Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Milli hərəkatın geniş miqyas almasında və milli Azərbaycan dövlətinin yaradılmasında «Müsavat»ın rolu misilsiz idi. Partiyanın liderləri real vəziyyətdən çıxış edərək xalqın bütün demokratik qüvvələrini milli Azərbaycan dövləti yaratmaq uğrunda mübarizəyə çağınrdılar. 1917-ci ilin pa3nzmda təkcə Azərbaycanda deyil. Cənubi Qafqazın hər yerində «Müsavat»ın siyasi nüfuzu artmaqda idi. Burada dövlətçilik ideyası diqqəti daha çox cəlb edirdi. 1917-ci il oktyabnn 26- da «Müsavat» partiyasının I qurultayını açan M.Ə.Rəsulzadə giriş sözündə «müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradılacağını və bu yeni dövlətin müstəqil dövlətlərlə bir ittifaqda olacağını» söyləmişdi. Tarixin sonrakı gedişi onun uzaqgörənliyini təsdiq etdi. 1917-ci ilin sentyabnnda Azərbaycanda milli hərəkata rəhbərlik etmək üçün Rusiyada «Müsəlmanlıq partiyası» və Gəncədə «İttihadi- islam» partiyası yaradıldı. «İttihadi-islam» partiyasının Bakı təşkilatına Qara bəy Qarabəyov, Bəşir bəy Aşurbəyov, Soltan Məcid Qənizadə, həkim Kərim bəy Sultanov, Ağa Zeynal Tağıyev və başqalan rəhbərlik edirdilər. Milli-azadlıq uğrunda mübarizədə ittihadçılar muxtariyyət məsələsində unitaristlərin mövqeyində dayanaraq, Rusiya tərkibində Azərbaycana mədəni muxtariyyət verilməsini tələb edirdilər. 1917-ci ildə Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatında mübarizə üç istiqamətdə apanlırdı. Hər şeydən əvvəl. Müvəqqəti hökumətin əsarətdə olan xalqlar barəsində yeritdiyi müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı mübarizəni qeyd etməliyik. Müvəqqəti hökumət çarizmin müsəlman xalqlanna qarşı yeritdiyi müstəmləkəçilik siyasətini «daha incə və daha qapalı» şəkildə davam etdirir, azərbaycanlılan seperatizmdə təqsirləndirir və qəsdən milli- azadlıq hərəkatını boğmağa çalışırdı. Cənubi Qafqazda hökumət xristian əhaliyə üstünlük verir, gürcülərə və digər xalqlara milli qoşun yaratmaq üçün hər cür şərait yaradır, azərbaycanlılan isə bu imkandan məhrum edirdi. Müvəqqəti hökumətin xalqımıza qarşı mürtəce siyasəti ümumxalq qəzəbi doğurmaya bilməzdi. İkinci istiqamət «inqilabçı demokratların» rəhbərlik etdiyi Sovetlərə qarşı mübarizədən ibarət idi. Əvvəldə göstərildiyi kimi. Fevral inqilabından dərhal sonra Bakı və digər şəhərlərdə ikinci hakimiyyət orqanı kimi fəhlə və əsgər deputatları Sovetləri yaradılmışdı. Onlann içərisində nisbətən nüfuzlusu Bakı Soveti hesab edilirdi. Sovetlərin fəaliyyəti, demək olar ki, Azərbaycan xalqının mənafeyinə yabançı idi. Bakıdakı fəhlə və əsgər depu- tatlan Sovetinin tərkibində azərbaycanlılar yox dərəcəsində idi. 126 Sovetin tərkibi və rəhbər heyəti bütünlüklə ermənilərdən və ruslardan ibarət idi. Eser-menşevik daşnak blokunun rəhbərlik etdiyi bu Sovet «vahid» və «bölünməz» Rusiya ideyasını təbliğ edirdi. Ən xoşagəlməz cəhət ondan ibarət idi ki, azərbaycanlılar monarxiya tərəfdarı kimi qələmə verilirdilər. Hətta işi o yerə çatdırmışdılar ki, Azərbaycanın mərkəzi Bakıda üstünlük təşkil edən Cənubi Azərbaycandan olan fəhlələri xarici ölkə təbəəsi bəhanəsi ilə bütün seçkilərdən məhrum etməklə müsəlmanların ümumi qüvvəsini parçalamağa və zəiflətməyə çalışırdılar. Nəhayət, üçüncü istiqamət imperiyanın dağıldığı bir şəraitdə kəskinləşən erməni-müsəlman (azərbaycanlı) düşmənçiliyi idi. Əslində ermənilərin azərbaycanlılara qarşı tarixi düşmənçiliyinin güclənməsi Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatına təkan vermişdi. Ruslarla vahid blokda çıxış edən ermənilərə qarşı amansız mübarizə aparmaq üçün Azərbaycan xalqının bütün təbəqələrinin ümumi birliyi lazım idi. Siyasi baxışından və ictimai mövqeyindən asılı olmayaraq bütün müsəlman partiyalan ermənilərə - qatı amansız düşmənə qarşı mübarizədə eyni cəbhədə birləşmişdi. Milli-azadlıq hərəkatının diqqəti cəlb edən mühüm bir cəhəti də hərəkata milli ziyalıların rəhbərlik etməsi idi. 1917-ci il oktyabrın 25-də Petroqradda bolşeviklərin üsyanı nəticəsində Müvəqqəti hökumət devrildi. Oktyabnn 25-26-da burada keçirilən II Sovetlər qurultayında sülh və torpaq haqqında dekretlər qəbul edildi. Lenin başda olmaqla Sovet totalitar rejiminin əsası qoyuldu.
V F Ə S İ L CƏNUBİ AZƏRBAYCAN 1912-1917-ci İLLƏRDƏ § 1. Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyət Bəhs edilən dövrdə bütün tranda olduğu kimi. Cənubi Azərbaycanda da əhalinin böyük əksəriyyəti yenə də kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurdu. Burada kənd təsərrüfatının taxılçılıq, geniş miqyasda bağçılıq, texniki bitkilərdən ipəkçilik, pambıqçılıq, nisbətən az miqyasda tütünçülük, tərəvəz və bostançılıq kimi sahələrinin inkişafı davam etdirilirdi. Cənubi Azərbaycan kəndlilərinin məşğul olduğu əsas peşələrdən biri də maldarlıq qalmaqda idi. Maldarlıqla yanmköçəri həyat tərzi keçirən tayfalarla (şahsevən və b.) yanaşı, oturaq əkinçi əhali də geniş surətdə məşğul olurdu. Cənubi Azərbaycanda ticarət əkinçilİ3d və ticarət maldarlığı daha da genişlənirdi. Cənubi Azərbaycandan xarici ölkələrə ixrac edilən əkinçilik və maldarlıq məhsullanmn miqdan çoxalırdı, txrac edilən pambıq, qurudulmuş meyvə, püstə, badam, fındıq, gön-dəri, yun və s. böyük əksəriyyəti yenə də Rusiya bazarlanna apanlırdı. Kənd təsərrüfatının əsas sahələrində əmtəə istehsalının artması və ölkənin dünya bazanna cəlb olunması Cənubi Azərbaycanda natural təsərrüfatın dağılmasına, kəndlilər içərisində təbəqələşmənin artmasına və onlann istehsal vasitələrindən getdikcə daha çox məhrum olmasına gətirib çıxanrdı. Kənddə baş vermiş bu yeniliklər nəticəsində aqrar münasibətlərdə, o dövrün əsas istehsal vasitəsi olan torpaq üzərindəki feodal torpaq mülkiyyətində müəyyən dəyişikliklər baş vermişdi. Nəzərdən keçirilən dövrdə Cənubi Azərbaycanda aşağıdakı torpaq mülkiyyəti formalan vardı:
1.
Ərbabi və ya mülk-xüsusi şəxslərin mülkiyyəti. Bunlar əkinçilik üçün yararlı torpaqlann artıq 66%-ni təşkil edirdi. 2.
Xalisə - dövlətə məxsus torpaqlar. Bütün tranda bunlar əkilən torpaqlann və otlaqlann 4%-ni təşkil edirdi. Əkin üçün yararlı olmayan 128 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|