Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

İctimai şüurun digər formaları kimi incəsənətin də mənbəyi obyektiv gerçəklik, real  varlıqdır. Çünki  

insan şüuru xarici aləmi əks etdirir, xarici  aləm  gözəlliyi olmasa, onun  əksi, sürəti də mövjud ola bilməz. 

Tərbiyə  vasitəsilə  insan    şüurunda  əks  etdirilən,  obrazı  yaradılan  gözəlliklər  isə  həyatda,  insanın 

təcrübəsində yoxlanılır və tətbiq edilir. İnsanlar estetik tərbiyə prosesində real gerçəkliyin estetik xəssə və 

keyfiyyətlərini seçməyi, tərkib hissələrinə  ayırmağı və  onları sintez  etməyi, varlığı özünün istədiyi kimi 

qurma yollarını  öyrənirlər. Bu  yolla insanlar  aləmi daha dolğun, zəngin şəkildə estetik  təfəkkürlə dərk 

edirlər.  

Musiqi gözəl səslərin, təranələrin, təbiətdəki zərif səslərin ifadəsidir. Musiqi insanlarda yüksək əhval – 

ruhiyyə,  şadlıq  hissləri    yaradır.  Musiqi    əsərlərini    dinlərkən  insanlara  ətrafdakılar  da  gözəl  görünür. 

Yaranmış  şən  əhval  –  ruhiyyə  istər  –  istəməz  insanı  müsbət  işlər  görməyə,  hərəkət  və    davranışlarına 

gözəllik elementləri daxil etməyə həvəsləndirir. 

Rəsm, rəssamlıq isə həyatı rənglər, boyalar vasitəsilə əks etdirmə, tərənnüm etdirmədir. Təsviri sənət 

həyatın  bütün  sahələrini  təsvir  etmə  imkanına  malikdir.  Bu  zaman  gözə  görünən  və  ya    görünməyən 

hadisələr,  insanların  fantaziya  və  xəyalları  da  təsvir  olunur.  Bu  incəsənətin  bütün  növünə  aiddir.  İnsanın 

yaratdığı  bədii    obrazlar,  rəsm,  musiqi,  heykəllər,  bədii  əsərlər  vasitəsilə  təsviri  anların  estetik  zövqü  ilə 

bağlıdır. İncəsənətin bütün növləri müəyyən mənada bir – biri ilə bağlıdır və biri digərinin inkişafına imkan 

yaradır.  Məsələn,  gözəl  musiqi  insanlarda  gözəl  təbii  mənzərələr    təsəvvürü  yarada  bilir  və  ya  hər  hansı 

gözəl  tablo,  təbiət  mənzərəsinə  baxan  insan  həmin  gözəlliyi    dərk  edib,  onun  gözəlliyinin  seyrinə  dalan 

zaman istər – istəməz beynindən sevimli musiqi təranələri keçir. Həm də mənzərəyə uyğun musiqi duyulur. 

Rəssam  təbii  rənğlər  vasitəsilə  insanları  ən  gözəl  musiqi  səslərini  eşitməyə,  heykəltaraş  yaratdığı  heykəl 

vasitəsilə varlığın canlı hərəkət və dinamikasını göstərməyə nail ola bilər. 

İncəsənət  vasitəsilə  nəinki  sənətin  müxtəlif    sahələri,  həmçinin  onlarla  ictimai  şüurun  müxtəlif 

formalarının daxili üzvü əlaqəsi, qarşılıqlı təsiri yaradılır. İncəsənət elm, fəlsəfə, siyasət və əxlaqla qarşılıqlı 

əlaqədə  olduğu  üçün  bəşər  təcrübəsini  dərk  etməkdə,  mənimsəməkdə  insanlara  kömək  edir.  Elmlərə 

yiyələnmənin  əhəmiyyətini  dərk  etməkdə,  fəaliyyət  üsullarına  yiyələnmənin  təbiəti  və  insanların  həyatını 

gözəlləşdirmədəki rolunu anlamağa, öz fəaliyyətlərinə şüurlu, gözəllik qanunları əsasında yanaşma imkanı 

verir. Bu isə məhz şüurlu tərbiyə prosesidir. Deməli, elmi təfəkkür kimi bədii təfəkkür də  təbiət və cəmiyyət 

hadisələrinin  dərk  edilməsində  böyük  imkanlara  malikdir.  Məsələn,  poeziya  və  digər  əsərlər  vasitəsilə 

insanlar  cəmiyyətə  tarixən  yanaşır,  müxtəlif  ictimai  iqtisadi  quruluşlarda  mövcud  olan  ictimai  iqtisadi 

qanunlarla tanış olur,  ayrı – ayrı dövrlərdəki əxlaq normaları, ümumbəşəri müsbət əxlaqi keyfiyyətləri dərk  

edirlər. İnsanlara ziyan vuran, cəmiyyət üçün məqbul sayılmayan keyfiyyətlərin nəticəsi, onun insanın şəxsi 

həyatına  vurduğu  ziyanı  əsərlər  vasitəsilə  görürlər.  İnsanlar  dərk  edirlər  ki,  cəmiyyət  onun  zəruri  hesab 

etdiyi  əxlaqi  keyfiyyətlərə  malik  olmayan,  əksinə  bu  norma  və  davranış  qaydalarının  ziddinə  hərəkət 

edənləri  qəbul  etmir,  bu  isə  həmin    şəxsin  məhvinə,  faciəsinə  qətirib  çıxarır.  Satirik  şerlər  vasitəsilə 

cəmiyyətdə mövcüd olan əyrilikləri görür, onun səbəbini anlayır, bu isə onlarda həyat  hadisələrinə düzgün 

münasibət    formalaşmasına  səbəb  olur.  Poeziyanın  digər  növləri  insanlarda  gözəlliyi  dərk  etməyə  imkan 

yaradır,  gözəlliyə  əsaslanan  poeziya  fiziki  əməyin,  həmçinin  əməyin  bütün  sahələrinin,  hətta  yaradıcı 

fəaliyyətin mənbəyinə çevrilir. A.S.Puşkin qeyd  etmişdir ki, ilham insan  qəlbinin canlı təəssüratları qəbul 

edə bilmək,  məfhumlarla düşünə bilmək qabiliyyətidir. Təkcə poeziya üçün deyil, həndəsə üçün də ilham 

lazımdır. İlham üçün isə elm lazımdır. İnsanların elmi, mədəni səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, bir o qədər 

də müşahidə qabiliyyətinə, zəngin  estetik duyğuya, güclü təxəyyülə  malik olar.  

Alimin  elmdən  aldığı  estetik  zövqün  mahiyyətini  həmin  elmin    daxili  qanunauyğunluqlarını  dərk  

etməsi təşkil edir. Fikrin  gözəlliyindən zövq almaq üçün dərin biliyə, dərk etmə qabiliyyətinə malik olmaq 

lazımdır. İstər elm, istərsə də incəsənət  qneseoloci cəhətdən eyni kökə  bağlıdır. Bu  özünü idrak prosesinin, 

təxəyyülünün, insan xəyalının varlıdan uzaqlaşaraq, özünü  ehtiva etməsində göstərir. İnsanlar varlığı istər 

elmi,  istərsə  də  bədii  şəkildə    mənimsəyərək  hadisələrin  məzmunu  və  mahiyyətinə  daha  dərindən  nüfuz 

etməyə, sadə məlumatlardan daha mürəkkəb məlumatların mahiyyətini açmağa çalışırlar. Elm də, incəsənət 

də vahid olan maddi aləmi əks etdirir, ona görə də eyni inikas qanunlarına tabedir. 

İnsanın emosional hisslərinin əsasında tək  – tək əşya və  ya hadisələr durur. Bu əşya və hadisələr də 

özlərinə məxsus xassə və  keyfiyyətlərə, rənglərə, formalara və s. malik  olurlar. Məhz bu  fərdi  – xüsusi 

keyfiyyətlər   insanların təxəyyülü,  xəyalı  və  əqlinə  daha tez  və  dərin təsir  göstərirlər. Müəyyən    qruplara 

daxil olan əşyaların, hadisələrin nə qədər ümumi cəhətləri olsa da, onları bir – birindən  fərqləndirən xüsusi 

keyfiyyətləri mövcüddur. Məhz bu keyfiyyətlər məzmunun daha dərindən dərk  olunmasına imkan  yaradır. 

Bədii    obrazlar  isə  eyni  qrupa  məxsus  olan    fərdilərdən  ümumiləşdirilmiş  fərdiyə  kesmək  sayəsində  baş 

verir.  Bu    fərqləndirmə  onun  xas  olduğu  bütün  xüsusiyyətlərlə  yanaşı,  onu    başqalarından    fərqləndirən 

xarakterik xüsusiyyətləri də özündə əks etdirir. Bu isə bədii obrazın spesifik  xüsusiyyətidir, yəni bədii obraz 

əks  etdirdiyi  varlığın  ən  fərdi,  ən  səciyyəvi  cəhətlərini  də  ifadə  edir.  Bu  isə  insanların  estetik  hisslərinin, 

---