqın oyanmasına təkan verdi. Milli-azadlıq ideyalarının xalq içərisində təbliğində yuxanda göstərilmiş cəmiyyətlər, eləcə də «Nicat», «İşıq», «Səda», «İqbal» və başqa qəzetlər misilsiz rol oynayırdılar. Burada «Səda» qəzetinin redaktoru Haşım bəy Vəzirovun xidmətlərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Mətbuat milli mədəniyyətin və milli şüurun inkişafına təsir göstərdikcə Azərbaycanda çarizmin milli-müstəmləkə zülmünə qarşı geniş xalq kütlələrinin müqaviməti də güclənirdi. 1912-1913-cü illərin müharibəsində təklənmiş türklərə maddi və mənəvi yardım hərəkatı başlandı. Azərbaycan qadmlan qiymətli zinət əşyalanm yığıb göndərirdilər. Müəllim və tələbələr könüllü şəkildə cəbhələrdə vuruşan türk ordusuna qoşuldular. 1911-
partiyası xalqımızın siyasi cəhətdən birləşməsində mühüm rol oynadı. Partiyanın bəyannamələrinin birində deyilirdi: «Müsavat» partiyası müsəlman dünyasının dağılmış qüvvələrini birləşdirmək və müsəlmanlann milli və insani haqlannı müdafiə etmək məqsədilə açıq mübarizə meydanına atılmışdır. «Müsavat»ın yaradıcdan Abbasqulu Kazımzadə, Tağı Nağıyev və Məmmədəli Rəsulzadə idi. «Müsavat»ın 1912-ci ildə çap edilmiş səkkiz maddədən ibarət proqramında müsəlman xalqlannın birliyinə, müstəqillik və dövlətçiliyinin bərpasına maddi və mənəvi yardım göstərmək vəd edilirdi. Həmçinin müsəlmanlann birliyinə və tərəqqisinə çalışan partiyalarla əlaqə yaratmaq kimi mütərəqqi müddəalar da nəzərdə tutulmuşdu. Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatına rəhbərlik etmək, əsarətdə olan türk xalqlarını ümumi düşmənə - çarizmə qarşı mübarizəyə cəlb etmək üçün belə nüfuzlu partiyanın yaradılması zəruri idi. Partiyada türkçülük, islamçılıq və müasirləşmək ideyaları ilə yaşayan vətənin qeyrətli oğulları toplaşmışdı. Yazıçı Seyid Hüseyn də partiyanm ilk üzvlərindən idi. 74 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|