Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 07. 08. 2014-cü il tarixli 869 nömrəli əmri ilə təsdiq
Yüklə 43,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Heterotrof bakteriyalar.
- Nəticələri müzakirə edin: 1.
- Yeməli və zəhərli göbələklər.
- Göbələklərin quruluşu.
- Məqsəd
- Papaqlı göbələklərin meyvə cisminin quruluşu
Heterotrof bakteriyalar. Bakteriyaların əksəriyyəti heterotrof yolla qidalanır. Lazım olan üzvi maddələri xarici mühitdən alır. Bu səbəbdən parazit və saprofit bakteriyalara bölünür. Parazit bakteriyalar digər canlılarda parazitlik edərək onların üzvi maddələri ilə qidalanır, nəticədə xəstəlik törədir. Bitki, heyvan və insanlarda xəstəlik törədən bir çox parazit bakteriyalara rast gəlinir. Saprofit bakteriyalar üzvi qalıqlarla qidalanır. İfraz etdikləri mad- dələrlə ölmüş orqanizmlərin parçalanmasında və çürüməsi prosesində iştirak edir. Heterotrof çürüntü bakteriyaları bitki və heyvan qalıqlarını çürüdərək minerallaşdırır. Saprofit bakteriyalara qıcqırma bakteriyaları da aiddir. Öyrändiklärinizi tätbiq edin Öyrändiklärinizi tätbiq edin Öyrändiklärinizi yoxlayın Öyrändiklärinizi yoxlayın Sxemləri dəftərinizə köçürüb bakteriyaları müxtəlif əlamətlərə görə təsnif edin: 1. Suallara cavab verin. a) Xəstəliktörədən bakteriyalar insan orqanizminə necə düşür? b) Hansı bakterial xəstəliklər sizə məlumdur? c) Niyə rütubətli yerdə ya- şayan, pis qidalanan insanlar günəşli, quru yerdə və yaxşı şəraitdə yaşayan insanlara nisbətən daha tez xəstələnirlər? a) Spiralşəkilli/vergülşəkilli bak of/ fototrof bakteriyalar adlanır. c) Aerob bakteriyalar oksigensiz / oksi- genli mühitdə yaşayır. d) Saprofitlər üzvi qalıqlarla/ digər canlıların üzvi mad- dələri ilə qidalanır. 2.Düzgün cavabı seçin: teriyalar vibrionlar adlanır. b) Həyat fəaliyyəti üçün günəş enerjisindən istifadə edən bakteriyalar xemotr 53 52 BİTKİLƏR, BAKTERİYALAR VƏ GÖBƏLƏKLƏR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ / Bakteriyalar, göbələklər, şibyələr 2 2 22. Göbələklər aləmi. Papaqlı göbələklər İnsanlar hələ qədimdən yeməli və zəhərli göbələklər barədə müəyyən məlumat- lara malik idilər. Lakin onların ayrıca aləmə mənsub olması haqda təsəvvürlər yalnız XX əsrdə formalaşdı. · Hansı əlamətlərinə görə göbələkləri ayrıca aləmə aid edirlər? Nəticələri müzakirə edin: 1. Papağın alt hissəsi borulu, yoxsa lövhəşəkillidir? 2. Sizcə, onların içərisində nə yerləşir? dalandığından saprofit göbələklər hesab edilir. Qida maddələrini mitseli saplarının köməyi ilə sorur. Çoxalması. Papaqlı göbələklər, əsasən, sporla çoxalır. Sporlar papağın alt hissəsindəki lövhəciklərdə (şampinyon, solğun əzvay) və ya borularda (yağlı, ağ göbələklərdə) əmələ gəlir. Yetişmiş sporlar küləklə ətrafa yayı- lır. Göbələklər həm də mitselinin hissələrə parçalanması yolu ilə çoxala bilir. Yeməli və zəhərli göbələklər. Papaqlı göbələklər yeməli və zəhərli olur. Ağ, qırmızıbaş, yağlı, şampinyon, yeməli tülküqulağı, tozağacı göbələk- lərindən insanlar qida kimi istifadə edirlər. Zəhərli göbələklərə isə mil- çəkqıran, solğun əzvay, yalançı tülküqulağı kimi göbələklər aiddir. Bəzən yeməli və zəhərli göbələklər bir-birinə çox oxşayır. Məsələn, solğun əzvayla şampinyon bir-birinə oxşardır. Lakin şampinyonda papa- ğın altı çəhrayı, solğun əzvayda isə ağdır. Yalançı tülküqulağının papağı- nın kənarları hamar, yeməli tülküqulağında isə dalğalı olur. Bu səbəbdən göbələk yığarkən diqqətli olmalı və zəhərli göbələkləri yeməlidən seçməyi bacarmalısınız. Göbələklərin 100 minə yaxın növü məlumdur. Bunların öyrənilməsi ilə mikologiya elmi məşğul olur. Göbələklərin quruluşu. Göbələk- lərin bədəni ayrı-ayrı saplardan - hiflərdən ibarət mitseli təşkil edir. Papaqlı göbələklər. Göbələklərdən ən çox tanınanı papaqlı göbələklərdir. Onların çoxhüceyrəli və şaxələnmiş saplardan ibarət mitseliləri olur. Sıxlaşmış mitselilər papaq və kö- tükcükdən ibarət olan meyvə cisimlə- rini əmələ gətirir. Qidalanması. Hazır üzvi maddə- lərlə, yəni heterotrof yolla qidalanır. Papaqlı göbələklər üzvi qalıqlarla qi- Kötükcük Mitseli sapları Papaq Göbələyin quruluşu Oksigenə tələbatına görə Formasına görə Qidalanma tiplərinə görə Məqsəd: Papaqlı göbələklərin meyvə cisminin quruluşu ilə tanış olmaq. Təchizat: təzə göbələklər, şüşə çubuqlar, vannalar. İşin gedişi: 1. Papaqlı göbələyin meyvə cismini təşkil edən papaq və kötükcüyə baxın. 2. Papaq hissəni ayırın və onun alt səthinin quruluşunu nəzərdən ke- çirin. 3. Papaqlı göbələyin xarici quruluşunu dəftərinizə çəkin və hissələrinin adını yazın. Fäaliyyät – Fäaliyyät – Laboratoriya iåi. Papaqlı göbələklərin meyvə cisminin quruluşu Yeməli tülküqulağı Yalançı tülküqulağı Şampinyon Solğun əzvay Heterotrof bakteriyalar. Bakteriyaların əksəriyyəti heterotrof yolla qidalanır. Lazım olan üzvi maddələri xarici mühitdən alır. Bu səbəbdən parazit və saprofit bakteriyalara bölünür. Parazit bakteriyalar digər canlılarda parazitlik edərək onların üzvi maddələri ilə qidalanır, nəticədə xəstəlik törədir. Bitki, heyvan və insanlarda xəstəlik törədən bir çox parazit bakteriyalara rast gəlinir. Saprofit bakteriyalar üzvi qalıqlarla qidalanır. İfraz etdikləri mad- dələrlə ölmüş orqanizmlərin parçalanmasında və çürüməsi prosesində iştirak edir. Heterotrof çürüntü bakteriyaları bitki və heyvan qalıqlarını çürüdərək minerallaşdırır. Saprofit bakteriyalara qıcqırma bakteriyaları da aiddir. Öyrändiklärinizi tätbiq edin Öyrändiklärinizi tätbiq edin Öyrändiklärinizi yoxlayın Öyrändiklärinizi yoxlayın Sxemləri dəftərinizə köçürüb bakteriyaları müxtəlif əlamətlərə görə təsnif edin: 1. Suallara cavab verin. a) Xəstəliktörədən bakteriyalar insan orqanizminə necə düşür? b) Hansı bakterial xəstəliklər sizə məlumdur? c) Niyə rütubətli yerdə ya- şayan, pis qidalanan insanlar günəşli, quru yerdə və yaxşı şəraitdə yaşayan insanlara nisbətən daha tez xəstələnirlər? a) Spiralşəkilli/vergülşəkilli bak of/ fototrof bakteriyalar adlanır. c) Aerob bakteriyalar oksigensiz / oksi- genli mühitdə yaşayır. d) Saprofitlər üzvi qalıqlarla/ digər canlıların üzvi mad- dələri ilə qidalanır. 2.Düzgün cavabı seçin: teriyalar vibrionlar adlanır. b) Həyat fəaliyyəti üçün günəş enerjisindən istifadə edən bakteriyalar xemotr 53 52 BİTKİLƏR, BAKTERİYALAR VƏ GÖBƏLƏKLƏR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ / Bakteriyalar, göbələklər, şibyələr 2 2 22. Göbələklər aləmi. Papaqlı göbələklər İnsanlar hələ qədimdən yeməli və zəhərli göbələklər barədə müəyyən məlumat- lara malik idilər. Lakin onların ayrıca aləmə mənsub olması haqda təsəvvürlər yalnız XX əsrdə formalaşdı. · Hansı əlamətlərinə görə göbələkləri ayrıca aləmə aid edirlər? Nəticələri müzakirə edin: 1. Papağın alt hissəsi borulu, yoxsa lövhəşəkillidir? 2. Sizcə, onların içərisində nə yerləşir? dalandığından saprofit göbələklər hesab edilir. Qida maddələrini mitseli saplarının köməyi ilə sorur. Çoxalması. Papaqlı göbələklər, əsasən, sporla çoxalır. Sporlar papağın alt hissəsindəki lövhəciklərdə (şampinyon, solğun əzvay) və ya borularda (yağlı, ağ göbələklərdə) əmələ gəlir. Yetişmiş sporlar küləklə ətrafa yayı- lır. Göbələklər həm də mitselinin hissələrə parçalanması yolu ilə çoxala bilir. Yeməli və zəhərli göbələklər. Papaqlı göbələklər yeməli və zəhərli olur. Ağ, qırmızıbaş, yağlı, şampinyon, yeməli tülküqulağı, tozağacı göbələk- lərindən insanlar qida kimi istifadə edirlər. Zəhərli göbələklərə isə mil- çəkqıran, solğun əzvay, yalançı tülküqulağı kimi göbələklər aiddir. Bəzən yeməli və zəhərli göbələklər bir-birinə çox oxşayır. Məsələn, solğun əzvayla şampinyon bir-birinə oxşardır. Lakin şampinyonda papa- ğın altı çəhrayı, solğun əzvayda isə ağdır. Yalançı tülküqulağının papağı- nın kənarları hamar, yeməli tülküqulağında isə dalğalı olur. Bu səbəbdən göbələk yığarkən diqqətli olmalı və zəhərli göbələkləri yeməlidən seçməyi bacarmalısınız. Göbələklərin 100 minə yaxın növü məlumdur. Bunların öyrənilməsi ilə mikologiya elmi məşğul olur. Göbələklərin quruluşu. Göbələk- lərin bədəni ayrı-ayrı saplardan - hiflərdən ibarət mitseli təşkil edir. Papaqlı göbələklər. Göbələklərdən ən çox tanınanı papaqlı göbələklərdir. Onların çoxhüceyrəli və şaxələnmiş saplardan ibarət mitseliləri olur. Sıxlaşmış mitselilər papaq və kö- tükcükdən ibarət olan meyvə cisimlə- rini əmələ gətirir. Qidalanması. Hazır üzvi maddə- lərlə, yəni heterotrof yolla qidalanır. Papaqlı göbələklər üzvi qalıqlarla qi- Kötükcük Mitseli sapları Papaq Göbələyin quruluşu Oksigenə tələbatına görə Formasına görə Qidalanma tiplərinə görə Məqsəd: Papaqlı göbələklərin meyvə cisminin quruluşu ilə tanış olmaq. Təchizat: təzə göbələklər, şüşə çubuqlar, vannalar. İşin gedişi: 1. Papaqlı göbələyin meyvə cismini təşkil edən papaq və kötükcüyə baxın. 2. Papaq hissəni ayırın və onun alt səthinin quruluşunu nəzərdən ke- çirin. 3. Papaqlı göbələyin xarici quruluşunu dəftərinizə çəkin və hissələrinin adını yazın. Fäaliyyät – Fäaliyyät – Laboratoriya iåi. Papaqlı göbələklərin meyvə cisminin quruluşu Yeməli tülküqulağı Yalançı tülküqulağı Şampinyon Solğun əzvay Yüklə 43,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|