Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
mək istəyirdi. Antanta tərəfindən müdafiə edilən rus burjuaziyası çann qardaşı Mixailin xeyrinə sülalə çevrilişi etmək, sonra almanlarla birtərəfli sülh bağlamağa mane olmaq və inqilabı darmadağın etmək planı hazırlamışdı. Lakin fevral inqilabı bu plam pozdu. 1917-ci il yan- vann 9-da «Qanlı bazar günü»nün 12-ci ildönümü münasibətilə Rusiyanın iri sənaye şəhərlərində, həmçinin Bakıda tətillər başlandı. Yanvann 19-da şəhərdə 57 müəssisənin fəhlələri işi dayandırdılar. Üç gün ərzində tətilçilərin sayı 10 min nəfəri keçdi. Ayın 25-dək tətil 87 müəssisənin 22 min nəfərə qədər fəhləsini əhatə etmişdi. Fevralın 18-də Petroqradda Putilovun zavodunda başlanan tətil ayın 25-də şəhərin bütün müəssisələrini bürüdü. Fevralın 27-də başlanmış üsyan qələbə çaldı. Xalqın tələbi ilə çar II Nikolay hakimiyyətdən əl çəkməyə məcbur oldu. 300 ildən artıq hökmranlıq edən və Rusiyanı xalqlar həbsxanasına çevirən Ramanovlar sülaləsinə son qoyuldu. «Molla Nəsrəddin» jurnalında Fevral inqilabı alqışlanır, mütləqiyyətin devrilməsi Rusiyada yaşayan xalqlar üçün xoşbəxtlik hesab edilirdi. 1917-
ibarət knyaz Lvovun başçılığı ilə Müvəqqəti hökumət yaradıldı. Martın 2-də təşkil edilmiş Müvəqqəti hökumət bir gün sonra siyasi məhbusları əfv etdi. Azərbaycanda 600 nəfərə qədər belə məhbus azadlığa çıxdı. Martın 4-də hökumətin qəran ilə qubernatorlar, onlann müavinləri və qəza rəisləri vəzifələrindən uzaqlaşdırıldılar. Onları quberniya və qəza zemstvo idarələrinin sədrləri əvəz etdilər. Azərbaycanda zemstvo idarələri olmadığına görə bu iş şəhər idarələri başçılarına həvalə edilirdi. Yeni təyin edilmiş başçılar hökumətin komissarları hesab edilirdilər. Fevral inqilabından sonra burjuaziya və fəhlə deputatları Sovetinin ikihaldmiyyətliliyi meydana gəlmişdi. Martın 2-dən 4-dək Bakının küçələrində, zavod və mədənlərində nümayişlər və mitinqlər keçirildi. Martın 3-də Balaxanıda keçirilən mitinqdə 15 min nəfər iştirak edirdi. Martın 17-də qələbə şərəfinə keçirilən nümayişdə 100 min nəfərə qədər adamın iştirak etdiyi qeyd edilir. Fəhlə, əsgər və matrosların iştirakı ilə keçirilən nümayişin tələbi ilə martın 5-də Bakı qarnizonunun və hərbi donanmasının komandiri, martın 9-da şəhər rəisi, Bakı quberniyası qubernatoru, martın 10-da isə Bakı dəmiryol idarəsinin rəisi işdən kənar edildilər. Çarizmin yıxılması haqqında xəbər qəzalara da yayılmışdı. Martın 2-3-də Gəncədə mitinq keçirildi. Gəncə quberniyasının qubernatoru şəhərdən qovuldu. Mart ayında digər qəzalarda və şəhərlərdə də mitinq və nümayişlər keçirildi. Fevral inqilabı bütün imperiya
xalqları kimi Azərbaycan xalqının da həyatında və mübarizəsində dönüş yaratdı. Novruz bayramı günü Bakıdakı 30-dan çox müsəlman ictimai təşkilatının adından F.Xoyski Petroqrada Rodzyankoya və Müsəlman fraksi-' yasının
sədrinə teleqram göndərmişdi. Teleqramda M.Əsədullayevin, M.Ə.Rəsulzadənin də imzaları vardı. Teleqramda əsrlərdən bəri mü- səlmanlan hər cür hüquqlardan məhrum etmiş rejimin süqutunun bəyənildiyi ifadə edilirdi. Çarizmin devrilməsindən sonra Azərbaycanda gizli işləyən bütün siyasi partiyalara fəaliyyət azadlığı verildi. İmperiyanın mərkəzi şəhərlərinin ardınca Azərbaycanda fəhlə deputatlan Sovetləri yaranmağa başladı. Martın 4-də Bakının müəssisələri Bakı Sovetinə nümayəndələrini seçdilər. Martın 6-da Bakı Sovetinə seçkilər keçirildi. Seçkilərdə Bakı Sovetinə 52 nəfər deputat seçilmişdi. Onlardan yalnız 9 nəfəri bolşevik idi. Qeyd etmək lazımdır ki, nə Sovetə, nə də onun icraiyyə komitəsinə bir nəfər də olsun azərbaycanlı seçilməmişdi. Sovetdə, əsasən menşevik, daşnak, eser və bolşeviklər təmsil olunmuşdular. Sovetin tərkibindən bir daha görünür ki, Azərbaycanın mərkəzində yaranmış hakimiyyət onun milli mənafeyinə tamamilə yabançı hakimiyyət idi. Həmin gün şəhərdə zabit və əsgər deputatlannın əlahiddə Sovetləri də meydana çıxdı. 1917-ci il aprel ayının 20-22-də keçirilən yenİ seçkilər nəticəsində Bakı Sovetində deputatlann sayı 52-dən 113-ə, bolşeviklər isə sayca 9 nəfərdən 25 nəfərə çatdınidı. Deputatlar sırasında bolşeviklərin ideologiyasına qoşulmuş iki nəfər azərbaycanlı da vardı. Mart-aprel ayları ərzində Gəncədə, Qazaxda, Gədəbəydə, Şamaxıda, Lənkəranda, Qubada, Şuşada, Qaryagində, Naxçıvanda, Culfada, Nuxada, Zaqatalada və s. yerlərdə də fəhlə və əsgər deputatlan Sovetləri meydana gəldi. Natamam məlumata görə, aprel ayında Azərbaycan qəzalannda 25 belə Sovet var idi. Sovetlərin təşkili işi sonrakı aylarda da davam etdirilmişdi. Göyçayda və Bakı quberniyasının bəzi qəzalarında kəndli deputatları Sovetləri də yaradılmışdı. Bu Sovetlər, əsasən rus kəndlərində yaranırdı. 1917-ci ilin may ayının 25-26-da Muğan və Şirvan rayonlan kəndlilərinin I qurultayı keçirildi. Qurultayda sənaye, kənd təsərrüfatı, ərzaq, eləcə də siyasi məsələlər müzakirə edildi. Orada kəndliləri birləşdirmək məqsədilə kəndli ittifaqının yaradılması məqsədəuyğun hesab edildi. Müvəqqəti hökumət tezliklə yerlərdə də öz hakimiyyət orqan lannı yaratmağa başladı. Martın 3-də Bakı şəhər Dumasının iclasında Mü
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|