Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
77 yer tutur. İki ölkə arasında münasibətləri bir sıra amillər şərtləndirir. Hər şeydən əvvəl, Azərbaycan-Çin əlaqələri- nin qədim tarixi kökləri vardır. Azərbaycan qədim İpək Yolunun üzərində yerləşdiyinə görə ən qədim dövrlərdən Şərqi Asiya, o cümlədən Çin ilə ticarət-iqtisadi və eyni za- manda mədəni sahədə əlaqələri mövcud olmuşdur. Ümu- miyyətlə, Azərbaycanın coğrafi mövqeyi onun Avropa və Asiya ölkələri ilə əlaqələrinin yaranması və genişləndiril- məsinə imkan vermişdir. Azərbaycanın əlverişli strateji və coğrafi mövqeyi ilə bağlı Ümummilli lider Heydər Əliyev demişdir: “Azərbaycan Asiya ilə Avropanı birləşdirən bir növ körpü, o cümlədən ticarət körpüsü olmuşdur... Tarix və coğrafiya Azərbaycanla Çin arasında əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi üçün çox əlverişli şərait yaratmış- dır”. 1 ÇXR BMT təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü kimi dünya siyasətində xüsusi yeri və mövqeyi olan bir dövlət- dir. Bu rolu Azərbaycan ilə münasibətlərə təsir edən amil- lərdən biridir. Sonrakı dövrlərdə də bu əlaqələr davam etmiş və daha da genişlənmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbayca- nın Çinlə qədim tarixə əsaslanan münasibətləri ənənəvi ticarət əlaqələri ilə bitmir. İki ölkə arasında siyasi və mə- dəni əlaqələrin də tarixi zəngindir. Qaynaqlar qədim və orta əsrlər dövründə Azərbaycan və Çin dövlətləri ara- sında siyasi əlaqələr, diplomatik missiyalar mübadiləsi ilə bağlı faktlarla zəngindir. Bu iki ölkə arasında ticarət, iq- tisadi əlaqələrlə yanaşı mədəni təsirin mövcudluğunu da sübut edən mənbələr çoxdur. Azərbaycan incəsənəti, ədə- biyyatı Çin ilə mədəni əlaqələrin mövcudluğunu sübut 1 Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir (çıxışlar, nitqlər, bəyanatlar, məktublar, müsahibələr). Birinci kitab. Bakı: Azərnəşr, 1997, s.290 78 edən nümunələrlə zəngindir. Bundan əlavə, Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş dövlətlər ilə Çin arasında elm, o cümlədən tibb sahəsində əlaqələrə dair çoxsaylı faktlar da mövcuddur. Tarixi İpək Yolunun bərpası ilə daha da aktivləşən əlaqələr həmin tarixin davamıdır. Bir sözlə, Azərbaycan və Çin arasında bu tarixi bağlılıq, aradan min illərin keç- məsinə baxmayaraq, öz əhəmiyyətini itirməmiş, daha da genişlənmişdir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bərpa etməsindən sonra Çin ilə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi imkanları daha da artmışdır. Hələ sovet hakimiyyəti döv- ründə də Çin ilə Azərbaycanın əlaqələri Mərkəzin nəzarəti altında var idi. Bu sahədə əsas problem, artıq qeyd edildi- yi kimi, bütün bu əlaqələrin “mərkəzdən”, yəni Moskva- dan idarə olunması idi. Müstəqilliyin bərpa edilməsindən sonra bu maneə aradan qalxdı. Məlum olduğu kimi, Çin Xalq Respublikası Azərbay- canın müstəqilliyini tanıyan ilk dövlətlərdən biridir. Belə ki, ÇXR Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi- ni 1991-ci il dekabrın 27-də tanımışdır. İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr 1992-ci il aprelin 2-də qurulmuşdur. Həmin ilin avqust ayında Çin Xalq Respublikasının Bakı- da səfirliyi açılmışdır. 1993-cü ildə isə Azərbaycanın bu ölkədəki səfirliyinin açılması bütün istiqamətlərdə qar- şılıqlı əlaqələrin güclənməsinə təkan vermişdir. Ulu ön- dər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra isə Azərbaycan Respublikasının dünya siyasətində fəallaş- ması sayəsində Çin ilə münasibətlərdə də yeni, yüksəliş mərhələsi başlanmışdır. 79 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əli- yevin 1994-cü ilin mart ayında Çin Xalq Respublikasına səfərinin iki ölkə arasında bütün sahələrdə tərəfdaşlığın genişlənməsində misilsiz rolu olmuşdur. 1 İki ölkə arasında siyasi münasibətlərin əsasını ölkələ- rin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tanınması və müdafiə olunması təşkil etmişdir. 2 Məlum olduğu kimi, 1949-cu ildən etibarən Çində Tayvan problemi mövcud idi. Tayvan artıq 25 dövlətlə diplomatik əlaqələr qurmuş- du. Çində Tayvanın iddiaları, Ermənistanın isə Azərbay- cana qarşı təcavüzü Azərbaycan Respublikası ilə ÇXR-i yaxınlaşdırırdı. Bu baxımdan Çin və Azərbaycan strateji tərəfdaşlara çevrilirdilər. Çinin digər regionlarında da se- paratçılıq hərəkətləri mövcud idi. Danışıqlarda görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyev Ermənistanın təcavüzü və bu təcavüzün ağır nəticələri barədə geniş bəhs etmişdir. Çin tərəfinin Azərbaycan Res- publikasının ərazi bütövlüyünü tanıdığını və münaqişə- nin sülh yolu ilə tezliklə həllinə tərəfdar olduğunu bəyan etməsi səfərin ən böyük nəticəsi hesab edilməlidir. 3 Heydər Əliyevin 1994-cü il mart ayının 7-10-da Çinə səfəri zamanı Pekində təşkil olunan mətbuat konfransın- da verdiyi bəyanat iki ölkə arasında əlaqələrin hərtərəfli və müvəffəqiy yətlə inkişaf edəcəyini göstərirdi. Belə ki, Prezident səfərin ikinci günü verdiyi bəyanatda bildir- mişdi: “Çin Xalq Respublikasının müstəqil inkişaf yoluna qədəm qoymuş ölkələrin müqəddəratı ilə bağlı mövqeyi 1 Qasımov (Qasımlı) M.Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1991-1995-ci illər) Bakı, Gənclik, 1996, s.80 (140 s.) 2 Seyidov E. Azərbaycan-Çin münasibətləri. Bakı, 2007, s.15 3 Çin-Azərbaycan: Dostluq sərhədləri aşır. Bakı, 2000, s.5 80 məsələsində, döv lətlərin ərazi bütövlüyü, sərhədlərin po- zulmazlığı, suverenlik, istiqlaliyyət məsələlərində mövqe və baxışlarımızın tamamilə uyğun gəldiyini aşkara çıxar- dıq”. 1 Səfərin yekunlarının mühüm nəticələrinin təhlili ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin bəyanatları dünya ictimaiyyətinin də böyük ma- rağına səbəb olmuşdur. İmzalanmış sənədlər haqqında verilmiş ilkin şərhlər Azərbaycan-Çin əlaqələrində yeni mərhələnin başlanmasını göstərirdi: “Biz Çin Xalq Res- publikasının Sədri və mən ölkələrimiz arasında əməkdaş- lığın prinsipləri haqqında bəyannamə imzaladıq. Döv- lətlərarası əlaqələrə dair daha yeddi sənəd imzalandı. Bu sənədlər Çin ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin gələcək inkişafını müəyyənləşdirir”. 2 Bundan əlavə, mətbuat konfransında Prezident Azər- baycanın başlıca problemi olan Ermənistanın təcavüzü nəticəsində yaradılmış Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində Çin Xalq Respublikasının BMT Təhlükəsizlik Şu- rası çərçivəsində çox prinsipial və ədalətli mövqe tutdu- ğunu da qeyd etmişdir. Səfər zamanı Heydər Əliyev ÇXR Sədri Tszyan Tsze- min, Baş Nazir Li Pen ilə rəsmi görüşlər keçirmiş, əlaqələ- ri daha da möhkəmləndirmişdir. Çin Xalq Respublikasına Azərbaycan Pespublikası Pre- zidentinin səfəri çərçivəsində olkələr arasında ikitərəfli əməkdaşlığa dair 10 mühüm sənəd – dostluq münasibətlə- rinin əsasları haqqında birgə bəyanat, turizm, sərmayələ- rin təşviqi və qarşılıqlı qorunması, elmi-texniki, mədəni, hava əlaqəsi, səhiyyə və tibb elmi sahəsində əməkdaşlıq 1 Göstərilən mənbə. 2 Çin-Azərbaycan: Dostluq sərhədləri aşır. Bakı, 2000, s.5 Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|