Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
1997-ci ildə müasir tarixi öyrənmək üçün çox qiymətli mənbə - Heydər Əliyevin «Müstəqillik yolu», «Müstəqilliyimiz əbədidir», «Azərbaycan nefti dünya siyasətində», «Yeni siyasi xətt», «Qaçqınlar» (hər üçü ingilis dilində), «Azərbaycan Respublikası» kitablan nəfis tərtibatla oxuculara təqdim edilmişdi. Prezident Heydər Əliyev tarixçi-alimlər qarşısında fundamental «Azərbaycan tarixi»nin yaradılması kimi mühüm vəzifə qoymuşdu, Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və mədəni tarixində çox mühüm dövr olan XIX-XX əsrlər tarixinin əhatəli tədqiqi və nəşri üçün xüsusi qrand müəyyən etmişdi. Respublikanın ən görkəmli tarixçi alimləri bu işə cəlb olunmuşdu. 1998-2002-ci illərdə 7 cildlik «Azərbaycan tarixi» kitabı hazırlandı və çap edildi. 1996-cı ildə «Üzeyir Hacıbəyov ensiklopediyası» nəşr edilmişdi. Türk dünyası filoloqları birlikdə «Kitabi-Dədə Qorqud ensiklopediyası», «Füzuli ensiklopediyası» hazırlamağa başlamışdılar. M.Füzulinin əsərlərinin altı cildliyi çap olunmuşdu. Görkəmli ədəbiyyatşünas alimlərin - Yaşar Qarayevin «Tarix yaxından və uzaqdan». Bəkir Nəbiyevin «Didərgin şair». Vilayət Quliyevin «Ağaoğlular», Elçinin «Bəstəkann vətəndaş sözü» əsərləri ədəbi tənqidin daha çox seçilən nümunələri idi. Adil Babayevin «Azərbaycanın dilçiliyinin tarixi», Mübariz Yusifovun «Dahi şəxsiyyətin nitq fenomenliyi», Nizami Xudiyevin «Heydər Əliyev və Azərbaycan dili» kimi əsərləri dilçilik elmini daha da zənginləşdirmişdi. Azərbaycan fəlsəfi fikrində də müəyyən canlanma baş vermişdi. Marksist fəlsəfi fikir öz mütləq hakimliyini itirmişdi. Din
Elm, fəlsəfə ilə yanaşı, ictimai şüurun başqa formalarının, xüsusən dinin, habelə humanist ideologiyaların yayılması üçün də münasib şərait yaranmışdı. Müxtəlif dini icmalann fəaliyyətinə geniş imkanlar açılmışdı. Yeni dini icmalar təşkil olunur, müqəddəs ocaqlar bərpa edilir, yeniləri yaradılırdı. Bakının «Şəhidlər xiyabanı»nda, Qaraçuxur, Yeni Yasamal qəsəbələrində, Novxanı, Hökməli, Nardaran kəndlərində, «Mir- mövsüm ağa», «Əliayağı» pirləri üzərində və başqa məscidlər ucaldılmışdı. Respublikanın, demək olar ki, bütün şəhər və qəsəbələrində, onlarla kənddə yeni məscid binaları tikilmişdi. Sovet hakimiyyəti illərində dağıdılmış müqəddəs ocaqlar, pirlər, məscidlər yenidən bərpa olunmağa başlanmışdı. Bu işdə xeyriyyəçilər, dini icmalar fəal iştirak edirdilər. Bayıl qəsəbəsindəki «Bibi-Heybət piri»
bərpa olunmuşdu. 20-ci illərdə yerlə yeksan edilmiş «Bibi-Heybət məscidi» yeniləşdirilmiş, layihə üzrə (iki minarəli) yenidən tikilmişdi. «Təzə pir» məscidi yanında İslam Universiteti üçün bina inşa olunmuşdu. Hər il Həcc mərasimi günlərində yüzlərlə dindarın müqəddəs Kəbəni, habelə islamın başqa müqəddəs ocaqlannı ziyarət etməsi üçün təşkilati tədbirlər görülürdü. «Quran» iki variantda Azərbaycan dilinə tərcümə-təfsir olunmuşdu (biri Z.Bünyadov, V.Məmmədəliyev, digəri N.Qasımov tərəfindən). «İslamın səsi», «İslam dünyası», «İslam» qəzetləri nəşr olunurdu. 1989-1990-cı illərdə fəaliyyət göstərmiş «Bakı mədrəsəsi» 1991-ci ildə «Bakı İslam İnstitutuna», 1994-cü ildə isə bu İnstitut «Qafqaz İslam Universitetinə» çevrilmişdi. Bir çox şəhərlərdə mədrəsələr açılmışdı. Bununla yanaşı, əhalinin mənəvi birliyini parçalamağa çalışan qüvvələr sünni və şiələr arasında nifaq salmağa cəhd göstərirdilər. Xüsusi xidmət zabitləri şərq və qərb dini missionerləri libasında geniş təbliğat işləri apanr, informasiya mərkəzləri açır, pulsuz dini kitablar, qəzet və jurnallar yayırdılar. Bu sahədə, xüsusən İrandan gələn «missionerlər» daha fəal idilər. Lakin islam dini bayrağı altında siyasi məqsədlər, qara niyyətlər güdən qüvvələr layiqli cavablannı alırdılar. Vicdan azadlığı, başqa dinlərə hörmət hislərinin hakim olduğu respublikada onlarla xristian təşkilatı qeydə alınmışdı. Lakin çoxları da qanunsuz, gizli fəaliyyət göstərirdi. Missionerlər çox vaxt Azərbaycan Konstitusiyasını pozur, zorakı tədbirlərə əl atır, fırıldaqçılıq edir, orduda, qaçqınların çadır şəhərciklərində, azsaylı xalqlar arasında təxribat işləri aparır, islam ənənələrini təhqir edən, «xristian erməni qardaşlarla birlik», «taledən qaçılmazlıq» haqqında ideyalar yayırdılar. Bu işdə ermənilərin dostu Baranessa Koksun rəhbərlik etdiyi «Xristian həmrəyliyi təşkilatı», xüsusilə fərqlənirdi. Humanist İslam dəyərlərinə sadiq olan dini icmalar, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi əhalinin mənəvi birliyi, müxtəlif dünyagörüşlərinə, dinlərə mənsub adamlar arasında qarşılıqlı münasibətlər yaranması işində, dindarlar tərəfindən dövlətçiliyin və müstəqilliyini müdafiə olunmasında fəal mövqe tuturdular. 1995-ci ildə «Avrasiya İslam Şurası» təsis edilmişdi. 1997-ci ildə təbliğat vasitələri ilə islam dəyərlərini qoruyub saxlamaq, missionerlərin fəaliyyətinə qarşı mübarizə aparmaq üçün Qafqaz Müsəlmanları İdarəsində tanınmış elm və din xadimlərinin «Elmi-dini Məsləhət Şurası» yaradıldı. 537 1997-ci il yanvarın 8-də Respublika Prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanda xarici dini missionerlərin pozuculuq fəaliyyəti qadağan olundu. İqtidar dindarlara, dini icmalara qayğı ilə yanaşır, onlann müstəqillik və dövlətçiliyin dayağı olan vətəndaş həmrəyliyi, xalq birliyi yaranmasında böyük imkanlarını düzgün qiymətləndirirdi. Dövlət müstəqilliyi bərpa edildikdən sonra xalqın ənənəvi mədəniyyətinə ehtiram və qayğı ilə yanaşılmağa başlanmışdı. Milli Məclisin 1992-ci il 27 oktyabr tarixli «Azərbaycan Respublikasının bayramları haqqında» qanuna əsasən «Novruz», «Qurban», «Ramazan» bayramları rəsmi qeyd olunurdu. Prezident Heydər Əliyev dinə və dindarlara xüsusi ehtiramla yanaşırdı. O, islam dini mərkəzlərini, müqəddəs Kəbəni ziyarət etmişdi, dindarlarla tez-tez görüşürdü. 1997-ci ilin iyununda prezident «Bibi-heybət» pirini ziyarət edərkən burada gedən məscid tikintisini öz himayəsinə götürmüşdü. Ədəbiyyat və Bu illərdə Azərbaycan ədəbiyyatı da yeni incəsənət əsərlərlə zənginləşirdi. Respublikada 500 nəfərdən çox peşəkar yazıçı vardı. Müstəqillik uğrunda açıq mübarizə və müstəqilliyin ilk dövrlərində ədəbiyyatda alovlu şeirləri ilə xalqı şər qüvvələrə qarşı əlbir mübarizəyə çağıran Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza (Ulutürk) və Məmməd Araz zirvələri daha aydın görünürdü. Xəlil Rzanın «Davam edir 37...» şeirlə toplusu. Bəxtiyar Vahabzadənin «Şəhidlər» poeması, «Göytürklən> pyesi böyük poetik və tərbiyəvi təsir gücünə malik idi. Ədəbiyyatda müharibə, yeni iqtisadi münasibətlərə keçid dövrü, siyasi
qeyri-sabitlik, hakimiyyət uğrunda mübarizə şəraitində cəmiyyətdə, insan mənəviyyatında baş verən dəyişiklikləri əks etdirən yeni mövzular meydana gəlməyə başlamışdı. İsmayıl Şıxlının «ölən dünyam», İlyas Əfəndiyevin «Hökmdar və qızı», İsa Hüseynovun «Cəhənnəm», Nəriman Həsənzadənin «Pompeyin Qafqaza yürüşü». Sabir Rüstəmxanlının «Bu sənin xalqındır». Çingiz Abdullayevin dedektiv romanlan bu dövrün mühüm ədəbi hadisələri idi. Ənvər Məmmədxanlının «Babək» (əvvəllər yazılıb, lakin ilk dəfə 1994-cü ildə çap olunub). Mustafa Çəmənlinin «Xallı gürzə». Aqil Abbasın «Batmanqılınc», Əzizə Cəfərzadənin «Eldən-elə», «Zərintac» əsərləri xalqın qəhrəman, ibrətamiz tarixi keçmişini işıqlandırır, böyük tərbiyəvi əhəmiyyət kəsb edir.
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|